Ατομική δικονομική προστασία του καταναλωτή στο ελληνικό και το ευρωπαϊκό δίκαιο

Abstract

The present study deals with the issue of individual procedural protection of consumers in Greek and European law. Its aim is to provide a horizontal, holistic and systematic overview of all procedural aspects of consumer protection, from the stage of diagnostic proceedings to enforcement. The first chapter analyses the prominent place of consumer protection law in the telologically developed system of EU law. In the second and third chapters, it is approached the issue of the notion of consumer in EU procedural law (Regulation 1215/2012, 1896/2006, 805/2004) and in Greek law respectively. In view of legal certainty, it is proposed the adoption of uniform concept of consumer. Based on the clear definition of the consumer’ s notion, in the fourth chapter are examined the provisions of Regulation 1215/2015 on jurisdiction. Reference is made to the prerequisites for the application of Articles 17-19 of the Regulation on consumer contracts, and the provisions of Art. 18 of the Regulation, which relate to the determination of the jurisdiction in consumer cases when the consumer acts as plaintiff or defendant. The fifth chapter of the study examines the provisions of Regulation 1215/2015 on prorogation of jurisdiction and the stricter validity prerequisites set out in Article 19 of Regulation 1215/2012. The prominent issue of the permissibility of the parallel review of the possible unfairness of a prorogation clause under Directive 93/13 for those clauses that fall outside the scope of Article 19 is examined. All the issues in the context of implied prorogation of jurisdiction are analysed, with particular emphasis on how the duty to inform under Article 26§2 of Regulation 1215/2012 is implemented in practice in our national law. The sixth chapter of the thesis highlights the great legal-political importance of the Regulation's exceptional provisions on lis pendens in consumer disputes. Subsequently, chapter seven analyses the issues relating to the recognition and enforcement of judgments under the Regulation, while chapter eight analyses in detail the impediment to refusal to recognize and enforce a judgment given in breach of Art. 17-19 of the Regulation where the consumer is a defendant (Article 45§1(e) of Regulation 1215/2012). Particular emphasis is placed on the national court's commitment to the "findings of fact of the court of origin" as a partial manifestation of the prohibition of revision (revision au fond), with a thorough analysis of this concept and the extent of this commitment. Finally, the ninth chapter of the study examines all the procedural clauses that may be imposed on the consumer (reversal of burden of proof clauses, limitation of evidence clauses, plea bargaining clauses, time limit clauses and exclusive arbitration clauses). In addition, the issue of ex officio review of unfair terms against the consumer, which is at the forefront of the constantly evolving case law of the CJEU, is addressed, with a detailed overview of all the individual problems. Finally, they are identified and specified the appropriate procedural means, in the context of our autonomous procedural law, which allow the ex officio control of unfair terms.

