Διερεύνηση εφαρμογής του Ν.4538/2018 και ανάδειξη καλών πρακτικών (best practices) του θεσμού αναδοχής στα πλαίσια παιδικής προστασίας

Abstract

This PhD thesis is about the investigation of the implementation of Law 4538/2018 and the emergence of good practices of the fostering institution in child protection settings. It has a twofold objective, on the one hand, it concerns the investigation of the Application or not of the Institution of Foster Care by the Child Protection Frameworks and on the other hand, the investigation of the compliance with the time limits and all the relevant criteria and specifications as defined by Law 4538/2018 at each stage of the fostering process in the two categories of Child Protection Frameworks (Public Legal Entities and Private Legal Entities of non-profit character). The ultimate aim of this research study is to identify best practices in the implementation of the Foster Care Institution. It is based on a mixed methodology where the choice of a combination of quantitative and qualitative methodology produced an accurate scientific result. In the first part of the research, the quantitative analysis of the two questionnaires takes place a) to the Directors of the Child Protection Frameworks around Greece (or to the Social Workers in case of the absence of Scientific Directors) and b) to the Foster Parents. The second part of the research study presents the qualitative research in which the Case Study Method was applied and specifically included semi-structured interviews with the Social Workers employed in the four selected Child Protection Frameworks (two NPAs and two NPOs) which were identified as Examples of Best Practices. The institution of fostering focuses on the protection of minors, especially those who do not live within a secure family context. Separation from the biological family is always in the best interests of the minor. The implementation of the new law (Law 4538/2018) and the operation of the Anynet electronic system aims to de-institutionalize minors and immediate family rehabilitation by providing them with a good quality of life. The role played by the social worker in all stages of the foster care process is of paramount importance. The care that foster parents provide for the minor helps to ensure his or her normal physical, psycho-emotional, social and spiritual development. The main conclusions that emerged from the research study are the following: long-term fostering is the most common form of fostering children in Greece, the most common ages of children who are usually in foster care in Greece are from four to six years old, the contact between the child and the biological parents is not often maintained due to a lack of interest from the biological environment and the frequency of the evolution of fostering a child into adoption from the same family where the child is mostly sought by the family. Moreover, despite the adoption of Law 4538/2018 and its enforcement, the institution of foster care is poorly implemented in our country, since the number of foster care placements in all facilities has not increased significantly and many children, especially adolescents, still remain within the framework of child protection. With regard to foster parents, they prefer to adopt healthy and young children through the foster care institution and the mandatory thirty-hour training of Candidate Foster Parents is implemented with specific topics conducted by mental health professionals. With regard to social workers, the acceleration of the timeframe for conducting the Social Survey in foster care, with clear criteria for the approval or rejection of prospective foster parents within three months is implemented and it is considered necessary for social workers to receive special training and continuous scientific information on the implementation of the institution of foster care (Law 4538/2018, its reforms, provisions and decisions) and the operation of the electronic system Anynet. As for child protection settings that included in their fostering programme strategies to deal with difficult case management had fewer failed foster placements and those that applied appropriate preparation at all stages of the fostering process and focused on the gradual establishment of a relationship between foster parents and the foster child had successful foster placements. In addition, contexts that engaged in regular supervision and telephone communication with foster parents and the child increased successful foster care. Frameworks' implementation of foster care from the first three months of a child's admission resulted in successful foster care compared to Frameworks initiating foster care procedures for minors after a long period of time in the Facility. It is recommended by most of the Directors of Child Protection Frameworks and Social Workers that a Unified Foster Care Protocol be created and adhered to by all Facilities in Greece.