Πόλεμος και ανδρισμός: η κατασκευή του ανδρισμού σε συνάρτηση με το σύστημα του πολέμου στη νεοελληνική λογοτεχνία: η περίπτωση του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου

Abstract

The thesis explores the construction of military masculinity in Modern Greek literary texts concerning the Second World War (October 1940-April 1941). Part One addresses theoretical issues. The first two chapters present a concise overview of the field of critical studies on men and masculinities and a detailed analytical framework of contemporary sociological theory on the social construction of gender. In Chapter Three, gender theory is combined with the anthropological approach to the cross-cultural link between war and gender. Based on this combination, a project for reading literature is elaborated in Chapter Four. Part Two places war and masculinity in specific historical contexts. Chapter Five provides some historical data on the Second World War in Europe and on the war of Italy and Germany against Greece. Combining gender theory with the anthropological approach to the cross-cultural link between war and gender, Chapter Six describes Greek men's conformity to hegemonic masculinity of Greek society at the time, the warrior masculinity, and women's conformity to emphasized (dominant) femininity, in support of men's war effort. Chapter Seven provides an overview of modern Greek prose on war from 19th to early twentieth century (the 1940s), focusing, in the end, on three selected texts: To Mnima tis Grias [Old Lady’s Grave] (Angelos S. Vlachos, 1945), Aprilis [April] (Angelos Terzakis, 1946), Iera Odos [Sacred Path] (Giorgos Theotokas, 1950). Third Part offers an interpretative approach to the texts. The main methodological tool is the concept of hegemonic masculinity and the typology of multiple masculinities by R.W. Connell, which are employed to the texts in an experimental and innovative way. The texts depict military life in wartime from three different positions: the first line of the (Albanian and Macedonian) front, the second line of the front (supporting, non-combat military units and military offices), and a military training camp in the city of Athens. These positions entail different relationships between men who serve and hegemonic (military) masculinity, on a collective and individual basis, and also different ways and degrees of contribution of military experience and war to the formation of their masculinity.

Η διατριβή αποσκοπεί στη διερεύνηση της κατασκευής του στρατιωτικού ανδρισμού σε νεοελληνικά λογοτεχνικά κείμενα που αφορούν τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο (Οκτώβριος 1940-Απρίλιος 1941). Το Πρώτο Μέρος πραγματεύεται θεωρητικά ζητήματα. Στα δύο πρώτα κεφάλαια παρουσιάζεται μια σύντομη επισκόπηση του πεδίου των κριτικών σπουδών πάνω στους άνδρες και του ανδρισμούς και ένα αναλυτικό θεωρητικό πλαίσιο για τη σύγχρονη κοινωνιολογική θεωρία της κοινωνικής κατασκευής του κοινωνικού φύλου. Στο τρίτο κεφάλαιο η θεωρία του κοινωνικού φύλου συνδυάζεται με την ανθρωπολογική προσέγγιση της διαπολιτισμικής σύνδεσης μεταξύ πολέμου και κοινωνικού φύλου. Βάσει αυτού του συνδυασμού προτείνεται, στο τέταρτο κεφάλαιο, ένα σχέδιο ανάγνωσης της λογοτεχνίας. Το Δεύτερο Μέρος τοποθετεί τον πόλεμο και τον ανδρισμό σε συγκεκριμένα ιστορικά συμφραζόμενα. Στο πέμπτο κεφάλαιο δίνονται ορισμένα ιστορικά στοιχεία σχετικά με τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο στην Ευρώπη και τον πόλεμο της Ιταλίας και της Γερμανίας εναντίον της Ελλάδας. Συνδυάζοντας τη θεωρία του κοινωνικού φύλου και την ανθρωπολογική προσέγγιση της σύνδεσης του πολέμου με το κοινωνικό φύλο, το έκτο κεφάλαιο περιγράφει τη συμμόρφωση των Ελλήνων ανδρών με τον ηγεμονικό ανδρισμό της κοινωνίας τη δεδομένη περίοδο, τον ανδρισμό του πολεμιστή, και τη συμμόρφωση των γυναικών με την εμφατική (κυρίαρχη) θηλυκότητα, την υποστήριξη της πολεμικής προσπάθειας των ανδρών. Στο έβδομο κεφάλαιο παρουσιάζεται μια επισκόπηση της νεοελληνικής πεζογραφίας με θέμα τον πόλεμο από τον 19ο ως τις αρχές του 20ου αι. (τη δεκαετία του 1940), εστιάζοντας, στο τέλος, στα επιλεγμένα κείμενα: Το Μνήμα της Γρηάς (Άγγελος Σ. Βλάχος, 1945), Απρίλης (Άγγελος Τερζάκης, 1946), Ιερά Οδός (Γιώργος Θεοτοκάς, 1950). Το Τρίτο Μέρος αφορά την ερμηνευτική προσέγγιση των κειμένων. Κύριο μεθοδολογικό εργαλείο συνιστά η έννοια του ηγεμονικού ανδρισμού και η τυπολογία των πολλαπλών ανδρισμών της R.W.Connell, που εφαρμόζονται στα κείμενα με έναν πειραματικό και καινοτόμο τρόπο. Τα κείμενα απεικονίζουν τη στρατιωτική ζωή σε καιρό πολέμου από τρεις διαφορετικές θέσεις: την πρώτη γραμμή του (αλβανικού και μακεδονικού) μετώπου, τη δεύτερη γραμμή του μετώπου (υποστηρικτικές, μη μάχιμες στρατιωτικές μονάδες και στρατιωτικά γραφεία) και ένα κέντρο εκπαίδευσης στρατιωτών στην πόλη. Οι τρεις θέσεις συνεπάγονται διαφορετικές σχέσεις των ανδρών που υπηρετούν με τον ηγεμονικό (στρατιωτικό) ανδρισμό, σε συλλογικό και ατομικό επίπεδο, καθώς και διαφορετικό τρόπο και βαθμό συμβολής της στρατιωτικής εμπειρίας και του πολέμου στη διαμόρφωση του ανδρισμού του