Οι παιδευτικές λειτουργίες της τραγωδίας: παρεμβάσεις εκπαιδευτικού δράματος στα σύγχρονα αναλυτικά προγράμματα της Α/θμιας και Β/θμιας εκπαίδευσης

Abstract

Throughout antiquity, not only historians and philosophers, but also the supposedly rivals of tragedians, the comedians, dealt with the educational dimension of tragedy and considered poets not only carriers of entertainment, but above all, of wisdom. For the Athenians, poetry and tragedy was so powerful that they considered it the crown of civic education. Although the Educational Functions of Tragedy took place within a context that is difficult for modern people to understand, tragedy has had and still has a unique power to penetrate the human psyche and existence, and to raise as well as provide answers to fundamental, philosophical and universal issues that torture humans. We may not be in the same position as the democratic citizens of Athens in the 5th century BC, but given the global economic, ecological, health and existential crisis, combined with the revolution of technology and biotechnology, and the uncertain and fluid environment we are experiencing, the tragedy can lead us to an equally reflective, shared response to the issues that concern us as people and citizens of the 21st century A.D. Within this context, this doctoral thesis studied the place of tragedy and theater education in modern Greek curricula and formulated an approach aimed at the application of drama, and specifically ancient tragedy, in modern education, keeping in mind the institutional limitations and systemic dyspraxias, but at the same time guided by the scientific background offered by the field of Educational Drama. For the above purposes, the thesis was structured in three parts. In the first part, ancient Greek tragedy and its educational functions from antiquity to the challenges of the 21st century were studied bibliographically and comparatively. More specifically, the relationship between tragedy and Athenian democratic thought was investigated and a comparative study of ancient and modern experience was carried out in the fields of politics, education, and the concept of the tragic, while the modern globalized landscape of the 21st century was outlined. The educational value of tragedy during antiquity was also recorded and the conditions for activating the Educational Functions of tragedy were identified. Finally, we carried out an original categorization of the Educational Functions of tragedy from antiquity with an eye to today. We came up with five Educational Functions: Emotional Education, Socializing Function, Spiritual Function, Aesthetic Function and ‘Metron’ (moderation), and Civic Function. In the second part of the thesis, we studied modern curricula and the place of ancient Greek tragedy in them. More specifically, in addition to the bibliographic sketch of the field and multiple definitions, we also addressed the types of curricula, their purpose, goals, philosophy behind and importance to them. Next, we studied the specifications that the curricula of the future should have in order to allow us to envision the future. Special mention was made in the Postmodern curricula. We carried out an institutional, comparative and critical study of modern Greek, curricula and their relationship with the Interdisciplinary Common Curriculum Framework (ICCF) for dramatic poetry. Our comparative study attempted to outline the place of ancient tragedy in contemporary curricula from 1985 to 2023 in Secondary Education, while we approached the place of tragedy in the New IEP Curricula for Secondary Education by highlighting elements of the text-centric approach followed by the Institute. In the third part of the thesis, an attempt was made to formulate a proposal for ancient tragedy in today’s education with a path towards a new theatrical pedagogy of tragedy. Firstly, we tried to define the field of Educational Drama by doing a historical review, and studied the literature on theatrical education in Greece, while we grouped the most useful, for the purposes of our research, techniques of Educational Drama. Finally, we proposed original Educational Drama interventions to integrate the Educational Functions of ancient tragedy based on our own adaptations of the proposed works of the three tragic poets, our own original narratives and constructions, such as handmade masks, diy musical instruments and origami, as “tricks” which will be able to attract the interest of young and old students and will allow them to experientially deepen the pedagogical functions of the tragedy while simultaneously producing meaning in their lives today. The thesis was meant to answer three main questions: What were the Pedagogical Functions of tragedy in antiquity and how were they shaped in the context of the democratic thought of Athens in the 5th century? How and for what reasons can they be useful in the modern environment of the 21st century? What is the place of tragedy and theater education in modern Greek curricula of Primary and Secondary Education? With which interventions and applications of Educational Drama could the objectives of the curricula be attuned with the daily practice regarding tragedy, to modernize its Pedagogical Functions and integrate them into the current and future curricula so that tragedy can once again become alive poetry and experience?

