Έλληνες μουσικοί «ανάμεσα»:: παλαιά μουσική και τροπικές παραδόσεις της Μεσογείου: μια εθνογραφική μελέτη

Abstract

The subject of this dissertation, coming from the field of ethnomusicology, focuses on the contemporary dimensions of musical and cultural correlations in the Mediterranean, as they were expressed through the artistic action of four ensembles of early music, two Greek and two European. These ensembles were specialized in the spectrum of early European music and the so-called "historical interpretation" and explored new musical directions towards the modal traditions of the Mediterranean, through concerts they often referred to as "musical encounters". The concerts featured musicians from various modal traditions of the Mediterranean. The musicians of early European music looked to the east and the musicians of the modal traditions of the Mediterranean, in reverse, looked to the west, in terms of music, performance and aesthetics. The research questions are: Why does early music sound "new"? How do musicians actualize "musical encounters" and how do they discuss about what they do? How do the musicians of the early European music and those of the modal traditions of the Mediterranean contribute to the encounter? What relationships (symmetrical and asymmetrical) does the encounter between them generate? What is the contribution of ethnomusicology to the scientific study of early music and what is its contribution to the scientific study of the encounter of early music and modal traditions of the Mediterranean?The theoretical background of the dissertation is based on the encounter of ethnomusicology and historical musicology, focusing on western art music and in this case, the so-called "early music" (music of the Middle Ages, Renaissance and Baroque). From the point of view of ethnomusicology, the background of the historical ethnomusicological study of learned traditions of the Mediterranean is examined. The intensity of the encounter between historical musicology and ethnomusicology is also scrutinized, as far it is considered impossible by some music scholars, while other music scholars view it as a creative possibility of osmosis or fusion which has already taken place to some degree. In the ethnographic study emerge: the musical encounters of learned traditions in the context of the ethnomusicological discussion of music as a revival, the slip from the "historically informed performance" to what I call "culturally informed performance", symmetrical or asymmetrical relations in the field between musicians’ musical encounters, the issue of the search for common aesthetics on the basis of the adoption of "new old practices", the boundaries between participatory and presentational performance as well as the contribution of Greek musicians and the culture of orality in relation to the performance practices of early music. Finally, the concept of “in between” stands as a resolution of a binary east/west thinking and acting, in terms of music and culture, and is interpreted as a balance between and beyond east and west.

Το θέμα της διατριβής κινείται στον χώρο της εθνομουσικολογίας και εστιάζει στις σύγχρονες διαστάσεις μουσικών και πολιτισμικών συσχετισμών στην Μεσόγειο, έτσι όπως αυτοί εκφράστηκαν μέσα από την καλλιτεχνική δράση τεσσάρων σχημάτων παλαιάς μουσικής, δυο ελληνικών και δυο ευρωπαϊκών. Τα σχήματα αυτά ήταν ειδικευμένα στο φάσμα της παλαιάς μουσικής και της λεγόμενης «ιστορικής ερμηνείας» και εξερευνούσαν νέες μουσικές κατευθύνσεις προς τις τροπικές παραδόσεις της Μεσογείου, μέσα από συναυλίες που συχνά αποκαλούσαν «μουσικές συναντήσεις». Στις συναυλίες πρωταγωνιστούσαν μουσικοί από πολλές τροπικές παραδόσεις της Μεσογείου. Οι μουσικοί της ευρωπαϊκής παλαιάς μουσικής, Έλληνες ή μη, κοιτούσαν προς την ανατολή και οι μουσικοί των τροπικών παραδόσεων της Μεσογείου αντίστροφα, κοιτούσαν προς τη «δύση», μουσικά, επιτελεστικά και αισθητικά. Τα ερευνητικά ερωτήματα είναι: Γιατί η παλαιά μουσική ακούγεται «νέα»; Πώς κάνουν οι μουσικοί τις «μουσικές συναντήσεις» και πώς μιλούν για αυτό που κάνουν; Πώς συμβάλλουν οι μουσικοί της παλαιάς μουσικής και πώς εκείνοι των τροπικών παραδόσεων της Μεσογείου στην συνάντηση; Ποιες σχέσεις (συμμετρικές και ασύμμετρες) γεννά η μεταξύ τους συνάντηση; Ποια η συμβολή της εθνομουσικολογίας στην επιστημονική μελέτη της παλαιάς μουσικής και ποια η συμβολή της στην επιστημονική μελέτης της συνάντησης παλαιάς μουσικής και τροπικών παραδόσεων της Μεσογείου; Το θεωρητικό υπόβαθρο της διατριβής εδράζεται στην συνάντηση εθνομουσικολογίας και ιστορικής μουσικολογίας, με άξονα τη δυτική έντεχνη μουσική και εν προκειμένω, τη λεγόμενη «παλαιά μουσική» (μουσική του μεσαίωνα, της αναγέννησης και του μπαρόκ). Από την σκοπιά της εθνομουσικολογίας, εξετάζεται το υπόβαθρο της ιστορικής εθνομουσικολογικής μελέτης λόγιων παραδόσεων της Μεσογείου. Επίσης καταγράφεται η ένταση της συνάντησης ιστορικής μουσικολογίας και εθνομουσικολογίας που θεωρείται από κάποιους μουσικούς επιστήμονες αδύνατη, ενώ από κάποιους άλλους ως μια δημιουργική πιθανότητα ώσμωσης ή συγχώνευσης, που έχει ήδη συντελεστεί ως έναν βαθμό. Στην εθνογραφική μελέτη αναδύονται: οι μουσικές συναντήσεις λογίων παραδόσεων στο πλαίσιο της εθνομουσικολογικής συζήτησης για την μουσική ως αναβίωση, η ολίσθηση από την «ιστορικά ενημερωμένη ερμηνεία» στην «πολιτισμικά ενημερωμένη ερμηνεία», συμμετρικές ή ασύμμετρες σχέσεις στο πεδίο ανάμεσα στους μουσικούς που πραγματοποιούν τις μουσικές συναντήσεις, το ζήτημα της αναζήτησης κοινής αισθητικής στη βάση υιοθέτησης «νέων παλαιών πρακτικών», τα όρια μεταξύ συμμετοχικής και παραστασιακής επιτέλεσης καθώς και η συμβολή των Ελλήνων μουσικών στην κουλτούρα της προφορικότητας ως προς την επιτέλεση της παλαιάς μουσικής. Κλείνοντας, η ιδέα του «ανάμεσα» αναδύεται ως μια λύση στον δυισμό δύση/ανατολή σκέψης και δράσης, ιδωμένη με πολιτισμικούς και μουσικούς όρους, και ερμηνεύεται ως μια ισορροπία «ανάμεσα» και πέρα από ανάμεσα σε ανατολή και δύση.