Κοινωνικές ανισότητες και μαθησιακή δέσμευση των φοιτητών και φοιτητριών κατά τη διάρκεια της πανδημίας Covid-19

Abstract

The outbreak of the Covid-19 pandemic in early 2020 marked a transformative moment in Greece, impacting social structures beyond health-related concerns. Economic disruptions, changes in education, and shifts within family dynamics significantly influenced educational practices. The suspension of in-person academic activities necessitated the continuation of higher education through distance learning, facilitated by technological tools. As a result, the family household became the primary learning environment. This redefined "spatial-temporality" revealed disparities in family environments, which created unequal learning conditions and led to varied levels of academic engagement among students. Students from families with lower economic, cultural, and social capital often exhibited diminished learning engagement during the transition to distance learning. Conversely, students from families with higher socioeconomic status, enriched cultural resources, and conducive learning environments—particularly those in urban areas with dedicated study spaces—demonstrated enhanced engagement, adaptability, and superior emotional and academic performance. This study aimed to assess the learning engagement of undergraduate students at the University of Ioannina during the pandemic and explore its correlations with the cultural, social, and economic characteristics of their family environments, alongside the influence of specific demographic factors. A quantitative research approach was employed, utilizing a structured electronic questionnaire distributed to 1,228 students, of whom 1,056 responded, ensuring a representative sample. Participants were selected based on their involvement in distance learning during the lockdown period, with eligibility determined by their year of study. The research instrument incorporated standardized scales to examine the role of socioeconomic and cultural factors in shaping learning engagement during the lockdown, as well as demographic variables identified in existing literature. Statistical analyses revealed that gender was not a significant predictor of learning engagement. However, age positively influenced emotional engagement, participation, and performance. Similarly, the year of study emerged as a significant predictor, particularly regarding academic performance during the pandemic. While study conditions during the pandemic did not significantly affect emotions, skills, or engagement in the digital learning environment, permanent residence location was identified as a significant predictor of learning engagement. Conversely, the number of family members in the household had no measurable impact. The availability of an individual or shared study space during the lockdown emerged as a critical factor, as it correlated with higher family economic status and stronger academic engagement. The functionality of the study environment also positively influenced engagement levels. Moreover, the number of books in the household—a proxy for cultural capital—was a significant predictor of students' learning engagement. Social status significantly affected students' skills, emotions, participation, and performance, while cultural status influenced emotional and participatory aspects of engagement. Financial status also emerged as a critical predictor, particularly regarding skill development during the lockdown. The findings of this study underscore the role of socioeconomic and cultural disparities in shaping students' learning engagement during the Covid-19 pandemic. They highlight how higher economic, social, and cultural capital, alongside certain demographic factors, contributed to elevated engagement and, consequently, higher academic achievement. These insights provide a deeper understanding of the factors influencing educational outcomes in a crisis-driven distance learning context.

