Episteme und asthetik der raummodellierung in literatur und kunst des Theodoros Metochites: ein frühpalaiologischer Byzantiner im bezug zur frühen neuzeit

Abstract

The submitted thesis elaborates on the aesthetic and epistemic background of spatial descriptions in the literary and artistic work of the late byzantine scholar Theodoros Metochites (1270- 1332) and its relation to the modern spatial Paradigm of Renaissance. The thesis is structured in three parts. The subject of the first part is related to the issue of “Erudition Theory”, illustrating the relationships between Vita Activa Vita Contemplativa, artes liberales artes mechanicae, sensual and intellectual operations of cognition, and is primarly based on the analysis of the Essay-Collection Miscellanea and the protreptic Ethikos (Ἠθικὸς ἤ περὶ Παιδείας Λόγος). The second part investigates the spatial aesthetics and spatial “epistemology” of the city-praises Nikaeus and Byzantios. Finally the third part focusses on the spatial organisation related to the architecture and painting in Chora Church. The outcome of the first part is that the term of contingency determines the relations between the aforementioned areas and it is constitutive for the literary aesthetics of both of these works as well as for the erudition theory resulting from these works. The Model of Balance of the Contingency, which Metochites points out, bears resemplance to features, which cannot be interpretated in an adequate way if they will be studied according to the Tradition of the byzantine literary and artistic systems of episteme and aesthetic. Nevertheless the normal hierarhical order of the discourse- and not the pure contingent one- regulates the structure of these works as well as the erudition theory of Theodoros Metochites. From the second part is resulted that the spatial representations of the city praises cannot also be explained according to the rules of the traditional ekphrastic enargeia, but proves to be an icon-diagrammatical Cartography, which partially corresponds with the spatial paradigms of the renaissance era. From the third part is concluded that the architecture and painting of the Chora church constitutes a Model of Modification of the older architectural and painting systems and manifests as well some structural features through which the modern architecture and painting of the renaissance era is represented.

Η παρούσα Διατριβή αναλύει τη συνθετική δομή των αναπαραστάσεων Χώρου στο λογοτεχνικό και καλλιτεχνικό έργο ενός σημαίνοντος βυζαντινού λογίου της πρώιμης παλαιολόγειας εποχής, του Θεοδώρου Μετοχίτη (1270–1332), λαμβάνοντας υπόψη της τις εξελίξεις στην αισθητική του Χώρου στους αντίστοιχους ή παρεμφερείς με τους προαναφερθέντες τομείς αναπαράστασης κατά την εποχή της λεγόμενης ευρωπαϊκής Αναγέννησης ή πρώιμης Νεωτερικότητας. Η έρευνα επικεντρώνει το ενδιαφέρον της σε δύο καταστατικά στοιχεία αυτών των αναπαραστάσεων, το επιστημολογικό/επιστημονικό και στυλιστικό/αισθητικό υπόβαθρο ή επίπεδο του Λόγου και της Τέχνης, αξιοποιώντας την επιστημονική μεθοδολογία της ανάλυσης Λόγου, της αφηγηματολογίας και της στυλιστικής (λογοτεχνικής και καλλιτεχνικής) σημειολογίας. Η μελέτη καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι χωρικές αναπαραστάσεις του Μετοχίτη αποκλίνουν όχι μόνο από την αρχαία, αλλά και από την ίδια τη βυζαντινή παράδοση του λογοτεχνικού και καλλιτεχνικού Χώρου προς μια κατεύθυνση, η οποία δε θα μπορούσε να καταστεί ερμηνεύσιμη και κατανοητή χωρίς την επισκόπηση της αντίστοιχης "μοντέρνας αισθητικής" του Χώρου την ευρωπαϊκής Αναγέννησης.

Diese Studie analysiert die Kompositionsstruktur der Raumdarstellungen in der literarischen und kunstästhetischen Produktion des frühpalaiologischen Gelehrten Theodoros Metochites (1270–1332). Diese Struktur wird zudem vor dem Hintergrund der europäischen frühneuzeitlichen Modernität diskutiert. Die Untersuchung konzentriert sich auf die zwei normativen Konstituenten der genannten Beschreibungen, die sich jeweils einer epistemischen sowie einer literatur- und kunstspezifischen Rezeptionsästhetik bedienen. Die Studie kombiniert eine diskursanalytische mit einer narratologischen und semiotischen Methodik. Wie die Untersuchung zeigt, weichen sowohl die theoretischen Voraussetzungen dieser Darstellungen als auch letztere selbst von der antiken, spätantiken und byzantinischen entsprechenden Tradition ab bzw. modifizieren diese derartig, dass sie nicht von der modernen historischen und kulturwissenschaftlichen Forschung ohne die Berücksichtigung der Raumästhetik der Renaissance und Frühen Neuzeit verstanden werden können.