Πολιτικές κοινωνικής ένταξης ευπαθών ομάδων πληθυσμού: δια βίου μάθηση και εκπαίδευση του ανθρώπινου δυναμικού κοινωνικών υπηρεσιών σε ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων

Abstract

The objective of this study was to investigate the significance of lifelong learning and education for the human resources of social services operating in the three Regional Units of Western Greece in the field of human rights. Additionally, it examined the connection between such education and the protection and enjoyment of human rights by vulnerable population groups. To achieve this objective, a mixed-methods approach was employed, combining quantitative and qualitative research. Specifically, for the purposes of the quantitative research, a closed-ended questionnaire was developed and administered to the personnel of social services, both public and private, operating within the Regional Units of Aetolia-Acarnania, Achaia, and Ilia. These services either belong to the organization of the Region of Western Greece or function under its supervision, technical support, and collaboration, with the Region often assuming responsibility for their coordination. Quantitative research sought to assess the levels of knowledge, perceptions, skills, attitudes, and mobilization of social service personnel regarding the protection of human rights for vulnerable social groups (VSGs), as well as the factors influencing these dimensions. Subsequently, to enhance the reliability and validity of the quantitative findings, qualitative research was conducted through supportive interviews based on a structured interview guide. The interview population consisted of key Ιnformants holding positions of responsibility and serving. employed by institutional social bodies involved in the design and implementation of social policy. These interviews aimed to explore the diversity of perceptions and practices within institutional social bodies concerning the education of human resources in human rights and its connection to the protection of VSGs. Participants were selected through purposive sampling to ensure representativeness. The research, encompassing both quantitative and qualitative methods, was conducted from June 2023 to June 2024.The findings from the quantitative analysis indicate that while social service personnel express a strong commitment to the equal participation of VSGs in accessing human rights and social services, their knowledge of international frameworks, human rights protection mechanisms, ethical and professional codes, and core human rights principles is moderate. Furthermore, their mobilization in defending the rights of VSGs, both within and beyond the workplace, is limited. Among the factors influencing these findings, higher levels of education (university, master’s, and Ph.D. degrees) are associated with reduced biases related to VSG characteristics (e.g., skin color, ethnic origin, disability) and enhanced socio-emotional skills. However, these groups exhibit only moderate levels of mobilization. Conversely, personnel with lower education levels (primary, secondary, and post-secondary education) demonstrate higher mobilization in advocating for VSG rights. The study also identifies that the knowledge, perceptions, skills, attitudes, and mobilization levels of social service personnel are significantly influenced by categorical and demographic characteristics. Notably, higher academic qualifications, training in human rights, and specialization in areas such as psychosocial support, legal assistance, and mediation correlate with increased knowledge and socio-emotional skills in interacting with VSGs. Additionally, there is a positive association between the level of knowledge and socio-emotional skills and the personal efforts of personnel to pursue specialized training and interact with VSGs outside the workplace. Human resources with advanced formal education and informal learning in human rights also demonstrate high levels of adherence to ethical and professional codes when engaging with VSGs. Moreover, the study highlights that both personal and institutional efforts to provide specialized continuing education and training significantly enhance professional attitudes and positively influence the mobilization of social service personnel in defending VSG rights. Responses to the above issues varied primarily based on participants' age, foreign language proficiency, possession of additional degrees, years of work experience, type of employing organization, and employment status. The qualitative findings corroborate the quantitative results and align with international literature. Specifically, responses from the interview population underscore the critical role of human rights training in enhancing the knowledge and skills of social service personnel. Such training also facilitates attitudinal changes and increases mobilization towards diversity. Outcomes include the adoption of respectful and tolerant behaviors, the dismantling of stereotypes, advocacy, and increased mobilization of personnel upon identifying human rights violations, both within and outside the workplace. These outcomes are attributed to ongoing education, particularly in human rights, as highlighted by institutional social entities. The interviews further emphasize the importance of cultivating socio-emotional (soft) skills during interactions with beneficiaries, which are deemed crucial for the delivery of high-quality services, in contrast to technical or hard skills. However, institutional social bodies also partially confirm the quantitative findings, indicating that the mobilization of human resources in defending VSG rights remains limited. Regarding institutional practices for lifelong learning and education, the interviews reveal that while targeted seminars, programs, and workshops are implemented, no comprehensive strategy or action plan exists specifically for the human resources of social services, structures, organizations, centers, and agencies. In their recommendations for continuing education and training, respondents emphasize the need for multi-level collaboration among stakeholders, including central government, regional and municipal authorities, professional associations, social service directorates, and academic institutions. They also advocate for practical, hands-on training to complement theoretical education.

