Ευριπίδη Ικέτιδες: δραματουργία και επιτέλεση

Abstract

The subject of this doctoral dissertation is the dramaturgical analysis of Euripides’ Suppliants. This study offers a comprehensive evaluation of the play from a renewed perspective, incorporating modern theoretical approaches and, most importantly, considering the drama not merely as a text but as a performance. Specifically, the study examines the interplay between the written representation of speech (text), performance, the parameters of enunciation, and scenic realization (opsis). The primary focus is on the stimulation of emotions both among the central characters and within the internal and external audience. The introduction first delineates the research subject before outlining the methodological framework. While the analysis is primarily philological, the originality of this dissertation lies in its engagement with contemporary systematic research on emotions and their function in ancient literature, as well as on performance – particularly that of the Chorus. This study employs Claude Calame’s model as a methodological tool to explore these dynamics. Furthermore, special emphasis is placed on the study of metaphor, drawing on the works of Lakoff and Johnson, while the examination of intertextuality is underscored as essential for an in-depth analysis of the play. Finally, the status quaestion is and key research questions are presented. The analysis of the tragedy is structured into distinct sections. The first section examines the dramatic setting and the complexity of the opening tableau, emphasizing the significance of ritual and the tension between discourse and emotion. However, it is demonstrated that the boundaries between these two realms are often blurred, revealing an underlying irony that pervades the play from the outset. Additionally, the emotional reactions of the heroes and the Chorus are examined, along with the latter’s performance, mediation, and polyphony. Furthermore, an intertextual approach is undertaken regarding the response to supplication. The second section focuses on the world of the polis, addressing themes of governance and war, the Athenian state, the interpretative challenges of the Funeral Oration, and the conflict between the polis and the oikos. These themes are explored through an analysis of the agon between Theseus and the Herald, the messenger’s speech, the Funeral Oration, as well as the Stasima and the First Kommos. Notably, both the ‘orthodox’ reading of certain themes and episodes in this section and their ironic interpretation are presented, with the latter being favored. Furthermore, the complex multi-character staging in the orchestra during the First Kommos and the Fourth Episode is reconstructed. Simultaneously, the emotions permeating this section are examined, and Calame’s model is once again applied to the analysis of the choral odes. In the third section, Evadne’s heroic suicide and its intricate irony are analyzed, along with the political conclusion featuring Theseus’ speech and the appearance of Athena. This political epilogue is also examined for its underlying irony, which emerges alongside its prima facie encomiastic character in certain passages. Here, additionally, self-sacrifice is examined intertextually, and the staging issues of the Second Kommos – as well as the performance of the lament, as in the First Kommos – are presented. The emotions, along with the choral voice and its mediating role, are analyzed accordingly. This is followed by an examination of eleos (pity), phobos (fear), and catharsis. The conclusion offers a recapitulation of the study’s findings and presents new insights derived from the in-depth analysis of the play.

