Η ψυχοκινητική εκπαίδευση ως μέσο βελτίωσης της ικανότητας προσοχής παιδιών που φοιτούν στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση (νηπιαγωγείο) υπό το πρίσμα της ένταξης

Abstract

The present PhD thesis concerns the design, implementation and evaluation of the effectiveness of an innovative psychomotor education programme to enhance young children's executive functions to improve their attention and listening skills in the context of inclusive preschool education. The research was divided into two parts, pilot and definitive study. The pilot study aimed to investigate the applicability and acceptability of the programme by teachers and young children and to thoroughly test the applicability of the research design to assess whether a future larger-scale definitive study would be feasible. Four early years classes with inclusion units with a 1:1 ratio (one control class for each experimental class) participated in the pilot study. Three new research tools (teacher’s diary and teacher and parent/carer questionnaire) were developed and evaluated as part of the pilot study. The results of the pilot study indicated the full acceptability of all programme’s elements by teachers and children and that, with minor modifications, a definitive study would be feasible. This definitive study took place in the prefecture of Achaia, with the participation of 18 early years classes (2:1ratio, 12 early years classes in the experimental group and 6 early years classes in the control group), 22 teachers and 273 children. The study lasted 11 weeks. Children’s executive functions were assessed with both direct and indirect measures to triangulate the data and maximise the validity of the results. Statistical analysis, as well as the associated presuppositional tests, was performed using the SAS Enterprise Guide software. The above analysis revealed that the children in the experimental group showed statistically significant improvement in their executive functions compared to those in the control group. The results of the statistical analysis were in full agreement with the results of descriptive statistics. The teacher and parent/carer questionnaires were in complete agreement with both the results of the direct standardised assessment tool and with each other. In summary, this dissertation led to important conclusions regarding the utilisation of psychomotor education as a means ofenhancing attention and, in particular, the proposed psychomotor programme to enhance executive functions. In the context of this study, an innovative psychomotor education programme in the form of a comprehensive toolbox was designed and developed. The aforementioned programme was assessed and proven to be more effective on enhancing executive functions than education as usual. Both the psychomotor programme and its toolkit were designed and structured so that they acted inclusively (not only not hindering but enhancing the active participation of all children in each class). Finally, the detailed literature review of the most recent research on executive functioning and the two questionnaires for the informal assessment of executive functions of early years children that were developed could be helpful not only for other researchers aiming to enhance the critical skills of attention and executive functioning in early years children, in the future, but also by teachers in the context of their everyday practice.

Η παρούσα διατριβή αφορά τον σχεδιασμό, την εφαρμογή και την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας καινοτόμου ψυχοκινητικού προγράμματος για την ενίσχυση των επιτελικών λειτουργιών των μικρών παιδιών ως μέσου βελτίωσης της προσοχής και συγκέντρωσής τους στο πλαίσιο της ενταξιακής εκπαίδευσης. Η έρευνα χωρίστηκε σε δύο μέρη, την πιλοτική εφαρμογή του προγράμματος και την τελική εφαρμογή του. Η πιλοτική εφαρμογή αποσκοπούσε στη διερεύνηση της εφαρμοσιμότητας και της αποδεκτότητας του προγράμματος από εκπαιδευτικούς και παιδιά και στον ενδελεχή έλεγχο της εφαρμοσιμότητας του ερευνητικού σχεδιασμού, προκειμένου να αξιολογηθεί το κατά πόσο μια μελλοντική μελέτη μεγαλύτερης κλίμακας θα ήταν εφικτή. Στην πιλοτική εφαρμογή συμμετείχαν τέσσερις τάξεις Νηπιαγωγείου με τμήματα ένταξης με αναλογία 1:1 (μία τάξη ελέγχου για κάθε πειραματική). Στο πλαίσιο της πιλοτικής μελέτης αναπτύχθηκαν και αξιολογήθηκαν τρία εργαλεία (ημερολόγιο εκπαιδευτικού, ερωτηματολόγιο εκπαιδευτικών και ερωτηματολόγιο γονέων/κηδεμόνων). Τα αποτελέσματα της πιλοτικής μελέτης υπέδειξαν την πλήρη αποδεκτότητα όλων των στοιχείων του προγράμματος από εκπαιδευτικούς και παιδιά καθώς και ότι, με μικρές τροποποιήσεις, μια τελική εφαρμογή θα ήταν εφικτή. Η τελική μελέτη έλαβε χώρα στον νομό Αχαΐας με τη συμμετοχή 18 τάξεων Νηπιαγωγείου (αναλογία 2:1, 12 τάξεις Νηπιαγωγείου στην πειραματική ομάδα και 6 τάξεις Νηπιαγωγείου στην ομάδα ελέγχου), 22 εκπαιδευτικών και 273 παιδιών. Η έρευνα διήρκησε 11 εβδομάδες. Η αξιολόγηση των επιτελικών λειτουργιών των παιδιών στηρίχθηκε σε τρεις πηγές [σταθμισμένο εργαλείο (άμεση αξιολόγηση), ερωτηματολόγια εκπαιδευτικών και ερωτηματολόγια γονέων/κηδεμόνων (έμμεση αξιολόγηση)], με σκοπό την επίτευξη της μεγαλύτερης δυνατής εγκυρότητας και αξιοπιστίας των αποτελεσμάτων. Η στατιστική ανάλυση, όπως και οι σχετικοί με αυτήν έλεγχοι προϋποθέσεων, έγιναν με τη χρήση του λογισμικού SAS Enterprise Guide. Από την παραπάνω ανάλυση προέκυψε ότι τα παιδιά που συμμετείχαν στην πειραματική ομάδα παρουσίασαν στατιστικά σημαντική βελτίωση των επιτελικών λειτουργιών τους σε σχέση με τα παιδιά της ομάδας ελέγχου. Τα αποτελέσματα της στατιστικής ανάλυσης ήρθαν σε πλήρη συμφωνία με τα αποτελέσματα της περιγραφικής στατιστικής. Τα ερωτηματολόγια των εκπαιδευτικών και των γονέων/κηδεμόνων παρουσιάζουν ταύτιση τόσο με τα αποτελέσματα του σταθμισμένου εργαλείου όσο και μεταξύ τους. Συνοψίζοντας, η παρούσα διδακτορική έρευνα οδήγησε στην εξαγωγή σημαντικών συμπερασμάτων σχετικά με την αξιοποίηση της ψυχοκινητικής εκπαίδευσης ως μέσου ενίσχυσης της προσοχής. Στο πλαίσιο της παρούσας ιδακτορικής έρευνας, σχεδιάστηκε και αναπτύχθηκε ένα καινοτόμο πρόγραμμα ψυχοκινητικής εκπαίδευσης με τη μορφή ολοκληρωμένης εργαλειοθήκης, το οποίο και αναδείχθηκε ως πιο αποτελεσματικό στην ενίσχυση των επιτελικών λειτουργιών σε σχέση με την υπάρχουσα εκπαίδευση. Τόσο το πρόγραμμα όσο και η εργαλειοθήκη του σχεδιάστηκαν και δομήθηκαν με τρόπο τέτοιον, ώστε να δρουν συμπεριληπτικά (όχι μόνο να μην παρεμποδίζεται, αλλά και να ενισχύεται η ενεργή συμμετοχή όλων των παιδιών της κάθε τάξης). Τέλος, αναπτύχθηκαν δύο ερωτηματολόγια για την άτυπη αξιολόγηση των επιτελικών λειτουργιών παιδιών Νηπιαγωγείου, τα οποία θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν στο μέλλον από εκπαιδευτικούς στο πλαίσιο της διδασκαλίας τους.