Objectivité et modélisation: commentaire de la science de la logique de Hegel: doctrine du concept, deuxième section

Abstract

What is the function of Objectivity, namely Mechanism, Chemism and Teleology in the Science of Logic? In what sense does Objectivity belong to Logic and not to the “Realphilosophie”? These are the basic problems this chapter of Logic poses that need to be interpreted. The perplexity by which the interpreters of Logic are surrounded is a sign that a different method of approach should be adopted concerning the method of Hegel’s Logic. Our study starts with one basic assumption: logic was traditionally considered as a formal science regarding the inherent structure of reasoning, namely logical calculus. On the other hand, the Hegelian logic is detached from this type of questioning in the sense that it includes a reflection in the way that discourse refers to real objects, that is to empirical objects. This decision changes the overall status of logic regarding its function and its application. This basic assumption will be discussed in a general introduction to the subject matter and it will continue in a linear commentary of Hegel’s presentation of Objectivity. This commentary will try to prove that Hegel presents in Objectivity a general theory of modeling. In the above context, Logic starts by the inability of thought to say directly what being is. For this reason, in order to determine what being is, we need the mediation of something other. But each determination is, for Hegel, a form of negation. Therefore, being can be known only by the mediation of something other. Hegel calls this formal substitute: object. By its structure and its function this object is generally conceived as a model. Indeed, a scientifical model serves as a formal or mathematical substitute to exemplify or to prove (or disprove) a scientifical theory. Hegel shows in his analysis of Objectivity why this type of object is necessary for science, and the laws by which it is structured. In this sense, this object belongs to Logic in every right. Nevertheless, a model is by definition something finite. For this reason, it is only applied to a specific region of objectivity. Mechanism and Chemism are two different domains of modeling. On the contrary, Teleology is not a different type of modeling, but it concerns the model as a technical application of scientifical theory. Therefore, it brings out the question of the technological application of science.

Ποια είναι η λειτουργία της Αντικειμενικότητας, δηλαδή του Μηχανισμού, του Χημισμού και της Τελεολογίας στην εγελιανή Επιστήμη της Λογικής; Για ποιο λόγο η Αντικειμενικότητα ανήκει στη Λογική κι όχι σε ό,τι αποκαλεί ο Χέγκελ φιλοσοφία της πραγματικότητας (Realphilosophie); Αυτά είναι τα δύο θεμελιώδη ερωτήματα που θα μας επιτρέψουν να προσεγγίσουμε το συγκεκριμένο κεφάλαιο. Για να προσπαθήσουμε να δώσουμε μια ικανοποιητική απάντηση σ’ αυτά, θα πρέπει να αναδείξουμε τη βασική μεθοδολογική αρχή πάνω στην οποία στηρίζεται ο ετερόδοξος χαρακτήρας της Επιστήμης της λογικής: για τον Χέγκελ η λογική δεν είναι η επιστήμη των αφηρημένων λογικών μορφών κατ’ αντιδιαστολή προς τα αντικείμενα της εμπειρίας, αλλά η επιστήμη που εξετάζει τη σχέση που υφίσταται ανάμεσα στο λόγο (Diskurs) και στο αντικείμενό του. Αυτή είναι η υπόθεση που θα μας οδηγήσει στην κατανόηση του ιδιαίτερου καθεστώτος που έχει το αντικειμένο (Objekt) στη Λογική, ότι είναι δηλαδή ένα αντικείμενο του λόγου, ήτοι ένα μοντέλο. Η εγελιανή θεωρία του Είναι, καθώς και ο ιδιαίτερος χαρακτήρας με τον οποίο συλλαμβάνει το λογικό ορισμό (Bestimmung) μας οδηγούν στην υπόθεση ότι το αντικείμενο το λόγου είναι ένα υποκατάστατο του Είναι. Πράγματι, το πρόβλημα τίθεται από την αρχή της Λογικής αφού αποκλείεται κάθε απόπειρα να μιλήσουμε με άμεσο τρόπο για το Είναι. Για να το πετύχουμε χρειαζόμαστε τη μεσολάβηση ενός ορισμού. Όμως κάθε ορισμός είναι για τον Χέγκελ μια μορφή άρνησης. Συνεπώς μπορούμε να γνωρίσουμε το Είναι μόνο με τη μεσολάβηση ενός άλλου πράγματος το οποίο το υποκαθιστά. Ο Χέγκελ ονομάζει αυτό το πράγμα: αντικείμενο. Μέσα από την εξέταση του συγκεκριμένου κεφαλαίου θα προσπαθήσουμε να δείξουμε ότι η δομή και η λειτουργία αυτού του αντικειμένου μας νομιμοποιεί να μιλήσουμε για το μοντέλο, καθώς αυτό εντάσσεται στον πυρήνα της συγκρότησης του επιστημονικού λόγου. Έτσι ο ευρετικός πλούτος αυτού το όρου εγγράφεται απολύτως στο πρόγραμμα μια λογικής. Από τη μία, αυτή η προοπτική μας επιτρέπει να περιγράψουμε με ακρίβεια τα επιστημολογικά ζητήματα που θίγονται στην Αντικειμενικότητα, δηλαδή να δούμε ποιες είναι οι προϋποθέσεις και οι αναγκαιότητες που επιβάλει η λειτουργία του μοντέλου. Από την άλλη, μας επιτρέπει να ορίσουμε με ακρίβεια το πεδίο του Είναι στο οποίο εφαρμόζεται το μοντέλο. Αυτός ο περιορισμός εκφράζεται μέσα από μία τυπολογία διαφορετικών αντικειμένων, οι στιγμές των οποίων μπορούν να αναλυθούν και να οριστούν με ακρίβεια. Έτσι ο Μηχανισμός περιγράφει δύο πιθανά μοντέλα: αυτό της κλασικής μηχανικής (Γαλιλαίος, Ντεκάρτ) και στη συνέχεια αυτό της νευτώνειας μηχανικής· ενώ ο Χημισμός περιγράφει ένα άλλο είδος σχέσεων οι οποίες προσεγγίζουν, σε γενικές γραμμές, την επιστήμη της χημείας. Αντίθετα η Τελεολογία, παρά την παραδοσιακή της σχέση με τη Βιολογία, αναφέρεται κυρίως στην εφαρμογή αυτών των μοντέλων στα πλαίσια της πειραματικής επιβεβαίωσης μιας επιστημονικής θεωρίας ή στα πλαίσια μιας τεχνικής εφαρμογής.