Πολιτικές περιορισμού της προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων στο ευρωπαϊκό ενωσιακό θεσμικό και δικαιϊκό σύστημα

Abstract

The EU, almost permanently passing through several versions of protracted periods of instability, insecurity and constant management of extraordinary circumstances in recent decades, has relatively recently been confronted almost simultaneously with two polycrises: the financial crisis of 2007-2008 and the refugee crisis of 2015-2016. Both were urgent, far-reaching and highly complex socio-economic and geopolitical challenges that could even unravel multiple EU policy area frameworks were they not directly dealt with and managed within a multi-dimensional, multi-component and in line with a holistic approach set of measures. This response framework is described briefly as in both cases, in addition to the usual but controversial EU deus ex machina of the ad hoc broad interpretation of EU competences and some minor individual differences, there are significant similarities in terms of legal mechanisms and methods. This PhD thesis, therefore, seeks to substantiate adequately the finding that there is a very broad general pattern/common paradigm of legal technical methods of circumventing the EU legal order and in particular the EU commitment to an effective and high standard system of protection of fundamental human rights through the successful establishment, encapsulation and exploitation of a legal ‘un-chartered’ ‘parallel universe’ for this purpose. In the above endeavour, on the one hand, an updated version of the methodology of legal positivism is employed and, on the other hand, four additional parameters for the control of both crisis measures are evaluated, consisting in the significant limitation of EU competences, the widespread use of hybrid tools of soft law at the boundaries of multiple jurisdictions, the active involvement of EU institutions even outside the EU legal order, and the tolerant attitude of the ECJ in terms of judicial review of the above measures. Indeed, the results of our research highlight and then confirm, hopefully sufficiently, the same strategic use of (a) the fluid and inherently ambiguous relevant institutional framework of the Treaties with regard to the delimitation of competences between the EU and the Member States so that the prioritized combination of a serious limitation (reverse competence creep) or significant extension of EU competence (competence creep) is satisfactorily covered by a creative interpretative legal engineering and constitutional experimentation without breaking the limits of the resilience of the above framework due to excessive de-standardization and instrumentalisation of the related constitutional Union provisions, (b) hybrid legal arrangements, mainly soft law instruments and of unclear jurisdiction, which potentially could generate a range of tensions with the established relevant typology and the current constitutional settlement of primary Union law, c) the Union institutions in the two policy areas under consideration, but always in an intergovernmental legal space outside the EU legal framework assuming new responsibilities and performing new duties with the prime purpose of ensuring, at least, the ECJ’s favourable tolerance regarding the aforementioned measures. These findings make it necessary to find solutions to address this major legal lacuna by identifying a few potential amendments and related reforms that could help to improve the relevant legal framework, including the introduction of a new fourth category / type of competences, the “cooperative competence”.

