Η διαχείριση του άυλου: νέες πρακτικές διατήρησης ψηφιακών έργων τέχνης και εγκαταστάσεων

Abstract

At the heart of this research lies the issue of managing digital, “intangible” art objects. Digital artistic explorations and emerging new technological applications lead to alternative approaches to traditional, Western practices of managing and preserving cultural production, and to the emergence of new forms outside the frameworks of official strategies, through individual, collective, decentralized initiatives and tactics. This transformation of the concept of preservation, a result of techno-cultural and techno-political changes/possibilities, is examined through the study of informal practices of preserving digital, “intangible” art objects. More specifically, the study aims to explore the network of informal practices of digital art management/preservation and the spatial characteristics of a new mnemonic that emerges through it. By using the concept of the network, the inclusion of the correlations of a diverse and hybrid set of factors that influence the shaping of the field to be investigated is attempted, particularly the various spatial correlations, which emerge as an effect of the way these specific practices appear. It involves the emergence and construction of 'new' various mnemonic spaces, which are detected here as a result of actions and not as a means, as a vessel of actions. Essentially, the practices of managing the digital artwork are considered as generators of multiple new technical spatialities and objects: the goal of the dissertation is to redefine and reveal spatial qualities through the research scheme: digital art object - network of informal preservation /management practices - spatial effects/correlations – “new” digital art object: new preservation scheme. The research design consists of two parts: the first is based on the use of Grounded Theory, a set of tools and techniques related to the collection, management, and analysis of research data, to explore informal practices. The second part involves investigating the spatial qualities (mnemonic spaces and objects) produced by these practices, within a new theoretical construction, an imaginary mnemonic architecture of the “intangible”. Understanding the complex and hybrid nature of digital cultural production, and consequently of its management practices, leads to the need of inventing a new system of study/classification of emerging informal practices and mnemonic spaces. The research focuses on educational practices and specifically on informal forms of learning, within a creative approach to the research process, in order to address this issue through the shift of the concept of the informal from the field of education to that of preservation. The transfer of models, categories, and concepts between scientific fields significantly affects the process of knowledge production and reveals new manifestations of a known phenomenon or creates the new vocabulary of an emerging one, in this case, a new theoretical schema of preservation. In summary, the research endeavour is defined as a study of informal preservation practices, which are detected using the analytical techniques of Grounded Theory, and then structured from the multiple theoretical readings of the new digital mnemonic terrain and the new digital art object (detection of spatial dimensions/effects), attempting to highlight the coexistence of various correlations in the preservation of digital cultural memory. Through the mapping of these new practices, mnemonic spaces, and objects, the emergence of a new, constantly changing network of digital memory preservation becomes distinct, a network that allows free interconnection and circulation within it, enhancing multiplicity and heterogeneity: a fluid schema of preservation - a fluid mnemonic of the “intangible”.

