Η εικονική και επαυξημένη πραγματικότητα ως υποστηρικτικά εργαλεία για μία οικουμενική εκπαίδευση σε μεταναστευτικές κοινωνίες

Abstract

The main objective of this research is to examine whether and in what ways extended reality technology and in particular virtual and augmented reality are able to reveal, influence and shape the mental models of their users around the multidimensional social phenomenon of migration. Whether these technologies are able to raise awareness and motivate their users to want to become further informed about this particular issue. Whether they can positively influence the way the "Other" is perceived and whether they have the potential to mobilize their users to adopt an active social attitude towards this social problem. Finally, the research examines whether these specific technologies as mass media create conditions conducive to critical media literacy and appropriate articulations of migration. In order to do this, two compositions representing a refugee movement by sea were created (one as a virtual reality simulation and one as an augmented reality composition) with which the sample of the research (600 residents of Greece from 18 to 70 years old), after being contacted, were asked to describe their content and to develop their thoughts on the social issue under consideration. The results, which were obtained by applying the method of Latent Class Analysis, showed that the particular features of virtual reality activated many depoliticized users enough to ask to interact with the virtual refugees. However, this disposition did not translate into a desire for action outside of digital environments. The apolitical media users, even those who showed a strong technological interest, could not go deeper into the refugee issue and commented more on technical issues, but also on more superficial parameters of the social phenomenon under consideration. They were unable to get to the root of the problem and to link it to a global context of developments and interdependence, and they were also unable to discern almost any trace of individual responsibility. On the contrary, people with a political education expressed strong moral and political emotions, linked migration with global relations of exploitation, mentioned their personal responsibility towards the persons depicted, stressed the need to eliminate the causes of forced migration and expressed interest in taking social action to help people with a migrant background and to inform their fellow citizens on this issue. For people with political education, the unique characteristics of extended reality technologies had a multiplier effect, while the more prejudiced the users were in relation to migration as a social issue, the less the impact of the media was on them. The findings of the research show that extended reality technologies have the potential to reveal in depth the mental models of their users on the refugee issue, but also to be a helpful tool for cultivating social sensitivity towards vulnerable groups of people. However, on their own, without their appropriate educational integration and the cultivation of a humanitarian ideological background in their users (political education), they cannot shape people who are politically and socially aware, deeply thoughtful and socially active.

