Η εθνική ασφάλεια ως ρήτρα εξαίρεσης στο ελληνικό Σύνταγμα και τις Συνθήκες της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Abstract

The main research object of the doctoral thesis is the prevailing rules of law (clauses) of the Greek legal order, which introduce exceptions to the usual regulations, for reasons of national security. It is accepted that "national security" must be interpreted narrowly, as a term relating to the protection of a country from external dangers that undermine its national independence or territorial integrity or peaceful relations with other countries or its national sovereign rights. In the case of the Greek legal order, these rules are sourced from three legal systems: the Greek Constitution, the European Convention on Human Rights (ECHR) and the primary law of the European Union (EU). These clauses can be categorized into: a) those that allow derogations from the normal organization and functioning of the state; b) those that allow the restriction of individual human rights; d) those that permit a general derogation from basic constitutional principles; and e) those that allow derogation from obligations of the state by virtue of its participation in the EU. In particular, the exceptions that the three legal systems set, when the national security of the state is at stake, are analyzed both individually and in combination. For each clause, reference is made to its historical context and its interpretation by the courts. At the end of each Chapter, interim conclusions are drawn both for each provision individually and for its relationship with corresponding provisions in the three legal systems. The analysis of the relevant provisions highlights the need for a systematic and up-to-date 'reading' of them. Throughout the thesis, the need for constant balancing between national security and freedom, as well as between national security and European cohesion, is reflected. The thesis also identifies the need for national security clauses to be assessed in the context of the 'augmented constitution', which raises questions of hierarchies, mutual interactions and interpretative influences between legal systems regulating the same issues and activities. National security mutates and expands as the way states compete on the international stage changes. The protection of human rights at many legal levels is accompanied by multi-level restrictions. Major human rights achievements accompanied by frequent implement of exception clauses. It is normatively consistent and practically more realistic to approach national security not only in exclusively ethnocentric and 'military' terms, but also in the context of European integration and globalization. This approach to national security provision, a matter that touches the limits of national sovereignty, aspires to contribute to a modern proposal for dealing with national threats at two levels, domestic and international. This thesis attempts to be part of a fruitful scholarly debate, which is bound to situate the exception clauses in favor of national security in the contemporary environment, where the different levels of rights protection and modern forms of cooperation between states are confronted with contemporary threats of national security.

Η διδακτορική διατριβή έχει ως κύριο ερευνητικό αντικείμενο τους υπερέχοντες κανόνες δικαίου (ρήτρες) της ελληνικής έννομης τάξης, οι οποίοι εισάγουν εξαιρέσεις από το συνήθως συμβαίνον, για λόγους εθνικής ασφάλειας. Γίνεται δεκτό ότι η «εθνική ασφάλεια» πρέπει να ερμηνεύεται στενά, ως όρος που αφορά στην προστασία μιας χώρας από εξωτερικούς κινδύνους, οι οποίοι υπονομεύουν την εθνική της ανεξαρτησία ή την εδαφική της ακεραιότητα ή τις ειρηνικές σχέσεις μεάλλες χώρες ή τα εθνικά κυριαρχικά της δικαιώματα. Στην περίπτωση της ελληνικής έννομης τάξης, οι κανόνες αυτοί αντλούνται από τρία νομικά συστήματα: το ελληνικό Σύνταγμα, την ΕΣΔΑ και το πρωτογενές δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). Οι ρήτρες αυτές μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε: α) αυτές που επιτρέπουν παρεκκλίσεις από τη συνήθη οργάνωση και λειτουργία της πολιτείας, β) αυτές που επιτρέπουν τον περιορισμό επιμέρους ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δ) αυτές που «ανοίγουν τις θύρες» σε μια σαρωτική παρέκκλιση από βασικές συνταγματικές αρχές και ε) αυτές που επιτρέπουν την παρέκκλιση από υποχρεώσεις του κράτους, ένεκα της συμμετοχής του στην ΕΕ. Ειδικότερα, αναλύονται, αυτοτελώς αλλά και συνδυαστικά μεταξύ τους, οι εξαιρέσεις που τα τρία νομικά συστήματα θέτουν, όταν η εθνική ασφάλεια του κράτους τίθενται υπό διακινδύνευση. Σε κάθε ρήτρα, γίνεται αναφορά στο ιστορικό πλαίσιο εισαγωγής της στο θετό δίκαιο και στη νομολογιακή της «αντιμετώπιση». Στο τέλος κάθε Κεφαλαίου αποτυπώνονται ενδιάμεσα συμπεράσματα τόσο για κάθε διάταξη ξεχωριστά, όσο και για τη σχέση της με αντίστοιχες διατάξεις και των τριών νομικών συστημάτων. Η ανάλυση των σχετικών διατάξεων αναδεικνύει την ανάγκη μίας συστηματικής και επικαιροποιημένης «ανάγνωσής» τους. Σε όλη την έκταση της διατριβής αποτυπώνεται η ανάγκη για συνεχείς σταθμίσεις μεταξύ της εθνικής ασφάλειας και της ελευθερίας, καθώς και μεταξύ της εθνικής ασφάλειας και της ευρωπαϊκής συνοχής. Επίσης, διαπιστώνεται, η ανάγκη οι ρήτρες υπέρ της εθνικής ασφάλειας να αξιολογούνται στο πλαίσιο του «ενιαίου ευρωπαϊκού συνταγματικού χώρου», σύμφωνα με τον οποίο τίθενται ζητήματα ιεραρχήσεων, αμοιβαίων αλληλεπιδράσεων και ερμηνευτικών επιρροών ανάμεσα στα νομικά συστήματα που ρυθμίζουν τα ίδια ζητήματα και τις ίδιες δραστηριότητες. Η «εθνική ασφάλεια» μεταλλάσσεται και διευρύνεται όσο μεταβάλλεται ο τρόπος ανταγωνισμού των κρατών στη διεθνή σκηνή. Η μείζονα προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε πολλά νομικά επίπεδα συνοδεύεται από πολύ-επίπεδους περιορισμούς. Διαπιστώνεται μια παλινδρομική κίνηση: οι μεγάλες κατακτήσεις σε επίπεδο ανθρωπίνων δικαιωμάτων πάνε «χέρι-χέρι» με τη συχνή προσφυγή σε διατάξεις που λειτουργούν ως εξαίρεση στον κανόνα. Η εθνική ασφάλεια είναι κανονιστικά συνεπές και ουσιαστικά ρεαλιστικότερο να προσεγγίζεται όχι, μόνο, με όρους αποκλειστικά εθνοκεντρικούς και «στρατιωτικούς», αλλά και στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και της παγκοσμιοποίησης. Αυτή η προσέγγιση της πρόνοιας για την εθνική ασφάλεια, ενός θέματος που αγγίζει τα όρια του στενού πυρήνα της εθνικής κυριαρχίας, φιλοδοξεί στο να συμβάλλει σε μια σύγχρονη πρόταση αντιμετώπισης εθνικών απειλών σε δύο επίπεδα, εσωτερικό και διεθνές. Η παρούσα διατριβή επιχειρεί να αποτελέσει κομμάτι ενός γόνιμου επιστημονικού διαλόγου, ο οποίος επιβάλλεται να τοποθετεί τις ρήτρες εξαίρεσης υπέρ της εθνικής ασφάλειας στο σύγχρονο περιβάλλον, εκεί όπου τα επάλληλα επίπεδα προστασίας των δικαιωμάτων και οι σύγχρονες μορφές συνεργασίας των κρατών έρχονται «αντιμέτωπα» με τις σύγχρονες μορφές διακινδύνευσης της εθνικής τους ασφάλειας.