Recharting the judicial enforcement of the European Social Charter at the national level: renewed dynamics for the protection of economic and social rights in Europe

Abstract

The protection of economic and social rights, as human rights guaranteed by constitutions and universal/regional instruments, has received a big blow in the recent years of crisis in Europe. The enjoyment and realization of such rights has also been under immense pressure lately from contemporary economic and social challenges, such as novel practices in the workplace in the age of digitalization, (in-work) poverty and unemployment, social exclusion of vulnerable groups and distributive inequities. In addition, although the enforceability of economic and social rights before domestic courts and their consistency with civil and political rights has been strengthened in the last 30 years or so, the perpetual crisis era that Europe is struggling to recover from, has questioned the manner in which economic and social rights are to be enforced and ensured in practice, particularly at the national level. Against this background, the European Social Charter (ESC), the sister treaty to the European Convention on Human Rights within the Council of Europe, has recently started to emerge at the pan-European legal and political level as the point of reference to address many of the challenges of the ‘social question’ of our times. In particular, through the increasing recognition of its renewed potential for the domestic enforcement of economic and social rights among various jurisdictions, the ESC, as interpreted by its monitoring body, the European Committee of Social Rights (ECSR), has provided a new impetus to revisit the Treaty’s main weakness, its non-justiciability and non-enforceability by domestic courts. This could have important effects not only for the effectiveness of the ESC, but also for the effective protection of economic and social rights, the evolution of European social systems and the further development of a social Europe. In light of the above developments, this thesis addressed the question to what extent does the ESC, as interpreted by the ECSR, contribute to the judicial enforcement and the protection of economic and social rights at the national level? To answer this question, the thesis provided a systematic, analytical and – to some extent – comparative analysis of the status and impact of the ESC and of the ECSR pronouncements at the national level of selected contracting parties (France, Greece, Italy, the Netherlands, Spain), with a particular focus on the Treaty’s judicial enforcement by both higher and lower domestic courts. Thus, the study has drawn several pertinent conclusions regarding the Charter system’s dynamics for the effective protection of economic and social rights at the domestic level, in light of the process of its revitalization in the late 1990s and the renewed interest in its invocation and enforcement in the judicial arena. As the findings have shown, the ESC has provided a significant impetus in the examined jurisdictions for an effective treaty-based review of domestic legal acts and provisions to be undertaken on the basis of the Treaty by domestic courts, for important labour and social issues to be considered in public debates held by individual and collective actors within these jurisdictions, and for changes in the law and policy to occur. As a result, the ESC, as interpreted by the ECSR and as enforced by domestic courts, has an important added value for the protection of economic and social rights at the national level of its contracting parties, where most economic and social rights are not considered directly enforceable by law or they ultimately depend on the legislature to be given effect. Through the practice of domestic courts directly or indirectly applying and enforcing the ESC, the Treaty’s structural deficits vis-à-vis its enforcement at the international level are surpassed. Therefore, the ESC’s enforcement at the domestic level opens up new horizons to assess the dynamics of the Treaty for the protection of economic and social rights as justiciable and effective human rights norms. Furthermore, when given due attention by national authorities, either directly or indirectly, the ESC has served as the necessary social protection counterweight to the liberalization schemes inherent in European Union law and national law. Despite the weaknesses and particularities of the ESC system, the recent examples of the Treaty’s mobilization, enforcement and influence at the domestic level have laid the groundwork for the ESC to come out of the shadows of the past and become a reliable and effective human rights living instrument for the realization of economic and social rights. Therefore, the findings with respect to the examined jurisdictions provide an original example of the ESC’s current role and potential in rectifying the common misconceptions about the nature and enforcement of economic and social rights and in affirming in effect the indivisibility of human rights.

