Γνώση, εκπαίδευση, κοινωνία: ζητήματα κριτικής κοινωνικής θεωρίας: η περίπτωση της καθολικής διδασκαλίας

Abstract

The focus of the dissertation lies at the intersection of several fields: philosophy and history of education, epistemology, didactics, as well as critical social and political theory. The questions it addresses –questions about learning, knowledge, emancipation, Enlightenment, equality, democracy– are explored from a specific theoretical and moral perspective: that offered by the “scandalous” proposal of the nineteenth-century philosopher and teacher Joseph Jacototot. It is a proposal that came to be known as "universal teaching", which, after having shaken post-revolutionary Europe, gained prominence at the end of the 20th century because of the publication of Jacques Rancière's "The Ignorant Schoolmaster", influencing the current educational and political-theoretical debate. The thesis systematically examines the basic principles of universal teaching, summarized in provocatively stated positions such as "we can teach what we ignore"; "explanation is stultifying"; "we are all equal in intelligence"; "everything is in everything". The conclusion is that these principles destabilize conventional pedagogical concepts and encourage reflection on critical issues in the educational process. However, although aphoristic, they refer to essential and familiar philosophical and epistemological questions. They provide a foundation for claims largely compatible with contemporary approaches to teaching and learning, while at the same time suggesting an alternative point of entry to the investigation of the relationship between education and intellectual emancipation. In fact, the dissertation seeks to invest the arguments for universal teaching with epistemological content and to examine the effect of intellectual emancipation on knowledge, meaning the consequences of the awareness of intellectual equality (equality of cognitive ability) in learning, in cognitive activity. It is argued that intellectual emancipation is a constitutive element of learning in a more fully rational, critical sense.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή αποτελεί μια εργασία στην τομή των πεδίων της φιλοσοφίας και της ιστορίας της εκπαίδευσης, της επιστημολογίας, της διδακτικής, καθώς και της κριτικής κοινωνικής και πολιτικής θεωρίας. Τα ερωτήματα με τα οποία καταπιάνεται —ερωτήματα για τη μάθηση, τη γνώση, τη χειραφέτηση, τον Διαφωτισμό, την ισότητα, τη δημοκρατία— επανατίθενται και διερευνώνται από μια ειδική θεωρητική και αξιολογική σκοπιά: εκείνη που προσφέρει η «σκανδαλώδης» πρόταση του φιλοσόφου και δασκάλου του 19ου αιώνα Ζοζέφ Ζακοτό. Πρόκειται για μια πρόταση που έγινε γνωστή με το όνομα «καθολική διδασκαλία», και η οποία, αφού αναστάτωσε τη μετεπαναστατική Ευρώπη, επανήλθε στην επικαιρότητα στα τέλη του 20ου αιώνα με την έκδοση του βιβλίου του Ζακ Ρανσιέρ "Ο Αδαής Δάσκαλος", επηρεάζοντας σημαντικά την τρέχουσα εκπαιδευτική και πολιτικοθεωρητική συζήτηση. Η διατριβή εξετάζει συστηματικά τις βασικές αρχές της καθολικής διδασκαλίας, που συνοψίζονται σε προκλητικά διατυπωμένες θέσεις, όπως ότι «μπορούμε να διδάξουμε αυτό που αγνοούμε»· «η εξήγηση αποβλακώνει»· «είμαστε όλοι ίσοι στη νοημοσύνη»· «τα πάντα βρίσκονται στο καθετί». Το συμπέρασμα είναι ότι οι αρχές αυτές αποσταθεροποιούν κατεστημένες παιδαγωγικές αντιλήψεις και ωθούν στον αναστοχασμό πάνω σε κρίσιμα ερωτήματα της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Ωστόσο, αν και αφοριστικές, παραπέμπουν σε ουσιαστικά και οικεία φιλοσοφικά και επιστημολογικά ζητήματα. Θεμελιώνουν αξιώσεις εν πολλοίς συμβατές με σύγχρονες προσεγγίσεις της διδασκαλίας και της μάθησης, ενώ συγχρόνως υποδεικνύουν ένα εναλλακτικό σημείο εισόδου στην πραγμάτευση της σχέσης μεταξύ εκπαίδευσης και πνευματικής χειραφέτησης. Για την ακρίβεια, η εργασία επιδιώκει να επενδύσει τα επιχειρήματα υπέρ της καθολικής διδασκαλίας με γνωσιολογικό περιεχόμενο και να «διαλεκτικοποιήσει» τη σχέση της πνευματικής χειραφέτησης με τη γνώση, εξετάζοντας την επενέργεια της πρώτης στη δεύτερη, τουτέστιν της συνειδητοποίησης της διανοητικής ισότητας (της ισότητας της γνωστικής ικανότητας) στη μάθηση, στη γνωστική δραστηριότητα. Υποστηρίζεται ότι η πνευματική χειραφέτηση αποτελεί γενεσιουργό στοιχείο της μαθησιακής διαδικασίας με μια πιο πλήρως ορθολογική, κριτική έννοια.