Βιομηχανία και εργατικό κίνημα στην Πάτρα στη διάρκεια του 20ού αιώνα: μετασχηματισμοί στο περιβάλλον της μεταπολίτευσης (1974 - 1990)

Abstract

The subject of the present PhD thesis is the industry and the industrial labour movement in Patras within the 20th century, mainly focused on the period of Metapolitefsis. Specifically, it examines the transformations experienced by the industry and the labour movement of Patras within the wider environment of the Metapolitefsis. In particular, the study attempts to outline the changes that took place in Patras’ industry during this period, as well as the interaction of the industrial working class and its activity with the stimuli-dense Metapolitefsis environment. In order to meet the aforementioned goals, it attempts to recompose the general political, social and economic environment of Metapolitefsis. We focus on this period because it is characterized by broad political and social activation related to demands and expectations for democratization of the society. This collective activation triggered a drastic change of perceptions in society and politics, and formed an environment that decisively affected the labour movement of Greek industry as a whole, while the study gives emphasis on reconstructing its activity and characteristics. At a local level, in Patras, the study of the industry, the industrial workers and their activity, along with their parallel inclusion in the wider context of the given historical conditions of the Greek social formation, begins in a systematic way from the Interwar period. The Interwar period constitutes the temporal starting point for this research triptych, because it shaped basic features of both Patras’ industry and its labour force. These features were further shaped during the post-war years and bequeathed to the Metapolitefsis. The thesis attempts to follow, as much as possible, a more holistic approach during the 20th century, by using a large amount of archival and other primary sources (published sources, press, internet and oral history). More specifically, it attempts to map the morphology of local industry, but also to recompose the changes that took place in the industry of Patras and its working class, as well as to record the multiple levels of industry and industrial workers’ footprint in the city. Moreover, it investigates thoroughly a series of aspects related to the city’s industrial working class, such as the formation process, the particularities and the transformations of its collective organization, among others. Also, the research aims to record and analyse the characteristics of working class assertive activity, as well as the social support in it, trying to detect the channels between the factory mobilizations and the local society. In addition, the thesis researches the influence of the union factions in the trade unions of the manufacturing sector, but also the relationship of the industrial sector unions with the Labour Center of Patras. All the above issues are monitored in a more thorough way during the Metapolitefsis era, mainly oriented on how the industrial working class was affected both by the wider Metapolitefsis environment and the local trade union and social environment of Patras. The core of the study overall is the factory working class and the large-scale factories due to the leading position of large industry in the manufacturing sector of Patras.