Καθ’ όλη την αρχαιότητα, ιστορικοί και φιλόσοφοι, ακόμα και οι κωμωδιογράφοι που θεωρητικά αποτελούσαν το αντίπαλο δέος των τραγικών ποιητών, ασχολήθηκαν με την παιδευτική διάσταση της τραγωδίας και θεωρούσαν τους ποιητές φορείς όχι μόνο της ψυχαγωγίας, αλλά κυρίως της σοφίας. Οι Αθηναίοι προσέδωσαν στην ποίηση και στην τραγωδία τόσο μεγάλη δυναμική ώστε να τις θεωρούν κορωνίδα της εκπαίδευσης των πολιτών. Αν και οι παιδευτικές λειτουργίες της Τραγωδίας λάμβαναν χώρα σε ένα πλαίσιο που ο σύγχρονος άνθρωπος είναι δύσκολο να κατανοήσει, η τραγωδία είχε και έχει μια μοναδική δύναμη να διεισδύει στον ανθρώπινο ψυχισμό και στην ανθρώπινη ύπαρξη και να εγείρει, αλλά και να προσφέρει απαντήσεις σε θεμελιώδη, φιλοσοφικά και πανανθρώπινα ζητήματα που ταλανίζουν τον άνθρωπο. Μπορεί να μην είμαστε στην ίδια θέση με τους δημοκρατικούς πολίτες της Αθήνας του 5ου αι. π.Χ., αλλά δεδομένης της παγκόσμιας οικονομικής, οικολογικής, υγειονομικής και υπαρξιακής κρίσης, σε συνδυασμό με την επανάσταση της τεχνολογίας και της βιοτεχνολογίας, και το σκηνικό αβεβαιότητας και ρευστότητας που βιώνουμε, η τραγωδία μπορεί να μας οδηγήσει σε μια εξίσου αναστοχαστική, κοινή απάντηση στα ζητήματα που μας απασχολούν ως ανθρώπους και πολίτες του 21ου αι. μ.Χ. Σε αυτό το πλαίσιο, η παρούσα διδακτορική διατριβή μελέτησε τη θέση της τραγωδίας και της θεατρικής αγωγής στα σύγχρονα ελληνικά αναλυτικά προγράμματα και διαμόρφωσε μια προσέγγιση που στοχεύει στην εφαρμογή του δράματος, και συγκεκριμένα της αρχαίας τραγωδίας στη σύγχρονη εκπαίδευση, έχοντας κατά νου τους θεσμικούς περιορισμούς και τις συστημικές δυσπραγίες, αλλά με οδηγό το επιστημονικό υπόβαθρο που μας προσφέρει το πεδίο του Εκπαιδευτικού Δράματος.Για τους παραπάνω σκοπούς, η διατριβή διαρθρώθηκε σε τρία μέρη. Στο πρώτο μέρος μελετήθηκε βιβλιογραφικά και συγκριτολογικά η αρχαία ελληνική τραγωδία και οι παιδευτικές της λειτουργίες από την αρχαιότητα στις προκλήσεις του 21ου αιώνα. Πιο συγκεκριμένα, διερευνήθηκε η σχέση της τραγωδίας με την αθηναϊκή δημοκρατική σκέψη και πραγματοποιήθηκε συγκριτική μελέτη της αρχαίας με τη σύγχρονη εμπειρία στα πεδία της πολιτικής, της εκπαίδευσης, και της έννοιας του τραγικού, ενώ σκιαγραφήθηκε και το σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο τοπίο του 21ου αιώνα. Καταγράφηκε επίσης, η παιδευτική αξία της τραγωδίας κατά την αρχαιότητα και ταυτοποιήθηκαν οι προϋποθέσεις ενεργοποίησης των παιδευτικών λειτουργιών της τραγωδίας. Τέλος, προβήκαμε σε μια πρωτότυπη κατηγοριοποίηση των παιδευτικών λειτουργιών της τραγωδίας από την αρχαιότητα με βλέμμα στο σήμερα. Καταλήξαμε σε πέντε παιδευτικές λειτουργίες: Συναισθηματική αγωγή, Κοινωνικοποιητική λειτουργία, Πνευματική Λειτουργία, Αισθητική Λειτουργία και Μέτρο, και Πολιτειακή Λειτουργία. Στο δεύτερο μέρος της διατριβής μελετήθηκαν τα σύγχρονα αναλυτικά προγράμματα και η θέση της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας σε