Η σχέση των ειδικών μαθησιακών δυσκολιών (ΕΜΔ) και της διαταραχής ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας (ΔΕΠ-Υ) με τον σχολικό εκφοβισμό (bullying)

Abstract

The primary objective of the current research was to investigate the relationship between school «bullying» , ED (special learning disorders) and ADHD (attention deficit hyperactivity disorder), that is if and to what extent junior high school students diagnosed with ED and ADHD are involved in «bullying» incidents to a higher degree than their peers without an ED and ADHD diagnose. A total of 700 students participated in the research [339 (49.1%) boys and 351 (50.9%) girls], who attended Gymnasiums of the Directorate of Secondary Education of Western Thessaloniki, in which integration classes were operating. At the same time, the research recorded students' opinions on «bullying», the effects that «bullying» had on student victims, whether the students who acted as observers in «bullying» incidents intervened and how they chose to react/intervene in the incident, the reasons why they chose to intervene or not to intervene in a «bullying» incident. Furthermore, the research aimed at investigating whether involvement in «bullying» incidents (either as victims or perpetrators) differs in terms of Learning Difficulties and ADHD, to highlight the reasons why students became victims and to highlight the characteristics and the identity of bullies and victims in «bullying» incidents. Particular emphasis was placed on investigating the relationship of students' self-esteem/self-perception and the role these students played in «bullying» incidents, on investigating the existence of significant differences in the level of students' self-esteem/self-perception in terms of Learning Difficulties and ADHD, on investigating whether involvement in «bullying» incidents (either as victims or perpetrators) differs in Learning Disabilities and ADHD and on exploring the role of self-esteem/self-concept in the relationship between Learning Difficulties and ADHD and involvement in «bullying» incidents. The results of the research confirmed the initial research expectations to a satisfactory extent. Thus, the results revealed that the external appearance of the victims was recorded as the main cause of «bullying» and then the existence of learning difficulties. Furthermore, they showed that the bullies were mainly classmates of the victims and were mainly students without ED or ADHD, and that the most frequent reaction of the students who were present at «bullying» incidents was indifference/simple observation. It is worth pointing out that this attitude was the result of their fear of the bully. Regarding the role of self-esteem/self-perception the results show that the students diagnosed with ADHD and ADHD had significantly lower level of self-esteem/self-concept than students without ED and ADHD. The analysis of the results showed that the existence of diagnoses of Learning Difficulties and/or ADHD has a negative effect on the level of self-esteem/self-perception of the students and in turn the level of self-esteem/self-perception of the students has a negative effect on the extent to which the students have been victimized by «bullying», which means that students with high levels of self-esteem/self-perception are less likely to be victims of «bullying». We hope that the results of the research will contribute to further informing the educational community about the phenomenon of school «bullying» and its causes and to the creation of intervention and prevention programs for «bullying». Finally, we hope that the results of the research will contribute to the strengthening of awareness by part of the teachers that students with ED and ADHD are a high-risk group for participating in «bullying» incidents, primarily as victims.