Η παρούσα έρευνα έχει ως βασικό της στόχο να εξετάσει αν και με ποιον ή ποιους τρόπους η τεχνολογία εκτεταμένης πραγματικότητας και ειδικότερα η εικονική και η επαυξημένη πραγματικότητα είναι σε θέση να αποκαλύψουν, να επηρεάσουν και να διαμορφώσουν τα νοητικά μοντέλα των χρηστών τους γύρω από το πολυδιάστατο κοινωνικό φαινόμενο της μετανάστευσης. Αν είναι σε θέση οι τεχνολογίες αυτές να ευαισθητοποιήσουν και να παρακινήσουν τους χρήστες τους, ώστε να θελήσουν να ενημερωθούν περαιτέρω για το προσφυγικό ζήτημα. Αν μπορούν να επηρεάσουν θετικά τον τρόπο που εκλαμβάνεται ο «Άλλος» και αν έχουν τη δυνατότητα να κινητοποιήσουν τους χρήστες τους, ώστε να υιοθετήσουν μια ενεργή κοινωνικά στάση απέναντι στο συγκεκριμένο κοινωνικό πρόβλημα. Τέλος, η έρευνα εξετάζει αν δημιουργούν οι συγκεκριμένες τεχνολογίες ως μέσα μαζικής επικοινωνίας συνθήκες που ευνοούν τον κριτικό μιντιακό γραμματισμό και τις κατάλληλες αρθρώσεις για τη μετανάστευση. Για να γίνει αυτό δημιουργήθηκαν δύο συνθέσεις που αναπαριστούν μία προσφυγική μετακίνηση μέσω θαλάσσης (μία ως προσομοίωση εικονικής πραγματικότητας και μία ως σύνθεση επαυξημένης πραγματικότητας) με τις οποίες το δείγμα της έρευνας (600 κάτοικοι της Ελλάδας από 18 έως 70 ετών), αφού ήρθε σε επαφή, κλήθηκε να περιγράψει το περιεχόμενό τους και να αναπτύξει τις σκέψεις του σχετικά με το κοινωνικό ζήτημα που εξετάζεται. Τα αποτελέσματα, τα οποία προέκυψαν από την εφαρμογή της μεθόδου της Ανάλυσης Λανθανουσών Κλάσεων, έδειξαν ότι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της εικονικής πραγματικότητας ενεργοποίησαν πολλούς απολιτικοποιημένους χρήστες αρκετά, ώστε να ζητήσουν να αλληλεπιδράσουν με τους εικονικούς πρόσφυγες. Ωστόσο, η διάθεσή τους αυτή δεν μεταφράστηκε σε επιθυμία για δράση έξω από τα ψηφιακά περιβάλλοντα. Οι απολιτικοί χρήστες, ακόμα και αυτοί που έδειξαν έντονο τεχνολογικό ενδιαφέρον, δεν μπόρεσαν να εμβαθύνουν στο προσφυγικό και εστίασαν περισσότερο σε τεχνικά ζητήματα, αλλά και σε επιφανειακότερες παραμέτρους του κοινωνικού φαινομένου που εξετάζεται. Δεν μπόρεσαν να φτάσουν στη ρίζα του προβλήματος και να το συνδέσουν με ένα παγκόσμιο πλαίσιο εξελίξεων και σχέσεων αλληλεξάρτησης, ενώ επίσης δεν μπόρεσαν να διακρίνουν σχεδόν κανένα ίχνος ατομικής ευθύνης. Αντίθετα, τα άτομα που είχαν πολιτική παιδεία, υπερασπιζόμενα την αξία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ως προσανατολισμό ζωής και δράσης, εξέφρασαν έντονα ηθικά και πολιτικά συναισθήματα, συνέδεσαν το προσφυγικό με παγκόσμιες σχέσεις εκμετάλλευσης, ανέφεραν την προσωπική τους ευθύνη απέναντι στα εικονιζόμενα πρόσωπα, τόνισαν την ανάγκη εξάλειψης των αιτιών της εξαναγκασμένης φυγής και εκδήλωσαν ενδιαφέρον για ανάληψη κοινωνικής δράσης, με σκοπό τη βοήθεια των ατόμων με μεταναστευτικό υπόβαθρο και την ενημέρωση των συμπολιτών τους πάνω στο συγκεκριμένο ζήτημα. Στα άτομα, δηλαδή, με πολιτική παιδεία τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των τεχνολογιών εκτεταμένης πραγματικότητας λειτούργησαν πολλαπλασιαστικά, ενώ όσο πιο προκατειλημμένοι ήταν οι χρήστες σε σχέση με το προσφυγικό τόσο λιγότερη ήταν και η επίδραση των μέσων επάνω τους. Τα ευρήματα της έρευνας δείχνουν ότι οι τεχνολογίες εκτεταμένης πραγματικότητας έχουν τη δυνατότητα να αποκαλύψουν σε βάθος τα νοητικά μοντέλα των χρηστών τους πάνω στο προσφυγικό, αλλά και να αποτελέσουν ένα βοηθητικό εργαλείο για την ενίσχυση της κοινωνικής ευαισθησίας απέναντι σε ευάλωτες ομάδες ανθρώπων. Ωστόσο από μόνες τους, χωρίς την κατάλληλη εκπαιδευτική ένταξή τους δεν μπορούν να διαμορφώσουν ανθρώπους πολιτικά και κοινωνικά ευαισθητοποιημένους, βαθιά σκεπτόμενους και κοινωνικά δραστήριους.