Εργασιακές συνθήκες και προοπτικές απασχόλησης στην αγορά ναυτικής εργασίας

Abstract

The present doctoral thesis conceptually belongs to the broader scientific field of Human Resources Management. The aim of the research is the investigation of the prospects for professional development in the maritime labour market in Greece. The research questions are formulated on the discovery, the analysis and the interpretation of the factors that generate labour mobility and form the mobility patterns of the senior seafaring personnel in the Greek maritime labour market. These data render the research original and unique, given the fact that labour mobility constitutes an analysis tool which has not yet attracted research interest neither at national nor international level. The sustainability of the maritime field depends on the availability of qualified seafarers and, finally, on the capability of its attracting and retaining an adequate number of young people to the seafaring profession. The new maritime environment poses challenges for the seafaring profession. Although the labour market is international, it remains fragmented, as the employment terms may differ due to institutional, legal and economical factors in individual national markets. In this context, the lack of seafarers that was recorded at the beginning of the 21st century is a matter of concern, not only for reasons related to manning of ships, but also for reasons related to jobs ashore which require experience and skills of the seafaring profession. Shipping constitutes a main pillar of the Greek economy. In the last decades Greek-owned shipping plays a leading role in the international sea trade. The entrepreneurship in Greek-owned shipping is based on the strategic advantage of human resources in the industry and an important part of its human capital is constituted by Greek seafarers. The conditions of permacrisis and the development in the field have reversed the longtime trend towards the reduction of the size of Greek maritime workforce. According to the data collected for the requirements of the study, the seafaring profession seems to be attractive again and the pool of senior seafaring personnel to have been expanded and to have become more competitive. Nevertheless, the official recorded share of the shipping in Greece underestimates its ability to contribute to the employment, particularly in seafaring labour. As a result, the contribution of Greek-owned shipping to employment, as well as the contribution of Greek seafarers to the Greek economy are not estimated to their real extent. Additionally, the official statistics underestimate not only employment at sea but also unemployment in the seafaring profession, because of the weakness of human resources recording methodologies in Greek-owned shipping to front the lack of homogeneity in any employment situation within the maritime labour market, but also to respond to the level of its development. This finding is reinforced by the institutionalized choices for the seafaring labour supply. The data analysis for the maritime employment in Greece from 2000 to 2023 demonstrates important findings about longitudinal pathogenecities both in the public maritime education system and in the regulatory framework of maritime employment, with the legislative landscape for the participation in seafaring labour being fragmentary and overlapping. On the contrary, the findings about the senior maritime workforce relate to more contemporary trends. Although these trends appear in different ways among the employment sectors of the maritime labour market and the senior seafaring specialties, their characteristics, such as bonding, flexibility and resilience in seafaring employment, undoubtedly regard a new age for the seafaring profession. In this new era, labour mobility is the main aspect of career life, which characterizes seafaring labour and will further differentiate it gradually. Through the conceptual framework of the doctoral thesis, the factors that strengthen or weaken mobility of the senior seafaring workforce are identified, the mobility patterns are determined, i.e., employment-related, intrasectoral, intersectoral, rejoin-related, within or even outside of the maritime labour market, and the modern career paths are interpreted. Therefore, the doctoral thesis lays the foundation for the phenomenon of executives’ career mobility who have seafaring property into modern labour market of the global shipping. The conclusions, which enrich the knowledge about the conditions and the prospects of the seafaring labour market as well as contribute to the adoption of policies that ensure the development of human resources in shipping, highlight the scientific and practical contribution of the research.

