Κεραμική ρωμαϊκής περιόδου στην Κεντρική Μακεδονία

Abstract

The PhD thesis deals with categories of tableware pottery found during Roman times in the region of present-day central Macedonia, aiming to assist the researcher of Macedonia with a panorama of table ware pottery in use and circulation during Roman times. The core of the work consists of unpublished vases, intact or fragmentary surviving, of imported and local tablewares, which are dated by typology from the early 1st century BC to the late 2nd century AD and come from six sites: Thessaloniki (excavations for the Thessaloniki Metro and at the Galerian Complex), Palatiano Kilkis, Pella, Veroia, Miesa and Dion. The work is structured in two volumes, the first of which includes the presentation and documentation of the pottery material as well as the discussion and synthesis of the research data, while the second includes the detailed catalogue of the unpublished material, a catalogue of stamps of the Sigillata wares, an index of the finding and storage location of the pottery, as well the accompanying material of the thesis (maps, drawings and photographs of pottery, statistical graphs). The first and main chapter of the thesis (I) discusses all the imported tableware categories found within the material: Eastern Sigillata A, Italian Sigillata, Eastern Sigillata B, Eastern Sigillata C, South Gaulish Sigillata, Early Roman black-glazed pottery from the Asia Minor, Lead-glazed ware, and Thin-walled ware. These ceramic categories attest that during the 1st century BC, despite successive wars and piracy in the Aegean, imports of tableware pottery from Italy (thin-walled ware) and the East (Eastern Sigillata A) were observed in central Macedonia. Subsequently, the strong relations between Macedonia and Italy are documented by the presence of Italian Sigillata, which first arrived around 10 BC, via the Adriatic, the Corinthian Gulf and Corinth, where it also appears in the same period. The main supplier of Italian Sigillata is the workshops of Arezzo, according to the stamps and relief vases studied, although there are few imports from Pisa (workshops of Ateius), Pozzuoli, central Italy and the Po Valley. In the same period, during the reign of the emperors Augustus and Tiberius, tablewares with a black glossy slip and grey clay originating from Ephesus were also imported to Thessaloniki, but they were quickly replaced by Eastern Sigillata B produced in the same area. Imports from Italy diminish and cease in the second half of the 1st century AD, when a few South Gaulish Sigillata are imported from the workshop at La Graufesenque (south of France). At the same time, from the second half of the 1st century AD onwards, the presence of Eastern Sigillata C increases, which seems to play an important role in Macedonia during the 2nd century AD. The second chapter (II) presents a first picture of the local production of tablewares in Thessaloniki, as well as in Palatiano Kilkis. In addition, all the data that were collected on the production of tablewares in Macedonia are provided. Local workshops of the Roman period produced tablewares from the Augustan period onwards, following mainly Italian models, not always successfully (Palatiano). The production of local workshops seems to peak in the second half of the 1st century AD and the first half of the 2nd century AD. In the following chapters (III, IV, V and VI), all the data collected in the thesis on the imports of tablewares into Macedonia, from the West initially and from the East subsequently, as well as the models followed by local workshops in their production, are presented in a systematic manner. In addition, an attempt is made to integrate the province of Macedonia into the trade networks and contacts of the Roman State. The thesis ends with the conclusions, which describe the diachronic preferences and imports of tablewares at sites in Roman Central Macedonia from which material was studied, and highlights new insights that the thesis offers for the study of Roman Macedonia.

