Η νομισματοκοπία της Ιστιαίας και η χρηματοδότηση των Μακεδονικών πολέμων

Abstract

This PhD thesis examines the “late style” silver coins with the head of the nymph Histiaea on the obverse and the nymph Histiaea seated on the stern of a ship on the reverse. These were issued by the city of Histiaea in northern Euboea during the Hellenistic period in very large quantities, circulated widely and were struck in a single denomination. In a significant number of inventories of the sanctuary of Apollo on Delos (c. 198-140/139 BC), they are attested as argyrion histiaiikon. They vary in style and many of them bear various combinations of symbols, letters and monograms, indicating a complex system of control, while several others bear no mint mark. The silver coins of Histiaea share the obverse type and have similar weight with the “autonomous” nymph’s head/ stern coins of the Macedonians, i.e. the dominant power in Greece after the battle of Chaeronea (338 BC) imitated coins of a relatively small city, such as Histiaea. Furthermore, these two currencies are found together in 14 hoards, and in 3 of them exclusively. These Macedonian coins are now dated between the years 224 or 221 and 197 BC, at a time when Histiaea was under the control of the Macedonian kings. In this PhD thesis we are called upon, therefore, to place these Histiaean coins in their chronological context and to explain the reasons they were issued.The structure of the PhD thesis is as follows: The main object of study, the research questions, the methodology and the sources of research are referred to in the introduction. The first part examines the geography, topography, archaeology, traditions and history of the city. Its economy, irrespective of its monetary output, is examined in the second part. The third part is the numismatic catalogue, which contains 2,889 coins derived from hoards, museums and collections, as well as from printed and electronic auction catalogues. Apart from the coins that are the main object of study in this PhD thesis (2,590), the “early style” silver coins with the same types (64) and the silver coins with the same type on the obverse and the representation of a bull on the reverse (235) are included, i.e. all silver coins of Histiaea. Coins are classified by period of monetary production (Period A and B), series (Series A and B) and issue. The division of the coins of each series into issues is usually based on mint marks. The fourth part of the PhD thesis examines the iconography of the coins, the metrology and weight standards, their circulation and, finally, their dating and interpretation. The fifth part contains the conclusions of our research. It is followed by an Appendix on the Onomasticon and the Prosopography of the Histiaeans. Plates with images of coins included in the numismatic catalogue are place at the very end. From the thorough and combined examination of all the relevant evidence we arrive at the conclusion that Histiaea inaugurated the mass production of its reduced Aeginetan triobols after 250 and before 220 BC. This production continued until 197 BC at the latest, to pay the rations of the soldiers who participated in military operations of the Antigonids. Most of the mass production is probably associated with the war of Antigonus Doson against Cleomenes III of Sparta (224-222 BC) and the War of the Allies/Social War (220-217 BC). The minting of coins by Histiaea on behalf of the Antigonids is adequately interpreted in the light of the relations of the city with the Antigonids, which were primarily due to the strategic position of Histiaea.