αυτά. Αναλυτικότερα, εκτός από τη βιβλιογραφική σκιαγράφηση του πεδίου και των πολλαπλών ορισμών, αναφερθήκαμε και στα είδη των αναλυτικών προγραμμάτων, το σκοπό, τους στόχους, τη φιλοσοφία πίσω από και τη σημασία τους για αυτά. Εν συνεχεία, μελετήσαμε τις προδιαγραφές που οφείλουν να έχουν τα αναλυτικά προγράμματα του μέλλοντος ώστε να μας επιτρέπουν να οραματιζόμαστε. Ιδιαίτερη μνεία έγινε στα αναλυτικά προγράμματα της Μετανεωτερικότητας. Πραγματοποιήσαμε θεσμική, συγκριτική και κριτική μελέτη των σύγχρονων ελληνικών αναλυτικών προγραμμάτων και της σχέσης τους με το Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών (ΔΕΠΠΣ) για τη δραματική ποίηση. Η συγκριτική μας μελέτη προσπάθησε να σκιαγραφήσει πανοραμικά τη θέση της αρχαίας τραγωδίας στα σύγχρονα αναλυτικά προγράμματα από το 1985 έως το 2023 στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, ενώ προσεγγίσαμε τη θέση της τραγωδίας στα Νέα Προγράμματα Σπουδών του ΙΕΠ για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση επισημαίνοντας στοιχεία της κειμενοκεντρικής προσέγγισης που ακολουθείται από το Ινστιτούτο. Στο τρίτο μέρος της διατριβής επιχειρήθηκε η διατύπωση μιας πρότασης για την αρχαία τραγωδία στην εκπαίδευση του Σήμερα με πορεία προς μια νέα θεατροπαιδαγωγική της τραγωδίας. Αρχικά, προσπαθήσαμε να ορίσουμε το πεδίου του Εκπαιδευτικού Δράματος κάνοντας μια ιστορική αναδρομή και μελετήσαμε βιβλιογραφικά τη θεατρική παιδεία στην Ελλάδα, ενώ ομαδοποιήσαμε τις πιο χρήσιμες, για τους σκοπούς της έρευνάς μας, τεχνικές του Εκπαιδευτικού Δράματος. Τέλος, προτείναμε πρωτότυπες παρεμβάσεις Εκπαιδευτικού Δράματος για την ενσωμάτωση των παιδευτικών λειτουργιών της αρχαίας τραγωδίας βασισμένες σε δικές μας διασκευές των προτεινόμενων έργων των τριών τραγικών ποιητών, δικές μας πρωτότυπες αφηγήσεις και κατασκευές, όπως χειροποίητες μάσκες, αυτοσχέδια μουσικά όργανα και origami, ως “ευρήματα” που θα μπορέσουν να τραβήξουν το ενδιαφέρον μικρών και μεγάλων μαθητών/τριών και θα τους επιτρέψουν να εμβαθύνουν βιωματικά στις παιδαγωγικές λειτουργίες της τραγωδίας παράγοντας ταυτόχρονα νόημα στη ζωή τους στο Σήμερα. Η διατριβή κλήθηκε να απαντήσει σε τρία βασικά ερωτήματα:Ποιες ήταν οι Παιδαγωγικές Λειτουργίες της τραγωδίας κατά την αρχαιότητα και με ποιον τρόπο αυτές διαμορφώθηκαν στο πλαίσιο της δημοκρατικής σκέψης της Αθήνας του 5ου αιώνα; Με ποιον τρόπο και για ποιους λόγους μπορούν να φανούν χρήσιμες στο σύγχρονο περιβάλλον του 21ου αιώνα; Ποια είναι θέση της τραγωδίας και της θεατρικής αγωγής στα σύγχρονα ελληνικά Αναλυτικά Προγράμματα της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης; Με ποιες παρεμβάσεις και εφαρμογές Εκπαιδευτικού Δράματος θα μπορούσαν να εναρμονιστούν οι στόχοι των Α.Π. με την καθημερινή πρακτική αναφορικά με την τραγωδία, να εκσυγχρονιστούν οι Παιδαγωγικές της Λειτουργίες και να ενσωματωθούν στα ισχύοντα και μελλοντικά Α.Π. ώστε η τραγωδία να ξαναγίνει ζώσα ποίηση και βίωμα;