Οράματα και οπτασίες στην πρώιμη νεοελληνική γραμματεία: τα κείμενα, ερμηνευτικές προσεγγίσεις, θέματα λογοτεχνικού είδους

Abstract

Visionary narratives compose an important part of religious literature of byzantine and post-byzantine years. These texts, which form an identifiable genre characterized by discernible features and at the same time narrow variations, influenced immensely the elaboration of the notions concerning the afterlife, the strengthening of the religious faith and the edification. The present thesis aspires to contribute to the study and research of these texts as it collects and presents early modern Greek vernacular visionary texts (16th-18th centuries). On one part are included original texts like Vision of Demetrius by hieromonks Mitrofanis (initially written in learned language) and Laurentius (transferred in vernacular), Vision of Sophiani by Ierotheos Kukuzelis, and Vision of a certain Monk... by an anonymous writer. On the other part visionary texts written initially in learned Greek and rewritten in vernacular Greek by prominent literati during the referred period; Vision of Ioannis by Ioannis Morezinos and Agapios Landos, Vision of monk Kosmas by Maximos Margounios and the so-called Vision of Theodora by Athanasios Varouchas. The first part of the thesis presents the theoretical facts concerning the visionary experiences and also the generic matters. In the second and third part one can find the editions of the above-mentioned texts along with comments and information about the writers, the literary tradition and the language. Also there is a glossary which refers to the aforementioned texts.

Τα οραματικά κείμενα αποτελούν ένα σημαντικό μέρος της θρησκευτικής γραμματείας της βυζαντινής και μεταβυζαντινής περιόδου. Τα έργα αυτά συνιστούν ένα αναγνωρίσιμο κειμενικό είδος με διακριτά στοιχεία σύγκλισης αλλά και επιμέρους αποκλίσεις, που είχε σημαντική επίδραση στη διαμόρφωση των αντιλήψεων σχετικά με τη μεταθανάτια τύχη του ανθρώπου, την ενδυνάμωση της πίστης αλλά και την ψυχική ωφέλεια. Η παρούσα διατριβή είναι μια συμβολή στη μελέτη τους, καθώς συγκεντρώνει και παρουσιάζει οραματικά κείμενα της πρώιμης νεοελληνικής περιόδου (16ος-18ος αιώνας) γραμμένα σε δημώδη γλώσσα· αφενός, πρωτότυπα όπως η Οπτασία Δημητρίου των ιερομόναχων Μητροφάνη (αρχικό κείμενο σε λόγια γλώσσα) και Λαυρέντιου (μεταφορά σε δημώδη γλώσσα), η Οπτασία Σοφιανής του Ιερόθεου Κουκουζέλη και η ανώνυμη Οπτασία τινός μοναχού…· αφετέρου, λόγια κείμενα της βυζαντινής περιόδου, που την περίοδο αυτή ξαναγράφονται, από επιφανείς λόγιους, σε δημώδη γλώσσα: η Οπτασία Ιωάννου από τον Ιωάννη Μορεζήνο και Αγάπιο Λάνδο, η Οπτασία Κοσμά μοναχού από τον Μάξιμο Μαργούνιο και, τέλος, το λεγόμενο "Όραμα της Θεοδώρας" από τον Αθανάσιο Βαρούχα. Το Πρώτο Μέρος (Α΄) της διατριβής περιέχει την πραγμάτευση των θεωρητικών στοιχείων που σχετίζονται με τις οραματικές εμπειρίες, καθώς και ζητήματα του κειμενικού είδους, ενώ στο Δεύτερο (Β΄) και Τρίτο (Γ΄) Μέρος της εργασίας εκδίδονται και σχολιάζονται τα πρωτότυπα και μεταφρασμένα οραματικά κείμενα αντίστοιχα, πλαισιωμένα από εισαγωγικά στοιχεία για τους συγγραφείς, την παράδοση και τη γλώσσα τους. Τα κείμενα συνοδεύει ένα συνολικό χρηστικό γλωσσάρι στο τέλος της εργασίας.