Αντικείμενο της διδακτορικής διατριβής είναι η βιομηχανία και το βιομηχανικό εργατικό κίνημα στην Πάτρα κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα. Εντός του 20ού αιώνα, η κύρια εστίαση γίνεται στη Μεταπολίτευση. Συγκεκριμένα, εξετάζονται οι μετασχηματισμοί που γνώρισαν η βιομηχανία και το εργατικό κίνημα της Πάτρας εντός του ευρύτερου περιβάλλοντος της Μεταπολίτευσης. Ειδικότερα, η μελέτη επιχειρεί αφενός να σκιαγραφήσει τις μεταβολές που συντελέστηκαν στην πατραϊκή βιομηχανία στη διάρκεια της Μεταπολίτευσης. Αφετέρου την αλληλεπίδραση της βιομηχανικής εργατικής τάξης και της δραστηριότητάς της με το πυκνό σε ερεθίσματα περιβάλλον της Μεταπολίτευσης. Για την υλοποίηση των προαναφερθέντων στόχων, αποπειράται να ανασυνθέσει το γενικότερο πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον της Μεταπολίτευσης. Η έμφαση στη Μεταπολίτευση δίνεται διότι αποτελεί μια περίοδο που χαρακτηρίστηκε από την ευρεία πολιτική και κοινωνική ενεργοποίηση, γύρω από τα αιτήματα και τις προσδοκίες για εκδημοκρατισμό. Η εν λόγω συλλογική ενεργοποίηση, πυροδότησε μια δραστική αλλαγή των αντιλήψεων στην κοινωνία και την πολιτική και διαμόρφωσε ένα περιβάλλον που επηρέασε αποφασιστικά το εργατικό κίνημα στο σύνολο της ελληνικής βιομηχανίας, με τη μελέτη να επικεντρώνεται στο να ανασυγκροτήσει τη δραστηριότητα και τα χαρακτηριστικά του. Σε ό,τι αφορά το τοπικό επίπεδο, η μελέτη της πατραϊκής βιομηχανίας, των βιομηχανικών εργατών και της δραστηριότητάς τους με την παράλληλη ένταξη στο ευρύτερο πλαίσιο των δοσμένων ιστορικών συνθηκών του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού ξεκινά με συστηματικό τρόπο από τον Μεσοπόλεμο. Ο Μεσοπόλεμος συνιστά τη χρονική αφετηρία του συγκεκριμένου ερευνητικού τριπτύχου διότι αποτελεί την περίοδο κατά την οποία σχηματοποιήθηκαν βασικά φυσιογνωμικά γνωρίσματα τόσο της πατραϊκής βιομηχανίας όσο και του εργατικού δυναμικού της. Γνωρίσματα τα οποία διαμορφώθηκαν περεταίρω στα μεταπολεμικά χρόνια και κληροδοτήθηκαν στη Μεταπολίτευση. Σε αυτό το χρονολογικό εύρος του 20ού αιώνα και αξιοποιώντας μεγάλο όγκο αρχειακών και άλλων πρωτογενών πηγών (δημοσιευμένες πηγές, Τύπος, διαδίκτυο, προφορική ιστορία), η διατριβή επιχειρεί να ακολουθήσει μια όσο το δυνατόν πιο ολιστική προσέγγιση. Πιο συγκεκριμένα, να χαρτογραφήσει τη μορφολογία της βιομηχανίας της Πάτρας, αλλά και να ανασυνθέσει τις μεταβολές που συντελέστηκαν στην πατραϊκή βιομηχανία και την εργατική της τάξη, καθώς και να καταγράψει τα πολλαπλά επίπεδα του αποτυπώματος της βιομηχανίας και των βιομηχανικών εργατών στην πόλη. Ακόμα, δίνει ιδιαίτερο βάρος στη διερεύνηση μιας σειράς ζητημάτων που σχετίζονται με τη βιομηχανική εργατική τάξη της πόλης. Μεταξύ άλλων, τη διαδικασία διαμόρφωσης, τις ιδιομορφίες και τους μετασχηματισμούς της συλλογικής της οργάνωσης. Επίσης, την καταγραφή και την ανάλυση των χαρακτηριστικών της διεκδικητικής της δραστηριότητας, καθώς και της κοινωνικής συμπαράστασης σε αυτή, προσπαθώντας να ανιχνεύσει τους διαύλους μεταξύ των εργοστασιακών κινητοποιήσεων και της πατραϊκής κοινωνίας. Επιπρόσθετα, την επιρροή των συνδικαλιστικών παρατάξεων στα σωματεία που συνδέονταν με τη μεταποίηση, αλλά και τη σχέση των πρωτοβάθμιων σωματείων της βιομηχανίας με το Εργατοϋπαλληλικό Κέντρο Πάτρας. Όλα τα παραπάνω ζητήματα παρακολουθούνται με πιο διεξοδικό τρόπο την περίοδο της Μεταπολίτευσης, με κύριο ερευνητικό προσανατολισμό το πώς η βιομηχανική εργατική τάξη επηρεάστηκε τόσο από το ευρύτερο μεταπολιτευτικό περιβάλλον όσο και από το τοπικό συνδικαλιστικό και κοινωνικό περιβάλλον της Πάτρας. Να σημειωθεί ότι συνολικά, το κέντρο βάρους της μελέτης αποτελούν η εργοστασιακή εργατική τάξη και τα μεγάλης κλίμακας εργοστάσια λόγω της ηγεμονικής θέσης της μεγάλης βιομηχανίας στην πατραϊκή μεταποίηση.