O λόγος των Ελλήνων για τους πρόσφυγες ως «πολιτισμικά άλλους» και οι συνέπειές του για την κοινωνική τους ένταξη: μια λογοψυχολογική μελέτη

Abstract

Based on critical discursive social psychology, this research consists of two studies that explore the discourse of the media and residents in Greece about refugees and their culture and their impact on their social integration. The first study explores the essentialist and de-essentialist lines of argument used in reports about refugee culture in media discourse. The analysis of four electronic newspapers highlighted lines of argument that either essentialize or de-essentialize culture to support the inevitability of the clash of cultures and/or the possibility of their coexistence. For the second study, thirty semi-structured interviews were conducted with citizens in Athens, Thessaloniki, and Lesvos. Analysis indicated three mainlines of arguments that lead to specific categorizations of refugees. In the first line of argument, culture is presented as non-existent and refugees as "primitive and uncivilized". In the second line of argument, the culture of the refugees is compared to that of the West, and the refugees are presented as members of a culture of violence that makes them dangerous to the West. The third line presents the culture of the refugees as different, with the refugees being considered as a source of wealth for the West, while it is emphasized that coexistence with the Western culture is possible. The different meanings of culture and refugees themselves are discussed in terms of the implications they entail for their social integration.

Στηριζόμενη στην κριτική κοινωνική λογοψυχολογία, η παρούσα έρευνα αποτελείται από δύο μελέτες που διερευνούν τον λόγο των μέσων μαζικής ενημέρωσης και των κατοίκων στην Ελλάδα για τους/τις πρόσφυγες/-ισσες και τον πολιτισμό τους και οι συνέπειές αυτού για την κοινωνική τους ένταξη. Η πρώτη μελέτη διερευνά τις ουσιοποιητικές και αποουσιοποιητικές γραμμές επιχειρηματολογίας που χρησιμοποιούνται σε αναφορές σχετικά με τον πολιτισμό των προσφύγων/-ισσών στον λόγο των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Η ανάλυση τεσσάρων ηλεκτρονικών εφημερίδων ανέδειξε επιχειρήματα που είτε ουσιοποιούν είτε αποουσιοποιούν τον πολιτισμό, για να υποστηρίξουν τόσο το αναπόφευκτο της σύγκρουσης των πολιτισμών, όσο και/ή την πιθανότητα συνύπαρξής τους. Για τη δεύτερη μελέτη, πραγματοποιήθηκαν τριάντα ημι-δομημένες συνεντεύξεις με κατοίκους από την Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη και τη Λέσβο. Η ανάλυση έδειξε τρεις βασικές γραμμές επιχειρηματολογίας που οδηγούν σε συγκεκριμένες κατηγοριοποιήσεις των προσφύγων/-ισσών. Στην πρώτη επιχειρηματολογική γραμμή, ο πολιτισμός παρουσιάζεται ως ανύπαρκτος και οι πρόσφυγες/-ισσες ως «πρωτόγονοι και απολίτιστοι». Στη δεύτερη γραμμή επιχειρηματολογίας, ο πολιτισμός των προσφύγων/-ισσών συγκρίνεται με αυτόν της Δύσης και οι πρόσφυγες/-ισσες παρουσιάζονται ως μέλη ενός πολιτισμού βίας που τους/τις καθιστά επικίνδυνους/-ες για τη Δύση. Η τρίτη γραμμή παρουσιάζει τον πολιτισμό των προσφύγων/-ισσών ως διαφορετικό, με τους/τις πρόσφυγες/-ισσες να θεωρούνται και ως πηγή πλούτου για τη Δύση, ενώ τονίζεται πως είναι εφικτή η συνύπαρξη με τον δυτικό πολιτισμό. Οι διαφορετικές έννοιες του πολιτισμού και των ίδιων των προσφύγων συζητούνται ως προς τις επιπτώσεις που συνεπάγονται για την κοινωνική τους ένταξη.