Η πανδημία Covid-19 στις αρχές του έτους 2020 στην Ελλάδα σηματοδότησε μια νέα ιστορική στιγμή για το κοινωνικό «γίγνεσθαι» και ο αντίκτυπός της ήταν βαθιά κοινωνικός και όχι μόνο υγειονομικός. Η τριτοβάθμια εκπαίδευση συνέχισε τις εκπαιδευτικές δράσεις μέσω της εφαρμογής της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Στη νέα «χωροχρονικότητα» διαφάνηκε η ανισότητα στα οικογενειακά περιβάλλοντα, με αποτέλεσμα η ανόμοια μαθησιακή συνθήκη να προκαλέσει διαφορετική ανταπόκριση στην ακαδημαϊκή γνώση. Μερίδα φοιτητών/τριών με διάθεση πλούσιων πόρων και κατάλληλου οικογενειακού περιβάλλοντος ενισχύθηκε μαθησιακά και ανέπτυξε υψηλή μαθησιακή δέσμευση σε αντίθεση με όσους/ες υπολείπονταν σε πόρους οι οποίοι/ες δυσκολεύτηκαν να αναπτύξουν υψηλή μαθησιακή δέσμευση. Ο στόχος της παρούσας ερευνητικής μελέτης είναι η εκτίμηση της μαθησιακής δέσμευσης των φοιτητών/τριών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων κατά την περίοδο της πανδημίας και ο έλεγχος των πιθανών συσχετίσεών της με το πολιτισμικό, κοινωνικό και οικονομικό κεφάλαιο του οικογενειακού περιβάλλοντος και της επίδρασης συγκεκριμένων δημογραφικών παραγόντων. Για την υλοποίηση της συγκεκριμένης μελέτης επιλέχθηκε η ποσοτική μέθοδος, η οποία σχεδιάστηκε και διεξήχθη με τη χρήση δομημένου ερωτηματολογίου. Το ερωτηματολόγιο χορηγήθηκε σε ηλεκτρονική μορφή σε δείγμα 1228 προπτυχιακών φοιτητών/τριών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων εκ των οποίων ανταποκρίθηκαν οι 1056. Τα κριτήρια ένταξης των φοιτητών/τριών του δείγματός ήταν το έτος σπουδών, έτσι ώστε να επιλεγούν φοιτητές/τριες που την περίοδο του εγκλεισμού συμμετείχαν στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Το ερευνητικό εργαλείο διαμορφώθηκε βάσει σταθμισμένων κλιμάκων για τη διερεύνηση των ερευνητικών ερωτημάτων που αφορούν σε κοινωνικοοικονομικούς και πολιτισμικούς παράγοντες, που καθόρισαν τη διαφοροποιημένη μαθησιακή δέσμευση των φοιτητών/τριών τη συγκεκριμένη περίοδο του εγκλεισμού, καθώς και μεταβλητών που συσχετίζονται βάσει βιβλιογραφίας με παραμέτρους που αφορούν συγκεκριμένους δημογραφικούς παράγοντες. Τα αποτελέσματα των στατιστικών αναλύσεων ανέδειξαν πως το φύλο, η εργασιακή συνθήκη και ο αριθμός μελών στο οικογενειακό περιβάλλον δεν αποτελούν στατιστικά σημαντικούς παράγοντες που να επηρεάζουν τη μαθησιακή δέσμευση. Σε αντίθεση η ηλικία των φοιτητών/τριών φαίνεται πως ασκεί στατιστικά σημαντική επίδραση στους παράγοντες του «συναισθήματος», της «συμμετοχής» και της «απόδοσης» της μαθησιακής δέσμευσης των φοιτητών/τριών, το έτος σπουδών φαίνεται πως ασκεί στατιστικά σημαντική επίδραση στον παράγοντα της «απόδοσης» και ο τόπος μόνιμης κατοικίας των φοιτητών/τριών φαίνεται πως ασκεί στατιστικά σημαντική επίδραση μόνο στη «συμμετοχή» που ανέπτυξαν οι φοιτητές/τριες. Σημαντικοί προγνωστικοί παράγοντες της μαθησιακής δέσμευσης αναδείχθηκαν: α) το κοινωνικό κεφάλαιο, καθώς φάνηκε να ασκεί μια στατιστικά σημαντική επίδραση στις «δεξιότητες» των φοιτητών/τριών, το «συναίσθημα», τη «συμμετοχή» και την «απόδοση» τους β) το πολιτισμικό κεφάλαιο και ο αριθμός βιβλίων στο οικογενειακό περιβάλλον που φάνηκε να ασκούν στατιστικά σημαντική επίδραση στη «συμμετοχή» και το «συναίσθημα» των φοιτητών/τριών κατά την περίοδο της πανδημίας γ) το οικονομικό κεφάλαιο καθώς φαίνεται να ασκεί μια στατιστικά σημαντική επίδραση στις «δεξιότητες» που ανέπτυξαν οι φοιτητές/τριες την περίοδο του εγκλεισμού και της πανδημίας στο ψηφιακό περιβάλλον καθώς και η λειτουργικότητα του χώρου μελέτης και ο ατομικός/κοινόχρηστος χώρος μελέτης των φοιτητών/τριών. Συμπεράσματα: Η έρευνα ανέδειξε πως το υψηλό οικονομικό, κοινωνικό και πολιτισμικό κεφάλαιο των φοιτητών/τριών και των οικογενειών τους και η επίδραση συγκεκριμένων δημογραφικών παραγόντων οδηγούν σε υψηλή μαθησιακή δέσμευση, η οποία συνδέεται με υψηλά ακαδημαϊκά επιτεύγματα.