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή έχει ως θέμα τη διερεύνηση Εφαρμογής του Ν.4538/2018 και την Ανάδειξη Καλών Πρακτικών του θεσμού αναδοχής στα Πλαίσια Παιδικής Προστασίας. Έχει διττό στόχο, αφενός αφορά την διερεύνηση της εφαρμογής ή μη του θεσμού της αναδοχής από τα Πλαίσια Παιδικής Προστασίας και αφετέρου την διερεύνηση της τήρησης των χρονικών ορίων και όλων των συναφών κριτηρίων και προδιαγραφών όπως ορίζει ο Νόμος 4538/2018 σε κάθε στάδιο της διαδικασίας της αναδοχής στις δυο κατηγορίες Πλαισίων Παιδικής Προστασίας (Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου και Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα). Απώτερος σκοπός της παρούσας ερευνητικής μελέτης είναι η Ανάδειξη Καλών Πρακτικών (Best Practices) στην εφαρμογή του θεσμού της αναδοχής. Βασίζεται σε μεικτή μεθοδολογία όπου η επιλογή του συνδυασμού ποσοτικής και ποιοτικής μεθοδολογίας ανέδειξε ένα ακριβή επιστημονικό αποτέλεσμα. Στο πρώτο μέρος της έρευνας λαμβάνει χώρα η ποσοτική ανάλυση των δυο ερωτηματολογίων α) στους Διευθυντές των Πλαισίων Παιδικής Προστασίας ανά την Ελλάδα (ή στους κοινωνικούς λειτουργούς σε περίπτωση ανυπαρξίας Επιστημονικών Διευθυντών) και β) στους ανάδοχους γονείς. Στο δεύτερο μέρος της ερευνητικής μελέτης παρατίθεται η ποιοτική έρευνα στην οποία εφαρμόστηκε η Μέθοδος της Μελέτης Περιπτώσεων και συγκεκριμένα συμπεριλάμβανε ημι-δομημένες συνεντεύξεις στους κοινωνικούς λειτουργούς που απασχολούνται στα τέσσερα επιλεγμένα Πλαίσια Παιδικής Προστασίας (δυο ΝΠΔΔ και δύο ΝΠΙΔ) τα οποία αναδείχθηκαν ως Παραδείγματα Καλών Πρακτικών (Best Practices). Ο θεσμός της αναδοχής επικεντρώνεται στην προστασία των ανηλίκων, ιδιαίτερα εκείνων που δεν ζουν εντός ενός ασφαλούς οικογενειακού πλαισίου. Ο αποχωρισμός από την βιολογική οικογένεια γίνεται πάντοτε με γνώμονα το βέλτιστο συμφέρον του ανηλίκου. Η εφαρμογή του νέου νόμου (Ν.4538/2018) και η λειτουργία του ηλεκτρονικού συστήματος Anynet έχει ως στόχο την από-ιδρυματοποίηση των ανηλίκων και την άμεση οικογενειακή αποκατάσταση παρέχοντας τους καλή ποιότητα ζωής. Είναι υψίστης σημασίας ο ρόλος που διαδραματίζει ο/η κοινωνικό/ή λειτουργός σε όλα τα στάδια της αναδοχής. Η φροντίδα που προσφέρουν οι ανάδοχοι γονείς στον ανήλικο βοηθάει στην ομαλή σωματική, ψυχοσυναισθηματική, κοινωνική και πνευματική του ανάπτυξη. Από τα κύρια συμπεράσματα που προέκυψαν από την ερευνητική μελέτη είναι τα εξής: η μακροχρόνια αναδοχή αποτελεί τη συχνότερη μορφή αναδοχής παιδιών στην Ελλάδα, οι πιο συχνές ηλικίες των παιδιών που εφαρμόζεται συνήθως ο θεσμός της αναδοχής στην Ελλάδα είναι από τεσσάρων έως έξι ετών, δεν διατηρείτε συχνά η επαφή του παιδιού με τους βιολογικούς γονείς λόγω κυρίως έλλειψη ενδιαφέροντος από το βιολογικό περιβάλλον καθώς και ότι πραγματοποιείται η συχνότητα εξέλιξης της αναδοχής παιδιού σε υιοθεσία από την ίδια οικογένεια όπου επί τω πλείστων το επιδιώκουν οι ανάδοχοι γονείς. Επιπλέον παρά την έκδοση του νόμου Ν.4538/2018 και την επιβολή αυτού ο θεσμός της αναδοχής εφαρμόζεται ελλιπώς στη χώρα μας, αφού δεν έχει αυξηθεί αισθητά ο αριθμός αναδοχών σε όλες τις Δομές και εξακολουθούν να παραμένουν πολλά παιδιά και ειδικά εφηβικής ηλικίας εντός των Πλαισίων Παιδικής Προστασίας. Σχετικά με τους ανάδοχους γονείς προτιμούν να αναλάβουν μέσω του θεσμού αναδοχής παιδιά υγιή και μικρής ηλικίας και υλοποιείται η υποχρεωτική εκπαίδευση τριάντα ωρών των υποψήφιων ανάδοχων γονέων με συγκεκριμένη θεματολογία που διεξάγεται από τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας. Αναφορικά με τους κοινωνικούς λειτουργούς υλοποιείται η επίσπευση της χρονικής διάρκειας για την διεξαγωγή της κοινωνικής έρευνας στην αναδοχή, με σαφή κριτήρια έγκρισης ή και απόρριψης των υποψήφιων ανάδοχων γονέων εντός τριών μηνών και θεωρείται αναγκαίο οι κοινωνικοί λειτουργοί να λάβουν ειδική εκπαίδευση και συνεχή επιστημονική ενημέρωση για την εφαρμογή του θεσμού της αναδοχής παιδιών (του νόμου Ν.4538/2018, των μεταρρυθμίσεων, διατάξεων, αποφάσεων του) και τη λειτουργία του ηλεκτρονικού συστήματος Anynet. Όσον αφορά στα πλαίσια παιδικής προστασίας που συμπεριέλαβαν στο πρόγραμμα αναδοχής στρατηγικές αντιμετώπισης διαχείρισης δύσκολων περιπτώσεων είχαν λιγότερες αποτυχημένες αναδοχές καθώς και αυτά που εφάρμοσαν κατάλληλη προετοιμασία σε όλα τα στάδια της διαδικασίας της αναδοχής και εστίασαν στην σταδιακή θεμελίωση σχέσης μεταξύ υποψηφίων ανάδοχων γονέων και ανηλίκου είχαν επιτυχημένη αναδοχή. Επιπλέον, τα πλαίσια που ασκούν τακτική εποπτεία και τηλεφωνική επικοινωνία με τους ανάδοχους γονείς και το παιδί αύξησαν την επιτυχημένη αναδοχή. Η εφαρμογή του θεσμού αναδοχής των Πλαισίων από τους πρώτους τρείς μήνες εισαγωγής του παιδιού καταλήγει σε επιτυχημένη αναδοχή έναντι των πλαισίων που ξεκινούν διαδικασίες αναδοχής των ανηλίκων μετά από μεγάλο χρονικό διάστημα παραμονής τους στη Δομή. Συστήνεται από τους περισσότερους Διευθυντές Πλαισίων Παιδικής Προστασίας και κοινωνικούς λειτουργούς η δημιουργία ενιαίου πρωτοκόλλου αναδοχής και τήρηση αυτού από όλες τις Δομές της Ελλάδας.