Χρυσά κοσμήματα κατά την Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου και την Αρχαϊκή περίοδο σε αρχαιολογικά περιβάλλοντα: η περίπτωση των Κυκλάδων

Abstract

The present doctoral dissertation focuses on the gold and gilt jewellery found in the Cyclades, dating to the Early Iron Age and Archaic periods. The goal of the study is to explore the gold jewellery production of the period in the Cyclades and to get insights on the local societies through the creation and use of gold jewellery. Gold jewellery is perceived in this study as luxury objects, personal adornments, artistic and technical creations, commodities, and religious and funerary offerings. Keeping in mind the potential multiple meanings of these objects as an interpretive framework, the research first clarifies the context of their discovery, and following focuses on the objects themselves. The first part of the research examines the archaeological data from the Cycladic sites where gold jewelry has been found. A review of the findings and other aspects related to each area and society of the period is presented. The study includes a large group of unpublished gold and gilt jewellery from a sanctuary on ancient Kythnos. The archaeological remains associated with this group are studied in detail providing information on the jewellery use, the workshops, and the local society. In the second part, the jewellery is studied as objects. A typology is created, and the morphological and technical characteristics of the items are analyzed. Parallel findings, mostly from the Aegean and Greece, and less frequently from the East Mediterranean, are identified. Based on this evidence, their dating and geographical placement is determined, the spread of each type is reviewed, and influences and connections are traced. The most important finding of the research is the cohesion among the Cycladic Archaic gold jewellery, and the identification of characteristics that can be recognized as Cycladic. The Cycladic production is therefore sufficiently documented. At the same time, goldsmithing workshops linking their production to different islands of the Cyclades are identified. These productions show stylistic differences, which indicate their division. Τhey also share however enough common features to be included in a common cultural and artistic framework, as products of Cycladic workshops. Thus, a clear trend for the creation of a locally differentiated identity is identified in the gold jewellery production of the Cyclades. This trend appears in various aspects of material culture in the Greek world during the Archaic period, and has been securely linked to the socio-political developments of the period. The distinctive characteristics of gold jewellery as personal and luxury items provide a highly favorable condition for exploring this phenomenon. Consequently, conclusions are drawn about the societies of the period of study, and it becomes apparent that social developments are reflected both on the use of gold jewellery, and on the formation and spread of the art itself.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή αποτελεί μελέτη των χρυσών και επίχρυσων κοσμημάτων, που έχουν βρεθεί στις Κυκλάδες και χρονολογικά εντάσσονται στην Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου και στην Αρχαϊκή περίοδο. Στόχος της μελέτης είναι η διερεύνηση της χρυσοχοΐας της εποχής στις Κυκλάδες, και η κατανόηση των τοπικών κοινωνιών μέσω της δημιουργίας και χρήσης των χρυσών κοσμημάτων. Τα χρυσά κοσμήματα εκλαμβάνονται στη μελέτη ως πολύτιμα αντικείμενα, αντικείμενα προσωπικού στολισμού, καλλιτεχνικά και τεχνικά δημιουργήματα, προϊόντα, και λατρευτικές και ταφικές προσφορές. Κρατώντας την εν δυνάμει πολλαπλή σημασία τους ως ερμηνευτικό πλαίσιο, η έρευνα κινήθηκε πρώτα διασαφηνίζοντας το περιβάλλον εύρεσής τους, και στη συνέχεια επικεντρώθηκε στα ίδια τα αντικείμενα. Η πρώτη ενότητα της μελέτης εξετάζει τα αρχαιολογικά δεδομένα από τα νησιά των Κυκλάδων, όπου εντοπίστηκαν χρυσά κοσμήματα. Γίνεται ανασκόπηση των ευρημάτων και των στοιχείων που σχετίζονται με την κάθε περιοχή και κοινωνία της εποχής. Στην έρευνα εντάσσεται σημαντικό σύνολο αδημοσίευτων χρυσών και επίχρυσων κοσμημάτων από ιερό της αρχαίας Κύθνου. Τα κατάλοιπα του νησιού και του ιερού εξετάζονται λεπτομερέστερα, συσχετίζονται τα αντικείμενα με το περιβάλλον απόθεσής τους, και αποκομίζονται πληροφορίες για τη χρήση των κοσμημάτων, τα εργαστήρια χρυσοχοΐας και την τοπική κοινωνία. Στη δεύτερη ενότητα, η μελέτη πραγματεύεται τα κοσμήματα. Δημιουργείται τυπολογία, αναλύονται τα αντικείμενα με βάση τα μορφολογικά και τεχνικά χαρακτηριστικά τους, και εντοπίζονται παράλληλα ευρήματα κυρίως από το Αιγαίο και τον ελλαδικό χώρο, αλλά και την ευρύτερη περιοχή της ανατολικής Μεσογείου. Έτσι, προσδιορίζεται η χρονολόγηση και η γεωγραφική τοποθέτησή τους, γίνεται επισκόπηση της εξάπλωσης του κάθε τύπου, και εντοπίζονται επιρροές και συνδέσεις. Το σημαντικότερο δεδομένο που προκύπτει από αυτή την εργασία είναι η συνοχή μεταξύ των κυκλαδικών κοσμημάτων της Αρχαϊκής εποχής, και ο προσδιορισμός χαρακτηριστικών, τα οποία μπορούν να αναγνωριστούν ως κυκλαδικά. Τεκμηριώνεται επομένως επαρκώς η ύπαρξη κυκλαδικής χρυσοχοΐας. Ταυτόχρονα, εντοπίζονται εργαστήρια χρυσοχοΐας κατά το δεύτερο μισό του 7ου αι. π.Χ. και κατά τον 6ο αι. π.Χ. που συνδέουν την παραγωγή τους με διαφορετικά νησιά των Κυκλάδων. Οι παραγωγές αυτές έχουν τεχνοτροπικές διαφορές, που υποδεικνύουν τον μεταξύ τους διαχωρισμό. Συγχρόνως όμως διαθέτουν αρκετά κοινά στοιχεία, ώστε να μπορούν να ενταχθούν σε κοινό πολιτισμικό και καλλιτεχνικό πλαίσιο ως προϊόντα κυκλαδικών εργαστηρίων.Εντοπίζεται επομένως στη χρυσοχοΐα μία τάση για δημιουργία τοπικής διαφοροποιημένης ταυτότητας. Η τάση αυτή εμφανίζεται σε διάφορες εκφάνσεις του υλικού πολιτισμού στον ελλαδικό χώρο κατά την Αρχαϊκή περίοδο, και συσχετίζεται με ασφάλεια πλέον με τις κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις της εποχής. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των χρυσών κοσμημάτων, ως προσωπικά και πολύτιμα αντικείμενα, δημιουργούν μία πολύ ευνοϊκή συνθήκη για τη διερεύνηση αυτού του φαινομένου. Εξάγονται έτσι συμπεράσματα για τις κοινωνίες της εποχής, και ταυτόχρονα γίνεται αντιληπτό το γεγονός πως η κοσμηματοποιΐα και η χρυσοχοΐα αποτελούν τομείς που αντικατοπτρίζουν κοινωνικές εξελίξεις, όχι μόνο μέσω της χρήσης των κοσμημάτων αλλά και μέσω της διαμόρφωσης και εξάπλωσης της ίδιας της τέχνης.