Πρωταρχικός ερευνητικός στόχος της παρούσας έρευνας, υπήρξε η διερεύνηση της σχέσης μεταξύ του σχολικού εκφοβισμού και των ΕΜΔ (ειδικές μαθησιακές δυσκολίες) και της ΔΕΠ-Υ (διαταραχή ελλειμματικής προσοχής παρορμητικότητας και υπερκινητικότητας), δηλαδή εάν και κατά πόσο συχνότερα οι μαθητές των τριών τάξεων του γυμνασίου με ΕΜΔ και ΔΕΠ-Υ εμπλέκονται σε περιστατικά σχολικού εκφοβισμού σε υψηλότερο βαθμό σε σχέση με τους ομότιμους τους χωρίς ΕΜΔ και ΔΕΠ-Υ. Σύμφωνα με το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών 5ης έκδοσης (DSM-5), οι Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες αφορούν σε μία κατηγορία δυσκολιών στις σχολικές δεξιότητες και χαρακτηρίζονται ως Μαθησιακές Διαταραχές: Διαταραχή της ανάγνωσης, Διαταραχή των μαθηματικών, Διαταραχή της γραπτής έκφρασης, ΜΔ μη προσδιοριζόμενης αλλιώς και Ειδική Μαθησιακή Διαταραχή. Στην παρούσα διατριβή χρησιμοποιείται εναλλακτικά ο όρος Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες ως συνώνυμος του όρου Ειδικές Μαθησιακές Διαταραχές. Ο όρος μαθησιακές δυσκολίες που αντικαταστάθηκε με το όρο ΕΜΔ προτάθηκε από τις αρχές της δεκαετίας του 1960 στις ΗΠΑ από συλλόγους εκπαιδευτικών και ειδικών παιδαγωγών και είναι ένας ιδιαίτερα φιλικός και λειτουργικός όρος τόσο για τους εκπαιδευτικούς όσο και για τους γονείς των παιδιών με τις αντίστοιχες δυσκολίες (Πολυχρονοπούλου, 2012· Παντελιάδου 2011). Στην έρευνα συμμετείχαν συνολικά 700 μαθητές [339 αγόρια (49.1%) και 351 κορίτσια(50.9%), 172 (24,57%) με διάγνωση ΕΜΔ, 144 (20,57%) με διάγνωση διάσπασης προσοχής, 92 (13,14%) με διάγνωση παρορμητικότητας, 81 (11,57%) με διάγνωση υπερκινητικότητας], που φοιτούσαν σε Γυμνάσια της Διεύθυνσης Δευτεροβάθμιας της Δυτικής Θεσσαλονίκης, στα οποία λειτουργούσαν τμήματα ένταξης. Επιμέρους στόχοι της έρευνας ήταν να καταγραφούν οι απόψεις των μαθητών για τον σχολικό εκφοβισμό, οι επιπτώσεις που είχε ο εκφοβισμός στους μαθητές θύματα ή θύτες, το αν οι μαθητές παραβρέθηκαν ως παρατηρητές σε περιστατικά σχολικού εκφοβισμού και ποια ήταν η αντίδραση τους, τους λόγους που επέλεξαν να παρέμβουν ή να μην παρέμβουν σε ένα περιστατικό σχολικού εκφοβισμού. Επίσης διερευνήθηκε το κατά πόσο η συμμετοχή των μαθητών στα περιστατικά σχολικού εκφοβισμού είτε ως θύματα, είτε ως θύτες, είτε ως παρατηρητές διαφοροποιείται από το εάν είχαν ΕΜΔ ή ΔΕΠ-Υ, έγινε προσπάθεια ανάδειξης τόσο των αιτιών εξαιτίας των οποίων οι μαθητές θυματοποιήθηκαν, όπως επίσης και των χαρακτηριστικών των θυτών και των θυμάτων στα περιστατικά σχολικού εκφοβισμού. Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στην διερεύνηση της σχέσης της αυτοεικόνας (αυτοεκτίμησης – αυτοαντίληψης) των μαθητών και του ρόλου τους κυρίως ως θύτες ή θύματα στα περιστατικά σχολικού εκφοβισμού, ενώ εξετάστηκε και η ύπαρξη ενδεχόμενων σημαντικών διαφορών μεταξύ του επιπέδου αυτοεικόνας (αυτοεκτίμησης – αυτοαντίληψης) και της συμμετοχής σε περιστατικά σχολικού εκφοβισμού των μαθητών με ΕΜΔ και ΔΕΠ-Υ και των τυπικά αναπτυσσόμενων μαθητών. Αναζητήθηκε και τελικώς διαπιστώθηκε στα αποτελέσματα της έρευνας η ύπαρξη προβλεπτικών παραγόντων του εκφοβισμού. Από τα αποτελέσματα της έρευνας επιβεβαιώθηκαν σε ικανοποιητικό βαθμό τα αρχικά τιθέμενα ερευνητικά ερωτήματα–υποθέσεις. Έτσιλοιπόν στα αποτελέσματα κατεγράφη ως η κυριότερη αιτία σχολικού εκφοβισμού η εξωτερική εμφάνιση των θυμάτων και εν συνεχεία η ύπαρξη ΕΜΔ. Εν συνεχεία τα αποτελέσματα έδειξαν πως οι θύτες ήταν κατά κύριο λόγο συμμαθητές των θυμάτων και μαθητές χωρίς ΕΜΔ ή ΔΕΠ-Υ. Επίσης φάνηκε στα αποτελέσματα εμφαντικά η αναμενόμενη σύμφωνα με τη βιβλιογραφία στάση αδιαφορίας / απλής παρατήρησης που επέδειξαν οι παριστάμενοι μαθητές στον σχολικό εκφοβισμό και ως αποτέλεσμα του φόβου τους έναντι του θύτη. Διαφάνηκε από τα αποτελέσματα ότι οι διαγνωσμένοι μαθητές με ΕΜΔ και ΔΕΠ-Υ είχαν σημαντικά χαμηλότερο επίπεδο αυτοεικόνας (αυτοεκτίμησης-αυτοαντίληψης) από τους μαθητές χωρίς ΕΜΔ και ΔΕΠ-Υ. Η ανάλυση των αποτελεσμάτων έδειξε ότι η ύπαρξη διαγνώσεων για ΕΜΔ και ΔΕΠ-Υ επιδρά αρνητικά στο επίπεδο αυτοεικόνας (αυτοεκτίμησης– αυτοαντίληψης) των μαθητών και με την σειρά του το επίπεδο αυτοεικόνας (αυτοεκτίμησης–αυτοαντίληψης) των μαθητών επιδρά αρνητικά στο βαθμό στον οποίο οι μαθητές έχουν πέσει θύματα σχολικού εκφοβισμού, γεγονός που σημαίνει ότι στους μαθητές με υψηλά επίπεδα αυτοεικόνας (αυτοεκτίμησης – αυτοαντίληψης) ελαχιστοποιούνται οι πιθανότητες θυματοποίησης. Ευχής έργο θα ήταν τα αποτελέσματα της έρευνας να συμβάλουν στην περαιτέρω πληροφόρηση-ενημέρωση της εκπαιδευτικής κοινότητας σχετικά με το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού και τα αίτια εκδήλωσης του, καθώς και στη δημιουργία προγραμμάτων παρέμβασης και πρόληψης του σχολικού εκφοβισμού. Τέλος θα ήταν εξόχως σημαντικό για τον ερευνητή αν τα αποτελέσματα της έρευνας μπορούσαν να συνεισφέρουν μελλοντικά στην ενίσχυση της συνειδητοποίησης από μέρους των εκπαιδευτικών, του ότι οι μαθητές με ΕΜΔ και ΔΕΠ-Υ αποτελούν μία ομάδα υψηλής επικινδυνότητας για συμμετοχή σε περιστατικά σχολικού εκφοβισμού και κατά κύριο λόγο με το ρόλο του θύματος.