Στην παρούσα διδακτορική διατριβή εξετάζονται τα «ύστερης τεχνοτροπίας» αργυρά νομίσματα με την κεφαλή της νύμφης Ιστιαίας ως εμπροσθότυπο και τη νύμφη Ιστίαια καθήμενη σε πρύμνη πλοίου ως οπισθότυπο, τα οποία έθεσε σε κυκλοφορία κατά την Ελληνιστική εποχή η πόλη Ιστίαια στη βόρεια Εύβοια. Αυτά κόπηκαν σε πολύ μεγάλες ποσότητες, σε μία μόνο υποδιαίρεση, και κυκλοφόρησαν ευρέως. Σε σημαντικό αριθμό ευρετηρίων του ιερού του Απόλλωνα στη Δήλο (198-140/139 π.Χ. περ.) μαρτυρούνται ως ιστιαιϊκό αργύριο. Χαρακτηρίζονται από τεχνοτροπική ανομοιογένεια και πολλά από αυτά φέρουν ποικίλους συνδυασμούς συμβόλων, γραμμάτων και μονογραφημάτων που παραπέμπουν σε σύνθετο σύστημα ελέγχου της έκδοσής τους, ενώ αρκετά δε φέρουν ένδειξη νομισματοκοπείου. Ενδιαφέρον προξενούσε πάντοτε η διαπίστωση ότι ο εμπροσθότυπος των «αυτόνομων» νομισμάτων των Μακεδόνων με τους τύπους κεφαλή νύμφης στην εμπρόσθια όψη και πρύμνη στην οπίσθια όψη, αποτελεί πιστό αντίγραφο του εμπροσθότυπου ορισμένων εκδόσεων των ιστιαιϊκών αυτών νομισμάτων, με τα οποία έχουν το ίδιο βάρος. Νομίσματα δηλαδή της κυρίαρχης δύναμης στον ελλαδικό χώρο μετά τη μάχη της Χαιρώνειας (338 π.Χ.) απομιμούνταν νομίσματα μιας σχετικά μικρής πόλης, όπως ήταν η Ιστίαια. Επιπλέον, οι δύο νομισματοκοπίες συνυπάρχουν σε 14 θησαυρούς, στους 3 μάλιστα αποκλειστικά. Τα μακεδονικά αυτά νομίσματα χρονολογούνται πλέον μεταξύ των ετών 224 ή 221 και 197 π.Χ., σε μία εποχή δηλαδή κατά την οποία η Ιστίαια βρισκόταν υπό την επικυριαρχία των Μακεδόνων βασιλέων. Συνεπώς, στην παρούσα εργασία καλούμαστε να προσδιορίσουμε το χρονικό διάστημα κατά το οποίο εκδίδονταν τα ιστιαιϊκά αυτά νομίσματα και να αναδείξουμε τους λόγους έκδοσής τους. Η διάρθρωση της διατριβής έχει ως εξής: στην εισαγωγή περιγράφεται το βασικό αντικείμενο εξέτασης, παρατίθενται τα ερευνητικά ερωτήματα, η μεθοδολογία και οι πηγές της έρευνας. Στο πρώτο μέρος εξετάζεται η γεωγραφία, η τοπογραφία, η αρχαιολογία, οι παραδόσεις και η ιστορία της πόλης. Στο δεύτερο μέρος εξετάζεται η οικονομία της, ανεξάρτητα από τη νομισματική παραγωγή. Το τρίτο μέρος αποτελεί ο νομισματικός κατάλογος, ο οποίος αριθμεί 2.889 νομίσματα, τα οποία προέρχονται από θησαυρούς, μουσεία και συλλογές, καθώς και από έντυπους και ηλεκτρονικούς καταλόγους δημοπρασιών. Εκτός από τα νομίσματα που αποτελούν το κατεξοχήν αντικείμενο μελέτης στην παρούσα εργασία (2.590), περιλαμβάνονται τα αργυρά νομίσματα «πρώιμης τεχνοτροπίας» με τους ίδιους τύπους (64) και τα αργυρά νομίσματα με τον ίδιο εμπροσθότυπο και βόδι ως οπισθότυπο (235), το σύνολο δηλαδή των αργυρών νομισμάτων της Ιστιαίας. Τα νομίσματα ταξινομούνται βάσει περιόδου νομισματικής παραγωγής (Περίοδος Α΄ και Β΄), σειράς (Σειρά Α΄ και Β΄) και έκδοσης. Τα νομίσματα της κάθε σειράς χωρίζονται σε εκδόσεις συνήθως βάσει ενδείξεων νομισματοκοπείου. Στο τέταρτο μέρος της διατριβής εξετάζεται η εικονογραφία των νομισμάτων, η μετρολογία και οι σταθμητικοί κανόνες, η κυκλοφορία τους μέσω της μαρτυρίας των θησαυρών και, τέλος, η χρονολόγηση και η ερμηνεία τους. Στο πέμπτο μέρος παρατίθενται τα συμπεράσματα που προέκυψαν από την έρευνα. Η εργασία συνοδεύεται από ένα παράρτημα για το Ὀνομαστικόν και την Προσωπογραφία των Ιστιαιέων. Στο τέλος παρατίθενται πίνακες με εικόνες νομισμάτων του καταλόγου. Από την ενδελεχή και συνδυαστική εξέταση όλων των σχετικών μαρτυριών οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι η Ιστίαια εγκαινίασε τη μαζική παραγωγή τριώβολων μειωμένου αιγινητικού σταθμητικού κανόνα μετά το 250 και πριν από το 220 π.Χ., η οποία συνεχίστηκε το αργότερo έως το 197 π.Χ., για την πληρωμή του σιτηρεσίου των στρατιωτών οι οποίοι συμμετείχαν σε στρατιωτικές επιχειρήσεις των Αντιγονιδών. Το μεγαλύτερο μέρος της μαζικής παραγωγής πιθανώς συνδέεται με τον πόλεμο του Αντιγόνου Δώσωνα κατά του Κλεομένη Γ΄ της Σπάρτης (224-222 π.Χ.) και με τον Συμμαχικό πόλεμο (220-217 π.Χ.). Η έκδοση νομίσματος από την Ιστίαια για λογαριασμό των Αντιγονιδών ερμηνεύεται επαρκώς υπό το πρίσμα των μεταξύ τους σχέσεων, οι οποίες οφείλονταν πρωτίστως στη στρατηγικής σημασίας θέση της Ιστιαίας.