Η διδακτορική διατριβή εντάσσεται εννοιολογικά στο ευρύτερο επιστημονικό πεδίο της Διοίκησης Ανθρώπινου Δυναμικού. Σκοπό της έρευνας αποτελεί η διερεύνηση των προοπτικών επαγγελματικής ανάπτυξης στην αγορά ναυτικής εργασίας στην Ελλάδα. Τα ερευνητικά ερωτήματα διατυπώνονται για τον εντοπισμό, την ανάλυση και την ερμηνεία των παραγόντων που δημιουργούν την εργασιακή κινητικότητα (Labour Mobility) και που διαμορφώνουν τα μοτίβα κινητικότητας (mobility patterns) του ανώτερου ναυτικού προσωπικού στην ελληνική αγορά εργασίας της ναυτιλίας. Τα στοιχεία αυτά καθιστούν την έρευνα πρωτότυπη και μοναδική, δεδομένου ότι η εργασιακή κινητικότητα αποτελεί εργαλείο ανάλυσης, το οποίο δεν έχει μέχρι στιγμής προσελκύσει το ερευνητικό ενδιαφέρον σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Η βιωσιμότητα του ναυτιλιακού τομέα εξαρτάται από τη διαθεσιμότητα προσοντούχων ναυτικών και, εν τέλει, από την ικανότητά του να προσελκύσει και να διατηρήσει επαρκή αριθμό νέων στο ναυτικό επάγγελμα. Το νέο ναυτιλιακό περιβάλλον θέτει πολλές και σύνθετες προκλήσεις για το ναυτικό επάγγελμα. Μολονότι, η αγορά ναυτικής εργασίας είναι παγκόσμια, εντούτοις παραμένει κατακερματισμένη, καθώς οι όροι απασχολησιμότητας ενδέχεται να διαφέρουν εξαιτίας θεσμικών, νομικών και οικονομικών παραγόντων που έχουν εφαρμογή σε επιμέρους εθνικές αγορές. Σε αυτό το πλαίσιο, η έλλειψη ναυτικών που καταγράφεται στις αρχές του εικοστού πρώτου αιώνα αποτελεί πηγή ανησυχίας, όχι μόνο για λόγους που αναφέρονται στη στελέχωση των πλοίων, αλλά και για λόγους που αναφέρονται σε θέσεις εργασίας στην ξηρά, οι οποίες απαιτούν εμπειρία και δεξιότητες ναυτικού επαγγέλματος. Για την Ελλάδα η ναυτιλία αποτελεί βασικό πυλώνα της οικονομίας της. Τις τελευταίες δεκαετίες, η ελληνόκτητη ναυτιλία διαδραματίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στο παγκόσμιο θαλάσσιο εμπόριο. Η επιχειρηματικότητα στην ελληνόκτητη ναυτιλία βασίζεται στο στρατηγικό πλεονέκτημα των ανθρώπινων πόρων στη βιομηχανία και σημαντικό τμήμα του ανθρώπινου κεφαλαίου της αποτελούν οι Έλληνες ναυτικοί. Οι συνθήκες παρατεταμένης κρίσης, αλλά και η ίδια η ανάπτυξη που σημειώνει ο τομέας, έχουν αντιστρέψει την μακροχρόνια τάση μείωσης του μεγέθους του ναυτικού εργατικού δυναμικού. Με βάση τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν για τις ανάγκες της έρευνας, προκύπτει ότι στις μέρες μας το ναυτικό επάγγελμα εμφανίζεται να είναι ξανά ελκυστικό και η δεξαμενή του ανώτερου ναυτικού προσωπικού να έχει διευρυνθεί και να έχει γίνει πιο ανταγωνιστική. Παρά ταύτα, το επίσημα καταγεγραμμένο μερίδιο της ναυτιλίας στην Ελλάδα υποεκτιμά την ικανότητά της να συνεισφέρει στην απασχόληση, ιδιαίτερα στη ναυτική εργασία, με αποτέλεσμα η συμβολή της ελληνόκτητης ναυτιλίας στην απασχόληση, όπως και η συμβολή των Ελλήνων ναυτικών στην ελληνική οικονομία, να μην εκτιμώνται στην πραγματική τους διάσταση. Επιπροσθέτως, τα επίσημα στατιστικά στοιχεία υποεκτιμούν τόσο την απασχόληση στη θάλασσα όσο και την ανεργία στο ναυτικό επάγγελμα, εξαιτίας της αδυναμίας των μεθοδολογιών καταγραφής των ανθρώπινων πόρων στην ελληνόκτητη ναυτιλία να αντιμετωπίσουν την έλλειψη ομοιογένειας σε κάθε εργασιακή κατάσταση εντός της αγοράς ναυτικής εργασίας, αλλά και να ανταποκριθούν στο επίπεδο της ανάπτυξής της. Η διαπίστωση αυτή ενισχύεται από τις θεσμοθετημένες επιλογές για την προσφορά ναυτικής εργασίας. Η ανάλυση των στοιχείων για τη ναυτική απασχόληση στην Ελλάδα από το 2000 έως το 2023 αναδεικνύει σημαντικά ευρήματα για διαχρονικές παθογένειες τόσο στο σύστημα ναυτικής εκπαίδευσης όσο και στο ρυθμιστικό πλαίσιο της ναυτικής εργασίας, με το νομοθετικό τοπίο για τη συμμετοχή στη ναυτική εργασία να είναι αποσπασματικό και αλληλοκαλυπτόμενο. Αντιθέτως, τα αποτελέσματα της έρευνας σχετίζονται με τις πλέον σύγχρονες τάσεις στην απασχόληση του ανώτερου ναυτικού προσωπικού. Παρότι, οι τάσεις αυτές εμφανίζονται με διαφορετικό τρόπο μεταξύ των τομέων απασχόλησης της αγοράς ναυτικής εργασίας και των ναυτικών ειδικοτήτων, τα χαρακτηριστικά τους, όπως η δέσμευση, η ευελιξία και η ανθεκτικότητα στη ναυτική απασχόληση, αφορούν αναμφίβολα μία νέα εποχή του ναυτικού επαγγέλματος. Στη νέα αυτή εποχή, η εργασιακή κινητικότητα διαπιστώθηκε ότι αποτελεί τη βασική διάσταση της επαγγελματικής ζωής, η οποία χαρακτηρίζει τη ναυτική εργασία και θα τη διαφοροποιήσει περαιτέρω σταδιακά. Μέσω του εννοιολογικού πλαισίου της διατριβής, εντοπίζονται οι παράγοντες που ενισχύουν ή αποδυναμώνουν την κινητικότητα του ανώτερου ναυτικού εργατικού δυναμικού, προσδιορίζονται τα μοτίβα κινητικότητας (employment-related, intrasectoral, intersectoral, rejoin-related) εντός ή και εκτός της αγοράς ναυτικής εργασίας και ερμηνεύονται τα σύγχρονα πρότυπα σταδιοδρομίας. Επομένως, η διδακτορική διατριβή θέτει τις βάσεις για το φαινόμενο της κινητικότητας στη σταδιοδρομία (career mobility) των στελεχών με ναυτική ιδιότητα στη σύγχρονη αγορά εργασίας της παγκόσμιας ναυτιλίας. Η εξαγωγή συμπερασμάτων, τα οποία εμπλουτίζουν τη γνώση για τις συνθήκες και τις προοπτικές της αγοράς ναυτικής εργασίας, καθώς και συμβάλλουν στην υιοθέτηση πολιτικών που διασφαλίζουν την ανάπτυξη ανθρωπίνων πόρων στη ναυτιλία, αναδεικνύει την επιστημονική, αλλά και την πρακτική συνεισφορά της έρευνας.