Η προστασία των οικονομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων, ως ανθρώπινων δικαιωμάτων που κατοχυρώνονται από εθνικά συντάγματα και διεθνείς συμβάσεις, έχει δεχθεί μεγάλο πλήγμα τα τελευταία χρόνια της κρίσης στην Ευρώπη. Η απόλαυση και η πραγμάτωση των δικαιωμάτων αυτών έχει επίσης δεχθεί τεράστιες πιέσεις τον τελευταίο καιρό από τις σύγχρονες οικονομικές και κοινωνικές προκλήσεις, όπως οι νέες πρακτικές στον εργασιακό χώρο στην εποχή της ψηφιοποίησης, η (εργασιακή) φτώχεια και η ανεργία, ο κοινωνικός αποκλεισμός ευάλωτων ομάδων και οι διανεμητικές ανισότητες. Επιπλέον, αν και η εκτελεστότητα των οικονομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων και η συνοχή τους με τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα έχουν ενισχυθεί τα τελευταία 30 περίπου χρόνια, η εποχή της αέναης κρίσης από την οποία η Ευρώπη πασχίζει να ανακάμψει, έχει θέσει υπό αμφισβήτηση τον τρόπο με τον οποίο τα οικονομικά και κοινωνικά δικαιώματα εφαρμόζονται και διασφαλίζονται στην πράξη, ιδίως σε εθνικό επίπεδο. Σε αυτό το πλαίσιο, ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης (ΕΚΧ), η αδελφή συνθήκη της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου στο πλαίσιο του Συμβουλίου της Ευρώπης, άρχισε πρόσφατα να αναδεικνύεται σε πανευρωπαϊκό νομικό και πολιτικό επίπεδο ως σημείο αναφοράς για την αντιμετώπιση πολλών από τις προκλήσεις του «κοινωνικού ζητήματος» της εποχής μας. Ειδικότερα, μέσω της αυξανόμενης αναγνώρισης των ανανεωμένων δυνατοτήτων του για την δικαστική εφαρμογή των οικονομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων σε διάφορες δικαιοδοσίες, ο ΕΚΧ, όπως ερμηνεύεται από το όργανο παρακολούθησής του, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών Δικαιωμάτων (ΕΕΚΔ), έχει δώσει μια νέα ώθηση στην επανεξέταση της κύριας αδυναμίας του, της έλλειψης εκδικασιμότητας. Αυτό θα μπορούσε να έχει σημαντικές επιπτώσεις όχι μόνο για την αποτελεσματικότητα του ΕΚΧ, αλλά και για την αποτελεσματική προστασία των οικονομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων, την εξέλιξη των ευρωπαϊκών κοινωνικών συστημάτων και την περαιτέρω ανάπτυξη μιας κοινωνικής Ευρώπης. Υπό το πρίσμα των ανωτέρω εξελίξεων, η παρούσα διατριβή καταπιάνεται με το ερώτημα σε ποιο βαθμό ο ΕΚΧ, όπως ερμηνεύεται από την ΕΕΚΔ, συμβάλλει στη δικαστική εφαρμογή και την προστασία των οικονομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων σε εθνικό επίπεδο; Για να απαντηθεί το ερώτημα αυτό, η διατριβή παρέχει μια συστηματική, αναλυτική και -σε κάποιο βαθμό- συγκριτική ανάλυση του καθεστώτος και του αντίκτυπου του ΕΚΧ και της «νομολογίας» της ΕΕΚΔ σε εθνικό επίπεδο επιλεγμένων συμβαλλομένων μερών (Γαλλία, Ελλάδα, Ιταλία, Ολλανδία, Ισπανία), με ιδιαίτερη έμφαση στη δικαστική εφαρμογή του Χάρτη τόσο από τα ανώτερα όσο και από τα κατώτερα εθνικά δικαστήρια. Έτσι, η μελέτη καταλήγει σε διάφορα συναφή συμπεράσματα σχετικά με τη δυναμική του συστήματος του Χάρτη για την αποτελεσματική προστασία των οικονομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων σε εθνικό επίπεδο, υπό το πρίσμα της διαδικασίας ανανέωσής του στα τέλη της δεκαετίας του 1990 και του ανανεωμένου ενδιαφέροντος για την επίκληση και την επιβολή του στη δικαστική αίθουσα. Σύμφωνα με τα ευρήματα, ο ΕΚΧ έχει παράσχει σημαντική ώθηση στις εξεταζόμενες δικαιοδοσίες για έναν αποτελεσματικό έλεγχο των εθνικών νομοθετικών διατάξεων από τα εθνικά δικαστήρια, για την επανεξέταση σημαντικών εργασιακών και κοινωνικών ζητημάτων που απασχολούν τη δημόσια σφαίρα στις εν λόγω δικαιοδοσίες και για την πραγματοποίηση αλλαγών στη νομοθεσία και την πολιτική. Κατά συνέπεια, ο ΕΚΧ, όπως ερμηνεύεται από την ΕΕΚΔ και όπως εφαρμόζεται από τα εθνικά δικαστήρια, έχει σημαντική προστιθέμενη αξία για την προστασία των οικονομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων στο εθνικό επίπεδο των συμβαλλομένων μερών του, όπου τα περισσότερα οικονομικά και κοινωνικά δικαιώματα δεν θεωρούνται άμεσα εκτελεστά από το νόμο ή εξαρτώνται κατ’ αρχήν από το νομοθέτη για να τεθούν σε ισχύ. Μέσω της πρακτικής των εθνικών δικαστηρίων που εφαρµόζουν άµεσα ή έµµεσα τον ΕΚΧ, υπερκαλύπτονται τα διαρθρωτικά ελλείµµατα ως προς την επιβολή του σε διεθνές επίπεδο. Ως εκ τούτου, η εφαρμογή του ΕΚΧ σε εθνικό επίπεδο ανοίγει νέους ορίζοντες για την αξιολόγηση της δυναμικής του Χάρτη για την προστασία των οικονομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων ως δικαστικά επιδιώξιμων και αποτελεσματικών κανόνων ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Επιπλέον, όταν δίνεται η δέουσα προσοχή από τις εθνικές αρχές, είτε άμεσα είτε έμμεσα, σε αυτόν, ο ΕΚΧ έχει λειτουργήσει ως το απαραίτητο αντίβαρο κοινωνικής προστασίας στα φιλελεύθερα συστήματα που ενυπάρχουν στο δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στο εθνικό δίκαιο. Παρά τις αδυναμίες και τις ιδιαιτερότητες του συστήματος του ΕΚΧ, τα πρόσφατα παραδείγματα κινητοποίησης, επιβολής και επιρροής του Χάρτη σε εθνικό επίπεδο έχουν θέσει τις βάσεις ώστε ο ΕΚΧ να βγει από τη σκιά του παρελθόντος και να καταστεί ένα αξιόπιστο και αποτελεσματικό μέσο για την πραγμάτωση των οικονομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων. Ως εκ τούτου, τα ευρήματα που αφορούν τις εξεταζόμενες δικαιοδοσίες παρέχουν ένα πρωτότυπο παράδειγμα του σημερινού ρόλου και των δυνατοτήτων του ΕΚΧ να αποκαταστήσει τις συνήθεις παρανοήσεις σχετικά με τη φύση και την επιβολή των οικονομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων και να επιβεβαιώσει στην πράξη το αδιαίρετο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.