Θεσμοί και δομές διακυβέρνησης των κοινών: θεωρητική και εμπειρική διερεύνηση

Abstract

Common pool resources (CPRs) is a special category of resources that due to non-excludability and rivalry face serious risks of mismanagement, degradation and even total destruction, a situation known as “the tragedy of the commons”. Typical solutions to the problem are to attribute clearly defined property rights, to the involved parties. Traditionally, such rights have been held either by individuals (privatization) or to the state (nationalization). However, a third arrangement, where property rights are vested in a community of users, has been introduced as an alternative, with numerous studies demonstrating dramatic results for the quality and sustainability of the resource, as well as for the local community itself, by enhancing citizen participation, social cohesion, social capital, and social justice and democracy. A typical example of such a "tragedy" constitutes abandoned or underutilized urban spaces. Although these spaces can play a significant role in improving urban quality of life and addressing the challenges faced by modern Greek society, traditional (state or market oriented) approaches have failed to bring them to life, either because they are unable to establish a framework ensuring their sustainability or because these solutions are financially unfeasible. Collective governance of these spaces may indeed be the most efficient solution, at least in the short term, to address the environmental, economic, and social challenges mainly faced by large urban centers. Within this framework, this study aims to explore the structure, mechanisms, and organization of such self-governance initiatives in Greece, in an effort to highlight successful practices for strengthening collective action and sustainable self-governance of urban commons.

Οι κοινοί πόροι αποτελούν μια ειδική κατηγορία πόρων που, λόγω της μη-αποκλειστικότητας και αφαιρεσιμότητας, συχνά αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο κακοδιαχείρισης, υποβάθμισης ή ακόμη και καταστροφής, τη λεγόμενη «τραγωδία των κοινών». Λύση στο πρόβλημα αποτελεί η απόδοση ξεκάθαρων περιουσιακών δικαιωμάτων στα εμπλεκόμενα μέρη. Παραδοσιακά, τέτοια δικαιώματα έχουν είτε το κράτος είτε ιδιώτες. Ωστόσο, μια τρίτη διαμόρφωση, όπου τα περιουσιακά δικαιώματα αποδίδονται σε μια κοινότητα χρηστών, έρχεται να προστεθεί με ολοένα και περισσότερες μελέτες να διαπιστώνουν θεαματικά αποτελέσματα για την ποιότητα και μακροβιότητα του διαχειριζόμενου πόρου, αλλά και για την ίδια την τοπική κοινωνία αυξάνοντας την συμμετοχικότητα των πολιτών, την κοινωνική συνοχή, το κοινωνικό κεφάλαιο και την κοινωνική δικαιοσύνη και δημοκρατία. Τυπικό παράδειγμα «τραγωδίας» αποτελούν οι εγκαταλελειμμένοι ή ανεκμετάλλευτοι αστικοί χώροι. Οι χώροι αυτοί μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο στη βελτίωση της αστικής ποιότητας ζωής και στην αντιμετώπιση των προκλήσεων που δέχεται η σύγχρονη ελληνική κοινωνία. Ωστόσο παραδοσιακές λύσεις δημόσιας διαχείρισης ή ιδιωτικοποίησης, είτε αδυνατούν να διαμορφώσουν ένα πλαίσιο που να εγγυάται τη βιωσιμότητά τους, είτε είναι ανέφικτες οικονομικά. Η δημιουργία εγχειρημάτων συλλογικής διαχείρισης στους χώρους αυτούς αποτελεί ίσως την αποδοτικότερη λύση (τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα) για την αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών, οικονομικών και κοινωνικών προκλήσεων που αντιμετωπίζουν κυρίως τα μεγάλα αστικά κέντρα. Στο πλαίσιο αυτό, η παρούσα εργασία έρχεται να διερευνήσει την δομή, τους μηχανισμούς και την οργάνωση τέτοιων πρωτοβουλιών αυτο-διαχείρισης στην Ελλάδα, σε μια προσπάθεια ανάδειξης επιτυχημένων πρακτικών για την ισχυροποίηση της συλλογικής δράσης και τη βιώσιμη αυτοδιαχείριση των αστικών κοινών.