Ιδιοκτησία, προστασία και αξιοποίηση των περιβαλλοντικών αγαθών

Abstract

Our national legal framework, at the level of ordinary legislation, is characterized by its timelessness but also by the fragmented approach it takes to issues of ownership, protection, and management of environmental goods. These issues have been of concern to the legal order since the early period of national legislation, but always through specific legislative acts (e.g., forest legislation, coastal zone legislation, archaeological legislation). These acts establish a framework of public law for the preservation and general management of each environmental element while simultaneously introducing specific property law rules that align with the application of this framework.Alongside the public law provisions of these specialized environmental laws, the most significant elements of the natural and cultural environment are subject to the property law provisions of Articles 966 et seq. of the Civil Code. These provisions constitute a significant parameter of their legal status as they pertain to ownership, use, and the potential for disposal and economic exploitation.This dual approach to issues of ownership, protection, and management of environmental elements—through the coexistence of public law rules and property law rules—continues to characterize national legislation till today.Consequently, the national legal order faces the challenge of systematizing, coordinating, and potentially unifying the various legal frameworks for the protection of environmental goods by establishing a unified set of public law rules. This framework would primarily address public properties, which encompass the most significant categories of environmental goods. Achieving this goal requires a systematic analysis and classification of the fragmented and case-specific regulations currently in force, considering their ownership regime. This analysis should combine the applicable rules of public and civil law with the aim of evaluating the role of ownership as a factor in the protection and utilization of environmental goods today, diagnosing existing obstacles, and proposing measures to enhance and improve this role. These measures should benefit the environment itself and its users, as well as the private interests of property owners.For this purpose, since the protection and utilization of environmental goods constitute, as derived from the Constitution, a common conceptual field of the right to property and the right to the environment, the relationship between ownership and the protection and utilization of environmental goods is explored. This exploration is conducted from both the perspective of environmental law and property law. This PhD dissertation examines the influence of the goal of environmental protection on the individual rights of property owners and, conversely, the influence of property rights on the effective protection and utilization of environmental goods.The main research issues of this PhD include the systematic study of the ownership regime of environmental goods and their classification according to their property status; the determination of common conceptual elements and rules related to the ownership of environmental goods; the need to recognize a distinct concept and legal regime for the ownership of environmental goods; the definition of the content of concepts such as common use, benefit, and enjoyment of environmental goods in relation to their ownership status; the interaction between the public law framework governing environmental goods and the private law rules related to their ownership; and the identification of specific rules associated with the ownership of individual environmental goods depending on their morphological and functional particularities.