Η παρούσα μελέτη πραγματεύεται το ζήτημα της ατομικής δικονομικής προστασίας του καταναλωτή στο ελληνικό και το ευρωπαϊκό δίκαιο. Στόχος αυτής είναι η οριζόντια, ολιστική και συστηματική επισκόπηση του συνόλου των δικονομικών πτυχών της προστασίας του καταναλωτή, από το στάδιο της διαγνωστικής δίκης μέχρι την αναγκαστική εκτέλεση. Στο πρώτο κεφάλαιο αναλύεται η εξέχουσα θέση του δικαίου προστασίας του καταναλωτή στο τελολογικά διαμορφωμένο σύστημα κανόνων του ενωσιακού δικαίου. Στο δεύτερο και τρίτο κεφάλαιο προσεγγίζεται διεξοδικά το ζήτημα της έννοιας του καταναλωτή στο ενωσιακό δικονομικό δίκαιο (Κανονισμός 1215/2012, 1896/2006, 805/2004) και στο ελληνικό δίκαιο αντίστοιχα και προτείνεται, χάριν ασφάλειας δικαίου, η υιοθέτηση μίας ενιαίας και ομοιόμορφης έννοιας του καταναλωτή. Έχοντας ως θεμέλιο το σαφή προσδιορισμό της έννοιας του καταναλωτή, στο τέταρτο κεφάλαιο της μελέτης εξετάζονται οι διατάξεις του Κανονισμού 1215/2015 σχετικά με τη διεθνή δικαιοδοσία. Γίνεται αναφορά στα προαπαιτούμενα εφαρμογής των άρθρων 17-19 του Κανονισμού για τις συμβάσεις των καταναλωτών, και αναλύονται διεξοδικά οι διατάξεις του ά. 18 του Κανονισμού, οι οποίες αφορούν στον καθορισμό της διεθνούς δικαιοδοσίας στις υποθέσεις των καταναλωτών όταν ο καταναλωτής επέχει θέση ενάγοντος ή εναγομένου. Στο πέμπτο κεφάλαιο της μελέτης μελετώνται οι διατάξεις του Κανονισμού 1215/2015 σχετικά με την παρέκταση της διεθνούς δικαιοδοσίας και τις αυστηρότερες προϋποθέσεις κύρους που θέτει το άρθρο 19 του Κανονισμού 1215/2012. Εξετάζεται το εξέχουσας σημασίας ζήτημα του επιτρεπτού ή μη του παράλληλου ελέγχου της τυχόν καταχρηστικότητας της ρήτρας παρέκτασης υπό την Οδηγία 93/13 για τις ρήτρες εκείνες που εξέρχονται του πεδίου εφαρμογής του άρθρου 19. Αναλύονται όλα τα ζητήματα στο πλαίσιο της σιωπηρής παρέκτασης διεθνούς δικαιοδοσίας, με ιδιαίτερη έμφαση στον τρόπο της πρακτικής υλοποίησης στο εθνικό μας δίκαιο του καθήκοντος ενημέρωσης κατά το άρθρο 26§2 του Κανονισμού 1215/2012. Στο έκτο κεφάλαιο της διατριβής επισημαίνεται η μεγάλη δικαιοπολιτική σημασία των εξαιρετικών ρυθμίσεων του Κανονισμού σχετικά με την εκκρεμοδικία στις περιπτώσεις των καταναλωτικών διαφορών. Ακολούθως, στο έβδομο κεφάλαιο αναλύονται τα ζητήματα σχετικά με την αναγνώριση και εκτέλεση των αποφάσεων στο πλαίσιο του Κανονισμού, ενώ στο όγδοο κεφάλαιο αναλύεται διεξοδικά το κώλυμα άρνησης αναγνώρισης και εκτέλεσης μίας απόφασης που εκδόθηκε κατά παραβίαση των ά. 17-19 του Κανονισμού όταν ο καταναλωτής επέχει θέση εναγομένου (ά. 45§1 περ. ε’ Κανονισμού 1215/2012). Ιδιαίτερη έμφαση επί αυτού δίνεται στη δέσμευση του εθνικού δικαστή από τις «πραγματικές διαπιστώσεις του δικαστηρίου του κράτους προέλευσης», ως επιμέρους έκφανσης της απαγόρευσης αναθεώρησης (revision au fond) με διεξοδική ανάλυση της εν λόγω έννοιας, αλλά και την έκταση αυτής της δέσμευσης. Τέλος, στο ένατο κεφάλαιο της μελέτης εξετάζεται το σύνολο των δικονομικών ρητρών που ενδέχεται να τεθούν σε βάρος του καταναλωτή (:ρήτρες αντιστροφής βάρους απόδειξης, ρήτρες περιορισμού των αποδεικτικών μέσων, ρήτρες ομολογίας, ρήτρες προθεσμίας προς άσκηση αξιώσεων και ρήτρες αποκλειστικής διαιτησίας). Επιπλέον, αντιμετωπίζεται το ζήτημα του αυτεπαγγέλτου ελέγχου των καταχρηστικών ρητρών σε βάρος του καταναλωτή, το οποίο βρίσκεται στην αιχμή της επικαιρότητας της διαρκώς εξελισσόμενης νομολογίας του ΔΕΕ, με λεπτομερή επισκόπηση όλων των επιμέρους προβληματικών. Εντοπίζονται και εξειδικεύονται τα κατ’ ιδίαν πρόσφορα δικονομικά μέσα, στο πλαίσιο του αυτόνομου δικονομικού μας δικαίου, τα οποία καθιστούν εφικτό τον αυτεπάγγελτο έλεγχο των καταχρηστικών ρητρών.