Γονικές πρακτικές, προσαρμογή και ψυχική υγεία μεταναστών και γηγενών εφήβων κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης

Abstract

The present study examined three indicators of school adjustment and three indicators of mental health of adolescents with and without an immigrant background in relation to four parental practices (two for each parent) and two indicators of financial hardship during the period of the economic crisis under the theoretical background of resilience. The key questions are whether economic hardship is a risk factor and whether parenting practices are promotive and/or protective factors for adolescent adjustment and mental health during the economic crisis. The sample consisted of 1252 teenagers from 57 classes attending the 1st grade of Middle Schools in 14 public schools in Attica. (64%) of the participants were immigrants who were mostly second generation (78%). The following tools were used: a) Demographics Questionnaire of gender and immigrant backround, b) the Economic Hardship Questionnaire (Lempers et al., 1989), c) part of the Negative Life Events scale (Fthenakis & , 2002) for unemployment problems, d) the Autonomy Granting Scale questionnaire (Peterson et al., 1985) for the encouragement of autonomy, e) the Care subscale of the Parental Bonding Instrument (Parker et al., 1979), f ) the grades from the school record for school achievement, g) 5 teacher rated questions related to School Engagement and h) 5 teacher rated questions related to non-disruptive behavior in the school context (Motti- Stafanidi & Asendorpf, 2017), i) the Strengths and Difficulties Questionnaire (SDQ) subscale for Emotional Symptoms (Goodman, 1997), j) the Depression Scale (Salokangas et al., 1995) and k) the Self- Esteem Scale (Rosenberg, 1065). Family economic hardship and parental unemployment are risk factors for mental health and school performance but not for non- disruptive behavior. Economic hardship is also risk factor for school engagement. When economic hardship and unemployment are high greek students are more affected. Immigrant background is a risk factor for all school adjustment indicators and partly for self-esteem. Parenting practices promote all indicators of school adjustment and mental health. The emotional bond with mother and father is a protective factor for children's self-esteem in conditions of economic hardship. Emotional bond with the mother is also a protective factor against depressive symptoms, and maternal autonomy support protects adolescents’ self- esteem when parents face unemployment problems. Finally, the emotional bond with the father protects the non-disruptive behavior of the adolescents in the school context and the maternal autonomy support protects the self-esteem and the lack of depressive symptoms mainly for the adolescents of Greek origin but not for the adolescents of an immigrant background.

Η παρούσα έρευνα μελέτησε τρεις δείκτες σχολικής προσαρμογής και τρεις δείκτες ψυχικής υγείας των εφήβων με και χωρίς μεταναστευτικό υπόβαθρο σε σχέση με τέσσερεις γονικές πρακτικές (δύο για κάθε γονέα) και δύο δείκτες οικονομικής δυσχέρειας κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης υπό το θεωρητικό υπόβαθρο της ψυχικής ανθεκτικότητας. Τα βασικά ερωτήματα είναι αν η οικονομική δυσχέρεια αποτελεί παράγοντα επικινδυνότητας και αν οι γονικές πρακτικές αποτελούν προωθητικούς ή/και προστατευτικούς παράγοντες για την προσαρμογή και την ψυχική υγεία των εφήβων κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης. Το δείγμα αποτελούνταν από 1252 έφηβους από 57 τάξεις που φοιτούσαν στην α’ Γυμνασίου σε 14 δημόσια σχολεία της Αττικής. Το 64% των συμμετεχόντων είχαν μεταναστευτικό υπόβαθρο και οι περισσότεροι ήταν δεύτερης γενιάς μετανάστες (78%). Χρησιμοποιήθηκαν τα εξής εργαλεία: α) το ερωτηματολόγιο δημογραφικών στοιχείων για το φύλο και το μεταναστευτικό υπόβαθρο, β) το ερωτηματολόγιο Economic Hardship Questionnaire (Lempers et al., 1989) για τη μέτρηση της οικονομικής δυσπραγίας, γ) μέρος της κλίμακας Negative Life Events (Fthenakis & Minsel, 2002) για τα προβλήματα ανεργίας, δ) το ερωτηματολόγιο Autonomy Granting Scale (Peterson et al., 1985) για την ενθάρρυνση της αυτονομίας, ε) η υποκλίμακα Care του Parental Bonding Instrument (Parker et al., 1979), στ) ο μέσος όρος των βαθμών του πρώτου τριμήνου σε πέντε μαθήματα από το αρχείο του σχολείου για τη σχολική επίδοση, ζ) 5 ερωτήσεις που αφορούσαν τη Σχολική Εμπλοκή και η) 5 ερωτήσεις που αφορούσαν τη μη διαταρακτική συμπεριφορά στο σχολικό πλαίσιο (Motti-Stefanidi & Asendorpf, 2017), θ) η υποκλίμακα του Ερωτηματολογίου Δυνατοτήτων και Δυσκολιών (SDQ) για τα Συμπτώματα Συναισθήματος (Goodman, 1997), ι) Κλίμακα της Κατάθλιψης (Salokangas et al., 1995) και ια) η Κλίμακα Αυτοεκτίμησης (Rosenberg, 1965). Τα ευρήματα έδειξαν ότι η οικονομική δυσπραγία της οικογένειας και η ανεργία των γονέων αποτελεί παράγοντα επικινδυνότητας για την ψυχική υγεία και τη σχολική επίδοση, αλλά όχι για την μη διαταρακτική συμπεριφορά. H οικονομική δυσπραγία αποτελεί παράγοντα επικινδυνότητας για τη σχολική εμπλοκή. Σε συνθήκες υψηλής οικονομικής δυσπραγίας και ανεργίας οι Έλληνες επηρεάζονται περισσότερο. Το μεταναστευτικό υπόβαθρο αποτελεί παράγοντα επικινδυνότητας για όλους τους δείκτες σχολικής προσαρμογής και για την αυτοεκτίμηση. Οι γονικές πρακτικές αποτελούν προωθητικό παράγοντα για όλους τους δείκτες προσαρμογής και ψυχικής υγείας. Ο συναισθηματικός δεσμός με τη μητέρα και τον πατέρα προστατεύει την αυτοεκτίμηση των παιδιών σε συνθήκες οικονομικής δυσχέρειας. O συναισθηματικός δεσμός με τη μητέρα λειτουργεί επίσης προστατευτικά για τα συμπτώματα κατάθλιψης και η υποστήριξη της αυτονομίας από τη μητέρα προστατεύει την αυτοεκτίμηση των εφήβων όταν οι γονείς αντιμετωπίζουν προβλήματα με την εύρεση εργασίας. Τέλος, o συναισθηματικός δεσμός με τον πατέρα προστατεύει τη μη διαταρακτική συμπεριφορά των εφήβων στο σχολικό πλαίσιο και η υποστήριξη της αυτονομίας από τη μητέρα προστατεύει την αυτοεκτίμηση και την έλλειψη συμπτωμάτων κατάθλιψης κυρίως για τους εφήβους ελληνικής καταγωγής και όχι για τους εφήβους με μεταναστευτικό υπόβαθρο.