Σκοπός της παρούσας έρευνας είναι η διερεύνηση τόσο της σημασίας που η Διά Βίου Μάθηση και Εκπαίδευση στο πεδίο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχει για το ανθρώπινο δυναμικό των κοινωνικών υπηρεσιών της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας όσο και της σύνδεσής της με την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ευπαθών ομάδων πληθυσμού. Για την επίτευξη του ανωτέρου σκοπού, ως μεθοδολογική προσέγγιση επελέγη ο συνδυασμός ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας (έρευνα μεικτών μεθόδων). Ειδικότερα, για τις ανάγκες της ποσοτικής έρευνας κατασκευάστηκε κλειστό ερωτηματολόγιο το οποίο συμπληρώθηκε από το ανθρώπινο δυναμικό κοινωνικών υπηρεσιών, δημόσιων και ιδιωτικών, που λειτουργούν στις Περιφερειακές Ενότητες Αιτωλοακαρνανίας, Αχαΐας και Ηλείας οι οποίες είτε ανήκουν στον οργανισμό της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας είτε βρίσκονται υπό την εποπτεία, την παροχή τεχνογνωσίας και τη συνεργασία της. Ως στόχος της ποσοτικής έρευνας τέθηκε η διερεύνηση του επιπέδου των γνώσεων, των αντιλήψεων, των δεξιοτήτων, των στάσεων-συμπεριφορών και της κινητοποίησης του ανθρώπινου δυναμικού κοινωνικών υπηρεσιών σε ζητήματα προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ευπαθών κοινωνικών ομάδων (ΕΚΟ), καθώς και των παραγόντων που επηρεάζουν τους ανωτέρω τομείς. Ακολούθως, για τις ανάγκες της έρευνας και προκειμένου να ενισχυθούν η αξιοπιστία και η εγκυρότητα των ποσοτικών ευρημάτων διεξήχθησαν υποστηρικτικές συνεντεύξεις. Πληροφορητές κλειδιά (Key Informants) οι οποίοι κατέχουν θέσεις ευθύνης και στελεχώνουν θεσμικούς κοινωνικούς φορείς που εμπλέκονται στον σχεδιασμό και την εφαρμογή κοινωνικής πολιτικής αποτέλεσαν τον πληθυσμό αναφοράς των συνεντεύξεών μας. Ως στόχος της λήψης των συνεντεύξεων τέθηκε η διερεύνηση των κυρίαρχων αντιλήψεων και των πρακτικών των θεσμικών κοινωνικών φορέων αναφορικά με την εκπαίδευση, την επιμόρφωση και την κατάρτιση του ανθρώπινου δυναμικού κοινωνικών υπηρεσιών στο πεδίο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και η σύνδεσή τους με την προστασία των ΕΚΟ. Η τεχνική συλλογής των ποσοτικών δεδομένων έγινε με το συνδυασμό δειγματοληψίας ευκολίας (convenience sampling), σκόπιμης δειγματοληψίας εκ προθέσεως (purposive sampling) και ομοιογενούς δειγματοληψίας (homogeneous sampling), ενώ αντίστοιχα των ποιοτικών με σκόπιμη δειγματοληψία εκ προθέσεως. Η διεξαγωγή του ερευνητικού μέρους της μελέτης, ποσοτικής και ποιοτικής προσέγγισης, πραγματοποιήθηκε χρονικά από τον Ιούνιο του 2023 έως και τον Ιούνιο του 2024.Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της ποσοτικής έρευνας οδηγούμαστε στο συμπέρασμα πως το ανθρώπινο δυναμικό των κοινωνικών υπηρεσιών μπορεί να εκφράζει υψηλές αντιλήψεις για την ίση συμμετοχή των ΕΚΟ στην απόλαυση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τις κοινωνικές παροχές, ωστόσο διαθέτει μέτριες γνώσεις για διεθνή κείμενα, μηχανισμούς προστασίας ανθρωπίνων δικαιωμάτων, κώδικες ηθικής και επαγγελματικής δεοντολογίας, χαρακτηριστικά και αξίες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Επίσης, το ανθρώπινο δυναμικό φαίνεται να επιδεικνύει μικρή κινητοποίηση για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των ΕΚΟ, τόσο εντός όσο και εκτός εργασιακού περιβάλλοντος. Αναφορικά με τους παράγοντες που επηρεάζουν τους ως άνω τομείς, ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι υψηλότερες βαθμίδες εκπαίδευσης (πτυχιούχοι, κάτοχοι ΜΔΕ ή/και PhD) μπορεί από τη μια μεριά να συνδέονται με μειωμένες διακρίσεις βάσει χαρακτηριστικών των ΕΚΟ (χρώμα δέρματος, εθνοτική καταγωγή, αναπηρία, οικονομική κατάσταση κ.λπ.) και υψηλά επίπεδα ανάδυσης κοινωνικοσυναισθηματικών δεξιοτήτων, από την άλλη, όμως, ακολουθούνται από μέτρια κινητοποίηση. Αντιθέτως, τα στελέχη των κοινωνικών υπηρεσιών με χαμηλότερα επίπεδα εκπαίδευσης (υποχρεωτική, δευτεροβάθμια και μεταδευτεροβάθμια εκπαίδευση) δείχνουν μεγαλύτερη κινητοποίηση για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των ΕΚΟ.Επιπλέον, οι παράγοντες που επηρεάζουν τα επίπεδα γνώσεων, αντιλήψεων, δεξιοτήτων, στάσεων και κινητοποίησης του ανθρώπινου δυναμικού σε ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων σχετίζονται με τα κατηγορικά και ποσοτικά δημογραφικά χαρακτηριστικά των συμμετεχόντων στην έρευνα. Συγκεκριμένα, τα υψηλά ακαδημαϊκά προσόντα, η εκπαίδευση-κατάρτιση στο πεδίο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και συγκεκριμένοι οι κλάδοι/ειδικότητες του ανθρώπινου δυναμικού, όπως αυτοί της ψυχοκοινωνικής, νομικής υποστήριξης και διαμεσολάβησης, συνδέονται με αυξημένα επίπεδα γνώσεων στο πεδίο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ανάδυσης κοινωνικοσυναισθηματικών δεξιοτήτων κατά την επαφή του ανθρώπινου δυναμικού με ΕΚΟ. Θετική συσχέτιση του επιπέδου των γνώσεων, των κοινωνικοσυναισθηματικών δεξιοτήτων και της κινητοποίησης για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των ΕΚΟ υπάρχει και με την προσωπική μέριμνα του ανθρώπινου δυναμικού για την εκπαίδευσή του στο πεδίο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθώς και με τη συναναστροφή του με ΕΚΟ και εκτός εργασιακού περιβάλλοντος. Επιπρόσθετα, το ανθρώπινο δυναμικό με υψηλά επίπεδα τυπικής εκπαίδευσης και άτυπης μάθησης στο πεδίο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων εμφανίζει στάσεις σε υψηλά επίπεδα σχετικά με την τήρηση των κωδίκων ηθικής και δεοντολογίας όταν έρχεται σε επαφή με ΕΚΟ. Τέλος, εμφανής είναι η διαπίστωση ότι τόσο η προσωπική μέριμνα του ανθρώπινου δυναμικού όσο και η φροντίδα των κοινωνικών υπηρεσιών για τη συνεχιζόμενη εκπαίδευση-κατάρτιση του ανθρωπίνου δυναμικού είναι παράγοντες που ενισχύουν την επαγγελματική στάση και επηρεάζουν τα επίπεδα κινητοποίησης για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των