Η διδακτορική διατριβή πραγματεύεται κατηγορίες επιτραπέζιας κεραμικής που απαντούν κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους στην περιοχή της σημερινής κεντρικής Μακεδονίας, θέλοντας να βοηθήσει τον ερευνητή της Μακεδονίας με ένα πανόραμα επιτραπέζιων κεραμικών ειδών που είναι σε χρήση και σε κυκλοφορία κατά περιόδους. Τον πυρήνα της εργασίας αποτελούν αδημοσίευτα αγγεία, ακέραια ή αποσπασματικά σωζόμενα, εισαγμένης αλλά και τοπικής επιτραπέζιας κεραμικής, τα οποία χρονολογούνται με βάση την τυπολογία τους από τις αρχές του 1ου αι. π.Χ. έως τα τέλη του 2ου αι. μ.Χ. και προέρχονται από έξι θέσεις: Θεσσαλονίκη (ανασκαφές για το Μετρό Θεσσαλονίκης και στο Γαλεριανό Συγκρότημα), Παλατιανό Κιλκίς, Πέλλα, Βέροια, Μίεζα και Δίον. Η εργασία δομείται σε δύο τόμους, από τους οποίους ο πρώτος περιλαμβάνει την παρουσίαση και τεκμηρίωση του κεραμικού υλικού καθώς και τη συζήτηση και σύνθεση των δεδομένων της έρευνας, ενώ ο δεύτερος τον αναλυτικό κατάλογο του αδημοσίευτου υλικού, κατάλογο σφραγίδων των παραγωγών Sigillata, ευρετήριο της θέσης εύρεσης και φύλαξης των αγγείων, καθώς και το εποπτικό υλικό της διατριβής (χάρτες, σχέδια και φωτογραφίες αγγείων, στατιστικά γραφήματα). Στο πρώτο και βασικό κεφάλαιο της διατριβής (Ι) συζητούνται όλες οι εισαγμένες κατηγορίες επιτραπέζιας κεραμικής που συναντώνται στο πλαίσιο του υλικού της εργασίας: Ανατολική Sigillata A, Ιταλική Sigillata, Ανατολική Sigillata B, Ανατολική Sigillata C, Νότια Γαλατική Sigillata, Μικρασιατική μελαμβαφής κεραμική των πρώιμων ρωμαϊκών χρόνων, Κεραμική με μολυβδούχο υάλωμα (lead-glaze ware) και Κεραμική με λεπτά τοιχώματα (thin-walled ware). Οι κατηγορίες αυτές κεραμικής πιστοποιούν ότι κατά τη διάρκεια του 1ου αι. π.Χ., παρά τις διαδοχικές πολεμικές συγκρούσεις και την πειρατεία στο Αιγαίο, παρατηρούνται στην κεντρική Μακεδονία εισαγωγές επιτραπέζιων αγγείων από την Ιταλία (thin-walled ware) και την Ανατολή (Ανατολική Sigillata A). Στη συνέχεια, οι έντονες σχέσεις της Μακεδονίας με την Ιταλία τεκμηριώνονται από την παρουσία της Ιταλικής Sigillata, η οποία φθάνει για πρώτη φορά γύρω στο 10 π.Χ., μέσω της Αδριατικής, του Κορινθιακού Κόλπου και της Κορίνθου, όπου επίσης εμφανίζεται την ίδια περίοδο. Βασικός προμηθευτής της Ιταλικής Sigillata είναι τα εργαστήρια του Arezzo, σύμφωνα με τις σφραγίδες και τα ανάγλυφα αγγεία που μελετήθηκαν, αν και παρατηρούνται λιγοστές εισαγωγές από την Πίζα (εργαστήρια του Ateius), το Pozzuoli, την κεντρική Ιταλία και την κοιλάδα του Πάδου. Την ίδια περίοδο, κατά την εποχή των αυτοκρατόρων Αυγούστου και Τιβέριου, εισάγονται επίσης στη Θεσσαλονίκη επιτραπέζια αγγεία με μελανό υαλώδες επίχρισμα και γκρίζο πηλό που έχουν ως προέλευση την Έφεσο, τα οποία όμως γρήγορα αντικαθίστανται από τα αγγεία της Ανατολικής Sigillata B που παράγονται στην ίδια περιοχή. Οι εισαγωγές από την Ιταλία μειώνονται και παύουν κατά το δεύτερο μισό του 1ου αι. μ.Χ., όταν εισάγονται και λιγοστά αγγεία Νότιας Γαλατικής Sigillata, από το εργαστήριο της La Graufesenque (σημερινή Νότια Γαλλία). Ταυτόχρονα, από το δεύτερο μισό του 1ου αι. μ.Χ. και στο εξής, αυξάνει η παρουσία της Ανατολικής Sigillata C, η οποία φαίνεται ότι διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη Μακεδονία κατά τον 2ο αι. μ.Χ. Στο δεύτερο κεφάλαιο (ΙΙ) παρουσιάζεται μία πρώτη εικόνα για την τοπική παραγωγή επιτραπέζιων αγγείων στη Θεσσαλονίκη, καθώς και στο Παλατιανό Κιλκίς. Επιπλέον, παρέχονται όλα τα στοιχεία που αποδελτιώθηκαν για την παραγωγή επιτραπέζιας κεραμικής στη Μακεδονία. Τα τοπικά εργαστήρια της ρωμαϊκής εποχής παράγουν επιτραπέζια αγγεία από την εποχή του Αυγούστου και ύστερα, ακολουθώντας κυρίως Ιταλικά πρότυπα, όχι πάντα με επιτυχία (Παλατιανό). Η παραγωγή των τοπικών εργαστηρίων δείχνει να κορυφώνεται στο δεύτερο μισό του 1ου αι. μ.Χ. και στο πρώτο μισό του 2ου αι. μ.Χ., όταν μιμούνται πρότυπα της Ανατολικής Sigillata Β και της Ανατολικής Sigillata C. Στα επόμενα κεφάλαια (III, IV, V και VI) παρουσιάζονται με συστηματικό τρόπο όλα τα στοιχεία που συγκεντρώνει η διατριβή σχετικά με τις εισαγωγές επιτραπέζιας κεραμικής στη Μακεδονία, από τη Δύση αρχικά και από την Ανατολή στη συνέχεια, καθώς και τα πρότυπα που ακολουθούν τα τοπικά εργαστήρια στην παραγωγή τους. Επιπρόσθετα, γίνεται μια προσπάθεια να ενταχθεί η επαρχία της Μακεδονίας στο πλαίσιο των εμπορικών δικτύων και επαφών του ρωμαϊκού κράτους. Η διατριβή ολοκληρώνεται με τα συμπεράσματα, όπου περιγράφονται οι διαχρονικές προτιμήσεις και εισαγωγές επιτραπέζιων αγγείων σε θέσεις της ρωμαϊκής Κεντρικής Μακεδονίας, από όπου μελετήθηκε υλικό, και επισημαίνονται νέα στοιχεία που προσφέρει η εργασία για την έρευνα της ρωμαϊκής Μακεδονίας.