Στο κέντρο της παρούσας έρευνας τοποθετείται το ζήτημα της διαχείρισης των ψηφιακών, «άυλων» αντικειμένων τέχνης. Οι ψηφιακές εικαστικές εξερευνήσεις και οι αναδυόμενες νέες τεχνολογικές εφαρμογές οδηγούν σε εναλλακτικές προσεγγίσεις των παραδοσιακών/θεσμικών πρακτικών διαχείρισης/διατήρησης της πολιτιστικής παραγωγής και στην ανάδυση νέων μορφών, έξω από τα πλαίσια επίσημων στρατηγικών, μέσα από ατομικές, συλλογικές, αποκεντρωμένες πρωτοβουλίες και τακτικές. Αυτός ο μετασχηματισμός της έννοιας της διατήρησης, αποτέλεσμα των τεχνοπολιτισμικών και τεχνοπολιτικών μεταβολών/δυνατοτήτων, εξετάζεται μέσα από την μελέτη των άτυπων πρακτικών διατήρησης των ψηφιακών, «άυλων» αντικειμένων τέχνης. Πιο συγκεκριμένα, η μελέτη στοχεύει στη διερεύνηση του δικτύου των άτυπων πρακτικών διαχείρισης/διατήρησης και των χωρικών χαρακτηριστικών μιας νέας μνημονικής που εμφανίζεται μέσα από αυτό. Με τη χρήση της έννοιας του δικτύου επιχειρείται η συμπερίληψη των συσχετίσεων ενός συνόλου ετερόκλητων και υβριδικών παραγόντων που επιδρούν στη διαμόρφωση του προς αναζήτηση πεδίου και ιδιαίτερα των ποικίλων χωρικών συσχετίσεων, οι οποίες αναδύονται ως επίδραση του τρόπου εμφάνισης των συγκεκριμένων πρακτικών. Πρόκειται για την ανάδυση και κατασκευή νέων ποικίλων μνημονικών χώρων, που ανιχνεύονται εδώ ως αποτέλεσμα δράσεων και όχι ως μέσο, ως δοχείο δράσεων. Ουσιαστικά, οι πρακτικές διαχείρισης του ψηφιακού έργου λογίζονται ως γεννήτριες πολλαπλών νέων τεχνικών χωρικοτήτων και αντικειμένων: στόχος της διατριβής είναι να επαναπροσδιοριστούν αλλά και να αποκαλυφθούν χωρικές ποιότητες μέσα από το ερευνητικό σχήμα: ψηφιακό αντικείμενο τέχνης – δίκτυο άτυπων πρακτικών διατήρησης/διαχείρισης – χωρικές επιδράσεις/συσχετίσεις –νέο ψηφιακό αντικεί-μενο τέχνης: νέο σχήμα διατήρησης. Ο σχεδιασμός της έρευνας συνίσταται σε δύο μέρη: το πρώτο βασίζεται στη χρήση της Θεμελιωμένης Θεωρίας (Grounded Theory), ένα σύνολο εργαλείων και τεχνικών σχετικά με τη συλλογή, διαχείριση και ανάλυση ερευνητικών δεδομένων, για τη διερεύνηση των άτυπων πρακτικών. Το δεύτερο μέρος αφορά τη διερεύνηση των χωρικών ποιοτήτων (μνημονικοί χώροι και αντικείμενα) που παράγονται από αυτές τις πρακτικές, στα πλαίσια μιας νέας θεωρητικής κατασκευής, μιας φανταστικής μνημονικής αρχιτεκτονικής του «άυλου». Η κατανόηση της σύνθετης και υβριδικής φύσης της ψηφιακής πολιτιστικής παραγωγής και κατ’ επέκταση των πρακτικών διαχείρισής της, οδηγεί στην ανάγκη επινόησης ενός νέου συστήματος μελέτης/ταξινόμησης των αναδυόμενων άτυπων πρακτικών και μνημονικών χώρων. Η έρευνα στρέφεται στις εκπαιδευτικές πρακτικές και συγκεκριμένα στις άτυπες μορφές μάθησης, στα πλαίσια μιας δημιουργικής προσέγγισης της ερευνητικής διαδικασίας, προκειμένου να επιλύσει το ζήτημα αυτό μέσα από τη μετακίνηση της έννοιας του άτυπου από το πεδίο της εκπαίδευσης σε αυτό της διατήρησης. Μέσα από τη μεταφορά μοντέλων, κατηγοριών και εννοιών ανάμεσα σε επιστημονικά πεδία επηρεάζεται σημαντικά η διαδικασία παραγωγής της γνώσης και αποκαλύπτονται νέες εκφάνσεις ενός γνωστού φαινομένου ή κατασκευάζεται το νέο λεξιλόγιο ενός αναδυόμενου, στην προκειμένη ενός νέου θεωρητικού σχήματος της διατήρησης. Συνοπτικά, το ερευνητικό εγχείρημα ορίζεται ως μια μελέτη άτυπων πρακτικών διατήρησης, οι οποίες ανιχνεύονται με τη χρήση αναλυτικών τεχνικών της Θεμελιωμένης Θεωρίας, και εν συνεχεία δομείται από τις πολλαπλές θεωρητικές αναγνώσεις του νέου ψηφιακού μνημονικού εδάφους και του νέου ψηφιακού αντικειμένου τέχνης (ανίχνευση χωρικών διαστάσεων/ επιδράσεων), επιχειρώντας την ανάδειξη της συνύπαρξης ποικίλων συσχετίσεων στη διατήρηση της πολιτιστικής ψηφιακής μνήμης. Μέσα από τη χαρτογράφηση των νέων αυτών πρακτικών, μνημονικών χώρων και αντικειμένων γίνεται διακριτή η ανάδυση ενός νέου, διαρκώς μεταβαλλόμενου δικτύου διατήρησης της ψηφιακής μνήμης, ενός δικτύου που επιτρέπει την ελεύθερη διασύνδεση και κυκλοφορία στο εσωτερικό του, ενισχύοντας την πολλαπλότητα και την ετερογένεια: ενός ρευστού σχήματος της διατήρησης - μιας ρευστής μνημονικής του «άυλου».