ΕΚΟ. Σημειώνεται ότι οι απαντήσεις των ερωτώμενων σε όλα τα ανωτέρω διαφοροποιούνται, κυριότερα, από τους παράγοντες της ηλικίας, της γνώσης έστω μιας ξένης γλώσσας, της κατοχής δεύτερου πτυχίου, των χρόνων προϋπηρεσίας, του φορέα απασχόλησης και της εργασιακής τους κατάστασης. Ακολούθως, τα ποιοτικά δεδομένα των συνεντεύξεων έρχονται να ενισχύσουν τα αντίστοιχα ποσοτικά και να συνταχθούν με τη διεθνή βιβλιογραφία. Συγκεκριμένα, οι απαντήσεις του πληθυσμού αναφοράς εστιάζουν στην επίδραση που η εκπαίδευση στο πεδίο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων επιφέρει στις γνώσεις και στις δεξιότητες του ανθρώπινου δυναμικού, επισημαίνοντας, παράλληλα, τα οφέλη που μια τέτοιου είδους εκπαίδευση έχει στην αλλαγή στάσεων και στην κινητοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού απέναντι στο διαφορετικό. Υιοθέτηση ευγενικών και ανεκτικών συμπεριφορών, άρση και αλλαγή στερεοτυπικών αντιλήψεων, δικτύωση, δράση, ακόμα και κινητοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού εντός και εκτός εργασιακού περιβάλλοντος όταν διαπιστώσει παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι τα σημαντικότερα αποτελέσματα που η συνεχιζόμενη εκπαίδευση και δη η εκπαίδευση στο πεδίο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, σύμφωνα με τους θεσμικούς κοινωνικούς φορείς, μπορεί να επιφέρει. Ιδιαίτερη έμφαση στις απαντήσεις των θεσμικών φορέων δίδεται στην καλλιέργεια των κοινωνικοσυναισθηματικών δεξιοτήτων (ήπιων δεξιοτήτων) που, σε αντιπαραβολή με τεχνικές/κάθετες δεξιότητες, θεωρούνται δεξιότητες-κλειδιά κατά την αλληλεπίδραση ανθρώπινου δυναμικού και πολιτών-ωφελούμενων για την παροχή ποιοτικών και υψηλού επιπέδου υπηρεσιών. Από την άλλη πλευρά, όμως, η εικόνα που οι θεσμικοί φορείς μεταφέρουν για τις κοινωνικές υπηρεσίες έρχεται εν μέρει να επιβεβαιώσει την αντίστοιχη εικόνα που αποτυπώνεται μέσα από τα ποσοτικά δεδομένα και θέλει την κινητοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των ΕΚΟ να είναι μέτρια. Τέλος, αναφορικά με τις πρακτικές των θεσμικών κοινωνικών φορέων για τη διά βίου μάθηση και εκπαίδευση του ανθρώπινου δυναμικού στα ανθρώπινα δικαιώματα, από τα αποτελέσματα των συνεντεύξεων διαπιστώνει κανείς ότι ναι μεν υλοποιούνται σειρά στοχευμένων θεματικά σεμιναρίων, προγραμμάτων, ημερίδων παρόλα αυτά δεν εφαρμόζεται κάποια συγκεκριμένα στρατηγική ή/και σχέδιο δράσης ειδικά για το ανθρώπινο δυναμικό κοινωνικών υπηρεσιών, δομών, οργανισμών, κέντρων και φορέων. Παράλληλα, στις προτάσεις τους για τη συνεχιζόμενη εκπαίδευση και κατάρτιση του ανθρώπινου δυναμικού κοινωνικών υπηρεσιών δίνεται ιδιαίτερη σημασία στην ανάγκη για πολυεπίπεδη συνεργασία φορέων (κεντρικού κράτους, περιφερειών-δήμων, επαγγελματικών συλλόγων, πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, διευθύνσεων και οργανισμών υπηρεσιών πρόνοιας), καθώς και για εκπαίδευση στο πεδίο με πρακτική άσκηση, πέραν της θεωρητικής κατάρτισης.