Η ΕΕ, διερχόμενη σχεδόν μονίμως τις τελευταίες δεκαετίες από διάφορες εκδοχές παρατεταμένων περιόδων αστάθειας, ανασφάλειας και διαρκούς διαχείρισης έκτακτων περιστάσεων, αντιμετώπισε σχετικά προσφάτως σχεδόν ταυτόχρονα δύο πολυκρίσεις: τη χρηματοοικονομική κρίση του 2007-2008 και την προσφυγική κρίση του 2015-2016. Αμφότερες αποτελούσαν επείγοντος χαρακτήρα, μεγάλων διαστάσεων και ιδιαιτέρως πολύπλοκες κοινωνικοοικονομικές και γεωπολιτικές προκλήσεις που δύναντο να επηρεάσουν ακόμη και με διαλυτικές επιπτώσεις πολλαπλούς τομείς ενωσιακής πολιτικής αν δεν καθίσταντο αντικείμενο άμεσης αντίδρασης και διαχείρισης εντός ενός πολυδιάστατου, πολύπλευρου και ολιστικής προσέγγισης συνόλου μέτρων.Το εν λόγω πλαίσιο αντίδρασης περιγράφεται αδρομερώς καθώς και στις δύο περιπτώσεις, πέραν του συνηθισμένου αλλά αμφιλεγόμενου από μηχανής θεού της ad hoc διασταλτικής ερμηνείας των ενωσιακών αρμοδιοτήτων και κάποιων επιμέρους επουσιωδών διαφορών, παρουσιάζονται σημαντικές ομοιότητες από απόψεως νομικών μηχανισμών και μεθόδων. Συνεπώς, η παρούσα διατριβή επιχειρεί να τεκμηριώσει επαρκώς τη διαπίστωση ύπαρξης ενός ευρύτατου γενικότερου μοτίβου / κοινού υποδείγματος νομικής τεχνικής μεθόδου παράκαμψης της ενωσιακής δικαιϊκής έννομης τάξης και ειδικότερα της ενωσιακής δέσμευσης για ένα αποτελεσματικό και υψηλών προδιαγραφών σύστημα προστασίας των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων μέσω της επιτυχημένης εγκαθίδρυσης, περιχαράκωσης και αξιοποίησης προς τούτο ενός νομικού α-χαρτογράφητου «παράλληλου σύμπαντος». Η ανωτέρω προσπάθεια τεκμηρίωσης ερείδεται αφενός στην επικαιροποιημένη έκφανση της μεθοδολογίας του νομικού θετικισμού και αφετέρου σε τέσσερις επιπλέον παραμέτρους ελέγχου των μέτρων αντιμετώπισης αμφότερων των κρίσεων που συνίστανται στον σημαντικό περιορισμό των ενωσιακών αρμοδιοτήτων, στην ευρεία χρήση υβριδικών εργαλείων ηπίου δικαίου στα όρια πολλαπλών δικαιοδοσιών, στην ενεργή σύμπραξη των ενωσιακών θεσμικών οργάνων ακόμη και εκτός ενωσιακής έννομης τάξης και στην ανεκτική στάση του ΔΕΕ από πλευράς δικαστικού ελέγχου των ως άνω μέτρων. Πράγματι, τα αποτελέσματα της έρευνάς μας αναδεικνύουν και στη συνέχεια επιβεβαιώνουν, ευελπιστούμε επαρκώς, την όμοια στρατηγική χρήση α) του ρευστού και εγγενώς ασαφούς συναφούς θεσμικού πλαισίου των Συνθηκών αναφορικά με την οριοθέτηση των αρμοδιοτήτων μεταξύ της ΕΕ και των κρατών μελών ώστε ο προκριθείς συνδυασμός σοβαρού περιορισμού ή σημαντικής διεύρυνσης της ενωσιακής αρμοδιότητας να καλυφθεί ικανοποιητικά με μια δημιουργική ερμηνευτική νομική μηχανική και ένα συνταγματικό πειραματισμό χωρίς να διαρραγούν τα όρια της ανθεκτικότητάς του ανωτέρω πλαισίου λόγω υπερβολικής αποτυποποίησης και εργαλειοποίησης των εν λόγω συνταγματικών ενωσιακών διατάξεων, β) ρυθμίσεων υβριδικής νομικής φύσης, κυρίως ηπίου δικαίου και ασαφούς δικαιοδοσίας που δύνανται να προκαλέσουν διαφόρων ειδών εντάσεις με την καθιερωμένη συναφή τυπολογία και την ισχύουσα αρμοδιοδοτική διευθέτηση του πρωτογενούς ενωσιακού δικαίου, γ) των θεσμικών οργάνων της Ένωσης στους δύο υπό εξέταση τομείς πολιτικής πάντοτε όμως υπό διακυβερνητικό πλαίσιο με ανάληψη σημαντικών νέων ευθυνών και ευρύτατων νέων καθηκόντων εκτός του πλαισίου της ενωσιακής έννομης τάξης με κύριο σκοπό την εξασφάλιση τουλάχιστον της ευνοϊκής για τα συγκεκριμένα μέτρα ανοχής του ΔΕΕ. Τα εν λόγω ευρήματα κάνουν απαραίτητη την εξεύρεση λύσεων αντιμετώπισης του συγκεκριμένου σοβαρού νομικού κενού με την υπόδειξη ορισμένων δυνητικών τροποποιήσεων και σχετικών μεταρρυθμίσεων που θα μπορούσαν να συμβάλουν στη βελτίωση του πλαισίου με βασικότερη μεταξύ άλλων, την καθιέρωση μιας νέας τέταρτης κατηγορίας / είδους αρμοδιοτήτων, της «αρμοδιότητας σύμπραξης».