Αντικείμενο της παρούσας διδακτορικής διατριβής είναι η δραματουργική ανάλυση της τραγωδίας του Ευριπίδη Ικέτιδες. Επιχειρείται μια συνολική αποτίμηση, η οποία, όμως, γίνεται με μια ανανεωμένη ματιά, που βασίζεται σε σύγχρονες θεωρητικές προσεγγίσεις και κυρίως σε μια συνολική θέαση του δράματος, όχι δηλαδή απλώς ως κειμένου αλλά ως παράστασης. Ειδικότερα, εξετάζεται η συμπλοκή της γραπτής αποτύπωσης του λόγου (κείμενο) με την επιτέλεση, τις παραμέτρους της εκφώνησης και τη σκηνική πραγμάτωση (ὄψις). Κύρια εστίαση της μελέτης είναι η διέγερση των συναισθημάτων μεταξύ των κεντρικών χαρακτήρων αλλά και του εσωτερικού και εξωτερικού ακροατηρίου. Στην εισαγωγή επισημαίνεται, κατ’ αρχάς, το ερευνητικό αντικείμενο και στη συνέχεια η μεθοδολογία. Συγκεκριμένα, τονίζεται ότι η ανάλυση είναι πρωτίστως φιλολογική. Η πρωτοτυπία της διατριβής, ωστόσο, έγκειται στην αξιοποίηση της σύγχρονης συστηματικής εργασίας πάνω στα συναισθήματα και τη λειτουργία τους στην αρχαία λογοτεχνία, καθώς και της επιτέλεσης –κυρίως του Χορού– με μεθοδολογικό εργαλείο το μοντέλο του Claude Calame. Επιπροσθέτως, δίνεται και ιδιαίτερη έμφαση στη μεταφορά με βάση τις μελέτες των Lakoff και Johnson, ενώ τονίζεται και η μελέτη των διακειμένων για την ενδελεχή εξέταση του έργου. Τέλος, παρατίθεται το status quaestionis και τα κύρια ζητήματα της έρευνας. Η ανάλυση της τραγωδίας πραγματοποιείται ανά ενότητες. Στην πρώτη ενότητα, παρουσιάζονται το σκηνικό του δράματος και το σύνθετο εναρκτήριο ταμπλώ, καθώς και η σημασία της τελετουργίας. Γίνεται, επίσης, εμφανής η σύγκρουση του κόσμου του λόγου με το συναίσθημα, ωστόσο, καταδεικνύεται πως τα όρια μεταξύ τους συγχέονται. Έτσι, αναδεικνύεται εξ αρχής η υφέρπουσα ειρωνεία που διατρέχει το έργο. Επιπροσθέτως, μελετώνται οι συγκινησιακές αντιδράσεις των ηρώων και του Χορού, καθώς και η επιτέλεση, η διαμεσολάβηση και η πολυφωνία του τελευταίου και επιχειρείται η διακειμενική προσέγγιση της ανταπόκρισης στην ικεσία. Στη δεύτερη ενότητα, εξετάζονται ο κόσμος της πόλεως, τα θέματα του πολιτεύματος και του πολέμου, η Αθηναϊκή πολιτεία, το ερμηνευτικό πρόβλημα του Επιτάφιου Λόγου, καθώς και η σύγκρουση της πόλεως με τον οἶκον. Τα παραπάνω θέματα αναδεικνύονται με τη μελέτη του αγώνα λόγων του Θησέα και του Κήρυκα, της αγγελικής ρήσης, του Επιτάφιου λόγου, αλλά και των Στασίμων και του Α΄ Κομμού. Ας σημειωθεί ότι παρουσιάζεται η «ορθόδοξη» ανάγνωση ορισμένων θεμάτων και επεισοδίων της ενότητας, καθώς και η ειρωνική προσέγγισή τους και προκρίνεται η τελευταία. Επιπροσθέτως, αναπαριστάται το εντυπωσιακό πολυάνθρωπο σκηνικό στην ορχήστρα στον Α΄ Κομμό και στο Δ΄ Επεισόδιο. Αναλύονται, παράλληλα, τα συναισθήματα που διαποτίζουν την ενότητα και εφαρμόζεται και πάλι το μοντέλο του Calame ως προς την παρουσίαση των χορικών. Στην τρίτη ενότητα, εξετάζονται η σκηνή της ηρωικής αυτοκτονίας της Ευάδνης και το ειρωνικό της πλέγμα, καθώς και η πολιτική κατακλείδα με τον λόγο του Θησέα και την εμφάνιση της θεάς Αθηνάς, ιχνηλατώντας, παράλληλα, στον πολιτικό αυτόν επίλογο την υφέρπουσα ειρωνεία σε συνδυασμό με την παρουσίαση του prima facie εγκωμιαστικού χαρακτήρα της σε ορισμένα σημεία. Εδώ, επιπροσθέτως, προσεγγίζεται διακειμενικά η αυτοθυσία και παρουσιάζονται τα σκηνικά ζητήματα του Β΄ Κομμού – αλλά και η εκτέλεση του θρήνου, όπως και στον Α΄ Κομμό. Αναλύονται αναλογικά τα συναισθήματα και η χορική φωνή και διαμεσολάβηση. Ακολουθεί η μελέτη του ἐλέου, του φόβου και της καθάρσεως. Στα συμπεράσματα γίνεται ανακεφαλαίωση και παρουσίαση νέων, που προκύπτουν από την ενδελεχή εξέταση του έργου.