Tο εθνικό μας δίκαιο, σε επίπεδο κοινής νομοθεσίας, χαρακτηρίζεται από τη διαχρονικότητα, ταυτόχρονα όμως και από την αποσπασματικότητα της αντιμετώπισης των ζητημάτων κυριότητας, προστασίας και διαχείρισης εν γένει των στοιχείων του περιβάλλοντος, τα οποία απασχολούν μεν την έννομη τάξη ήδη από την περίοδο της πρώιμης εθνικής νομοθεσίας, πάντοτε όμως μόνο μέσω ειδικών νομοθετημάτων (π.χ. δασική νομοθεσία, νομοθεσία του παράκτιου χώρου, αρχαιολογική νομοθεσία), τα οποία θέτουν ένα πλαίσιο δημοσίου δικαίου για τη διαφύλαξη και εν γένει διαχείριση του εκάστοτε περιβαλλοντικού στοιχείου, εισάγοντας ταυτόχρονα ειδικούς κανόνες εμπραγμάτου δικαίου που συνάδουν με την εφαρμογή του ως άνω πλαισίου. Παράλληλα με τις διατάξεις δημοσίου δικαίου των ειδικών περιβαλλοντικών νομοθετημάτων, τα σημαντικότερα στοιχεία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος εμπίπτουν στις διατάξεις εμπραγμάτου δικαίου των άρθρων 966 και επομένων του Αστικού Κώδικα, οι οποίες αποτελούν σημαντική παράμετρο του νομικού καθεστώτος τους, αφού άπτονται της κυριότητας, της χρήσης και της δυνατότητας διάθεσης και οικονομικής εκμετάλλευσής τους.Η διττή αυτή προσέγγιση των ζητημάτων κυριότητας, προστασίας και διαχείρισης εν γένει των στοιχείων του περιβάλλοντος μέσω της συνύπαρξης αφ’ ενός κανόνων δημοσίου δικαίου και αφ’ ετέρου κανόνων εμπραγμάτου δικαίου εξακολουθεί να απαντάται μέχρι και σήμερα στην εθνική κοινή νομοθεσία.Τίθεται, επομένως, στην εθνική έννομη τάξη το ζήτημα της συστηματοποίησης, του συντονισμού και, ενδεχομένως, της ενοποίησης των επιμέρους νομικών καθεστώτων προστασίας των περιβαλλοντικών αγαθών με τη θεσμοθέτηση ενός ενιαίου πλαισίου κανόνων δημοσίου δικαίου πρωτίστως για τη δημόσια κτήση που καταλαμβάνει τις σημαντικότερες κατηγορίες περιβαλλοντικών αγαθών. Η προοπτική αυτή προϋποθέτει τη συστηματική ανάλυση και κατάταξη των κατακερματισμένων και περιπτωσιολογικών ρυθμίσεων που ισχύουν σήμερα στην εθνική έννομη τάξη και δη με γνώμονα το ιδιοκτησιακό καθεστώς τους, υπό το πρίσμα του συνδυασμού των εφαρμοστέων κανόνων δημοσίου και αστικού δικαίου, με σκοπό τόσο την αξιολόγηση του ρόλου της ιδιοκτησίας ως παράγοντα της προστασίας και αξιοποίησης των περιβαλλοντικών αγαθών σήμερα και τη διάγνωση των υφισταμένων εμποδίων όσο και την υποβολή προτάσεων για τη διεύρυνση και βελτίωση του ρόλου αυτού, προς όφελος του ίδιου του περιβάλλοντος και των χρηστών του αλλά και των ιδιωτικών συμφερόντων των ιδιοκτητών.Προς τούτο, επειδή η προστασία και η αξιοποίηση των περιβαλλοντικών αγαθών, αποτελεί, όπως προκύπτει από το Σύνταγμα, κοινό εννοιολογικό πεδίο του δικαιώματος της ιδιοκτησίας και του δικαιώματος στο περιβάλλον, ερευνάται η διασύνδεση της ιδιοκτησίας με την προστασία και την αξιοποίηση των περιβαλλοντικών αγαθών και δη τόσο από την πλευρά του περιβαλλοντικού δικαίου όσο και από την πλευρά του εμπράγματου δικαίου, με την εξέταση της επιρροής του σκοπού της προστασίας των περιβαλλοντικών αγαθών επί των ατομικών εξουσιών των ιδιοκτητών τους και, αντιστρόφως, της επιρροής των εμπραγμάτων εξουσιών στην αποτελεσματική προστασία και αξιοποίηση των περιβαλλοντικών αγαθών.Τα κυριότερα επί μέρους ζητήματα που διερευνώνται είναι η συστηματική μελέτη του ιδιοκτησιακού καθεστώτος των περιβαλλοντικών αγαθών και η κατάταξη αυτών σύμφωνα με το εμπράγματο καθεστώς τους, ο καθορισμός των κοινών εννοιολογικών στοιχείων και κανόνων που συναρτώνται με την ιδιοκτησία των περιβαλλοντικών αγαθών και η διερεύνηση της ανάγκης αναγνώρισης μιας ιδιαίτερης έννοιας και ενός ιδιαίτερου καθεστώτος ιδιοκτησίας των περιβαλλοντικών αγαθών, ο καθορισμός του περιεχομένου της έννοιας της κοινής χρήσης, ωφέλειας και απόλαυσης των περιβαλλοντικών αγαθών σε συνάρτηση με το ιδιοκτησιακό καθεστώς τους, η αλληλεπίδραση του καθεστώτος δημοσίου δικαίου που διέπει τα περιβαλλοντικά αγαθά με τους κανόνες ιδιωτικού δικαίου που συναρτώνται με την κυριότητά τους και ο καθορισμός των ειδικών κανόνων που συναρτώνται με την ιδιοκτησία των κατ’ ιδίαν περιβαλλοντικών αγαθών ανάλογα με τη μορφολογική και λειτουργική ιδιαιτερότητα εκάστου εξ αυτών.