Paleolandscape reconstruction at the lake-dwelling site of Dispilio, Northwestern Greece: a geoarchaeological approach

Abstract

This thesis aims to provide high-resolution, layered specific microstratigraphic analysis at the Neolithic-Bronze Age, lakeside settlement of Dispilio (Kastoria, northern Greece), in order to examine the human selection strategies within an alternating lacustrine regime, observe the occupational history of the site in its geomorphological context and highlight the significance of lakes as favorable habitats for the Neolithic dwellers. The basic analytical tools for this study are sedimentology and soil micromorphology, through which it is possible to study site formation processes, differentiate post-depositional disturbances and observe the relationships and arrangements of the cultural materials in their natural context. The thesis includes 12 chapters: 1. An introduction including the problem description, the aims, objectives and restrictions of research. 2. An overview of the wetland archaeology paradigm with emphasis on the lacustrine natural processes and the site formation processes of the lake-dwelling sites. 3. A review of the theoretical and methodological approaches applied to the study of the lake dwelling settlements. 4. A description of the materials, the methods and the sampling strategy. 5. A presentation of the physical setting of the broader region of the study area, including an overview of climate and archaeology. 6. An outline of the climate, vegetation, geology and geomorphology of the study area and of the previous research regarding site formation processes and lake level reconstructions.7. A presentation of the sedimentological and micromorphological analysis together with the macroscopic observations as indicators of natural processes and microenvironments, of water energy and water levels, of post-depositional features and anthropogenic structures and activities. 8. A description of the results of the sedimentological analysis, followed by interpretation remarks. 9. A presentation of the results of the micromorphological analysis with interpretative remarks.10. The radiocarbon results and their correlation to the chronological framework of the previous research. 11. A synthesis of the results, associated with the environmental and archaeological data of the broader region. 12. A concluding chapter, which reviews the main objectives, limitations and accomplishments of this dissertation. A strong accomplishment of this project, has been the integration of different methodological tools, in order to understand the environmental and anthropogenic induced changes in the site as a multiscalar process. The three-dimensional entity of a human-related space was described at a given time, with the integration of the human activities and the local environmental conditions. This process, together with the radiocarbon results led to the construction of a solid stratigraphic background, on which the excavation data and the individual scientific analysis can be placed and interpreted. The main occupational phases of the settlement extend throughout the MN and the LNI. During this period, the site underwent many phases of habitation and subsequent destructions from conflagration, destructing part of, or the whole settlement. At the same time, the site has been subject to a number of alternating inundations. These events, nonetheless, do not seem to pose a restriction to the evolution of the settlement, as is attested by the intensive anthropogenic activity during and after the regression-transgression episodes. It is denoted therefore that floods must have had a diverse effect on the decision making of the lake dwellers, not always signifying a problem. The understanding of geomorphological processes in a local level has not only offered invaluable information on the impact of naturally induced processes on the archaeological site, but by correlating these processes with regional environmental and cultural events, one can decipher the role of environmental changes as triggers of cultural modifications.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή εξετάζει τη μικροστρωματογραφική ανάλυση του παραλίμνιου οικισμού του Δισπηλιού Καστοριάς, εστιάζοντας στη διερεύνηση των μεταβολών στην εξέλιξη της θέσης σε συνάρτηση με το μεταβαλλόμενο λιμναίο περιβάλλον. Επιπλέον, αποσκοπεί στην ανάδειξη της σημασίας των λιμνών ως σταθερών και ευνοϊκών οικοτόπων για τους νεολιθικούς πληθυσμούς. Η μελέτη αυτή βασίζεται στη συνδυαστική εφαρμογή ιζηματολογικής ανάλυσης και μικρομορφολογίας αρχαιολογικών ιζημάτων και εδαφών, με σκοπό την ανίχνευση των διαδικασιών διαμόρφωσης της αρχαιολογικής θέσης, τη διάκριση των μεταποθετικών διαδικασιών και την εξέταση της διασποράς των πολιτισμικών καταλοίπων εντός του φυσικού τους περιβάλλοντος. Η διατριβή διαρθρώνεται σε δώδεκα κεφάλαια: 1. Εισαγωγή, όπου διατυπώνεται το ερευνητικό πρόβλημα, οι στόχοι, οι επιδιώξεις και οι περιορισμοί της μελέτης. 2. Παρουσίαση του ερευνητικού πλαισίου της αρχαιολογίας των υγροτόπων, με έμφαση στις φυσικές λιμναίες διεργασίες και τους μηχανισμούς σχηματισμού των παραλίμνιων οικισμών. 3. Ανασκόπηση θεωρητικών και μεθοδολογικών προσεγγίσεων στη μελέτη λιμναίων εγκαταστάσεων. 4. Περιγραφή των υλικών, των μεθόδων και της στρατηγικής δειγματοληψίας. 5. Ανάλυση του φυσικού περιβάλλοντος της ευρύτερης περιοχής, με αναφορές στο κλίμα και την αρχαιολογία. 6. Παρουσίαση του κλίματος, της βλάστησης, της γεωλογίας και της γεωμορφολογίας της περιοχής μελέτης, καθώς και ανασκόπηση προηγούμενων ερευνών σχετικών με τις διαδικασίες σχηματισμού της θέσης και ανασύστασης της στάθμης της λίμνης. 7. Παρουσίαση των αποτελεσμάτων της ιζηματολογικής και μικρομορφολογικής ανάλυσης, καθώς και των μακροσκοπικών παρατηρήσεων, ως δεικτών φυσικών διεργασιών, λιμναίων μικροπεριβαλλόντων, μεταγενέστερων αλλοιώσεων και ανθρωπογενών κατασκευών και δραστηριοτήτων. 8. Παρουσίαση και ερμηνεία των δεδομένων της ιζηματολογικής ανάλυσης. 9. Παρουσίαση και ερμηνεία των αποτελεσμάτων της μικρομορφολογικής ανάλυσης. 10. Ανάλυση των ραδιοχρονολογικών δεδομένων και συσχέτισή τους με το χρονολογικό πλαίσιο των προγενέστερων ερευνών. 11. Ολοκληρωμένη σύνθεση των αποτελεσμάτων σε συσχετισμό με τα αρχαιολογικά και περιβαλλοντικά δεδομένα της ευρύτερης περιοχής. 12. Συμπεράσματα, όπου εξετάζονται οι βασικοί στόχοι, οι περιορισμοί και τα επιτεύγματα της έρευνας. Μία από τις κύριες συνεισφορές της μελέτης συνίσταται στην ενοποίηση διαφορετικών μεθοδολογικών προσεγγίσεων για την κατανόηση των περιβαλλοντικών και ανθρωπογενών μεταβολών του οικιστικού χώρου ως μιας πολυεπίπεδης διαδικασίας. Η τρισδιάστατη διάρθρωση του ανθρωπογενούς χώρου αναλύθηκε σε σχέση με τις εκάστοτε ανθρώπινες δραστηριότητες και τις τοπικές περιβαλλοντικές συνθήκες. Η διαδικασία αυτή, σε συνδυασμό με τη ραδιοχρονολόγηση, συνέβαλε στη διαμόρφωση ενός στρωματογραφικού πλαισίου, το οποίο επιτρέπει την ακριβέστερη τοποθέτηση και ερμηνεία των αρχαιολογικών δεδομένων.Οι κυριότερες φάσεις κατοίκησης του οικισμού εκτείνονται από τη Μέση Νεολιθική έως την Ύστερη Νεολιθική Ι. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ο χώρος γνώρισε αλλεπάλληλες φάσεις κατοίκησης, οι οποίες συχνά διακόπτονταν από εκτεταμένες καταστροφές λόγω πυρκαγιών, οι οποίες ενίοτε κατέστρεφαν σημαντικά τμήματα ή και ολόκληρο τον οικισμό. Παράλληλα, η περιοχή επηρεάστηκε από μια σειρά εναλλασσόμενων πλημμυρικών επεισοδίων. Ωστόσο, τα φαινόμενα αυτά δεν φαίνεται να λειτούργησαν αποτρεπτικά για τη συνέχιση της κατοίκησης, όπως καταδεικνύεται από την έντονη ανθρώπινη δραστηριότητα που καταγράφεται τόσο κατά τη διάρκεια όσο και μετά από περιόδους υποχώρησης ή ανόδου της στάθμης των υδάτων. Συνεπώς, υποδηλώνεται ότι οι πλημμύρες δεν λειτούργησαν πάντοτε ως ανασταλτικός παράγοντας, αλλά ενδέχεται να αποτέλεσαν καταλύτη για συγκεκριμένες στρατηγικές προσαρμογής των κατοίκων του παραλίμνιου περιβάλλοντος. Η εις βάθος διερεύνηση των γεωμορφολογικών διεργασιών σε τοπική κλίμακα παρείχε κρίσιμες πληροφορίες σχετικά με την επίδραση των φυσικών διεργασιών στη διαμόρφωση του αρχαιολογικού τοπίου. Η συσχέτιση των διεργασιών αυτών με τα περιφερειακά περιβαλλοντικά και πολιτισμικά δεδομένα επιτρέπει την αποκρυπτογράφηση του βαθμού επιρροής των περιβαλλοντικών μεταβολών στις πολιτισμικές δυναμικές και προσαρμογές.