Η ανάπτυξη κριτικής σκέψης σε μαθητές δημοτικού σχολείου μέσω της επεξεργασίας θεμάτων ευρωπαϊκής πολιτειότητας με την αξιοποίηση της ρομποτικής, της ψηφιακής αφήγησης και των περιηγήσεων εικονικής πραγματικότητας

Abstract

The educational focus in modern times is based both on the acquisition of knowledge and on the development of 21st century skills in students. Particular emphasis is placed on learning outcomes and the way students apply acquired knowledge in experiential, realistic environments. Skills such as critical thinking, communication skills, collaboration trough teamwork, creativity and adaptability to dynamically changing educational contexts are placed at the forefront of pedagogical practice as they are the ones that will contribute to the academic, professional and social development of individuals. At the same time, the development of digital technology has highlighted another important skill for modern young people, which is described by the term digital literacy. It is a skill of great importance as it describes both the digital skills of handling and programming digital media, as well as the critical management of information situated and expressed in the field of internet and social networks. Apart from the national targeting of the Greek educational system, all the above competences are included and highlighted in the axes of the educational policies of the European Union. More specifically, the European Commission often refers to the need to develop European citizenship skill of young people through the respective development of competences that can enhance active citizenship and future policy making. The correlation of European citizenship with the development of 21st century competences formulated the focus of the research approach of this thesis. More specifically, in an attempt to focus research interest, critical thinking in a social and educational environment with constant changes, reversals and new challenges was chosen as the primary one. The literature review focused on clarifying the terms European citizenship and critical thinking and identifying the methods by which they can be developed in students through educational practice. At the same time, highlighting the role of Information and Communication Technologies in the development of educational plans and activities. At the level of research design, an attempt was initially made to detect the perceptions of parents of primary school students and students of the Department of Primary Education regarding on the one hand the interconnection of European citizenship and the development of skills in students, and on the other hand the necessity of designing corresponding plans in Primary Education. For this purpose, a total of 300 questionnaires were completed and analyzed. After that, in order to measure the degree of development of critical thinking among students of the last grades of Primary School, four educational activities were designed and implemented during schooltime. The activities were based on topics related to European citizenship and their relationship with people's daily lives. According to the research process, an original rubric was created so as to record the behaviors and performance of students based on the development of mental processes that make up critical thinking. These are mental processes of increased cognitive level such as justifying personal opinion, formulating hypotheses, seeking opposing opinions, taking into account the context in which an opinion was expressed and empathy. This rubric was completed individually for each student through the basic research process that provided for the autonomous work of students in groups and extensive observation by the researcher. The research sample consisted of 102 students from the fifth and sixth grade of the same Public Primary School. The results of the survey initially highlighted the necessity and usefulness of developing activities to cultivate critical thinking and digital literacy among students of the last grades of Primary School. This development is based on their processing with case studies on the broader thematic field of European citizenship. Subsequently, the decisive contribution of the four educational activities to the development of the cognitive processes of critical thinking was revealed, in the context of a broader research analysis based both on the on-site recording of students' performance and on its comparison with the previously recorded learning level. The contribution of the dissertation is the formulation of an educational proposal that reframes the didactic design, placing the development of skills such as critical thinking at the forefront of educational design since it enhances the practical exploitation of knowledge to solve educational problematic situations that simulate realistic life.

Η σύγχρονη εκπαιδευτική πρακτική εστιάζει τόσο στην απόκτηση γνώσεων όσο και στην ανάπτυξη δεξιοτήτων του 21ου αιώνα. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στα μαθησιακά αποτελέσματα και στον τρόπο με τον οποίο οι μαθητές εφαρμόζουν τις αποκτηθείσες γνώσεις σε βιωματικά, ρεαλιστικά περιβάλλοντα. Δεξιότητες όπως η κριτική σκέψη, η επικοινωνία, η συνεργασία, η δημιουργικότητα και η προσαρμοστικότητα σε δυναμικά μεταβαλλόμενα εκπαιδευτικά πλαίσια θεωρούνται καθοριστικές καθώς είναι εκείνες που θα συμβάλουν στην ακαδημαϊκή, επαγγελματική και κοινωνική ανάπτυξη των νέων. Παράλληλα, η ανάπτυξη της ψηφιακής τεχνολογίας ανέδειξε μια άλλη σημαντική δεξιότητα, η οποία περιγράφεται με τον όρο ψηφιακός γραμματισμός. Πρόκειται για μια σύνθετη και σημαντική έννοια καθώς περιγράφει τόσο τις ψηφιακές δεξιότητες χειρισμού και προγραμματισμού ψηφιακών μέσων, όσο και την κριτική διαχείριση των πληροφοριών που βρίσκονται και επικοινωνούνται στο διαδίκτυο και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Εκτός από τη στόχευση του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος, όλες οι παραπάνω αρμοδιότητες εντάσσονται και αναδεικνύονται στους άξονες των εκπαιδευτικών πολιτικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πιο συγκεκριμένα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναφέρεται συχνά στην ανάγκη ανάπτυξης των δεξιοτήτων των νέων όσον αφορά την ευρωπαϊκή πολιτειότητας μέσω της αντίστοιχης ανάπτυξης ικανοτήτων που μπορούν να ενισχύσουν την ενεργό συμμετοχή στα κοινά και τη μελλοντική χάραξη πολιτικής. Η συσχέτιση της ευρωπαϊκής πολιτειότητας με την ανάπτυξη των ικανοτήτων του 21ου αιώνα αποτέλεσε το επίκεντρο της ερευνητικής προσέγγισης της παρούσας διατριβής. Πιο συγκεκριμένα, η κριτική σκέψη των μαθητών/τριών κρίθηκε καθοριστική σε ένα κοινωνικό και εκπαιδευτικό περιβάλλον με συνεχείς αλλαγές, ανατροπές και νέες προκλήσεις. Η βιβλιογραφική ανασκόπηση επικεντρώθηκε στην αποσαφήνιση των όρων ευρωπαϊκή πολιτειότητα και κριτική σκέψη και στον προσδιορισμό των μεθόδων και εκπαιδευτικών τεχνικών καλλιέργειάς τους στο πλαίσιο της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Στο επίπεδο του ερευνητικού σχεδιασμού, επιχειρήθηκε αρχικά η ανίχνευση των αντιλήψεων των γονέων των μαθητών του Δημοτικού Σχολείου και των μαθητών του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης αφενός σχετικά με τη διασύνδεση της ευρωπαϊκής ιθαγένειας και την ανάπτυξη δεξιοτήτων στους μαθητές, αφετέρου με την αναγκαιότητα σχεδιασμού αντίστοιχων εκπαιδευτικών σχεδίων στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση. Για το σκοπό αυτό, συμπληρώθηκαν και αναλύθηκαν συνολικά 300 ερωτηματολόγια. Στη συνέχεια, προκειμένου να μετρηθεί ο βαθμός ανάπτυξης της κριτικής σκέψης μεταξύ των μαθητών των τελευταίων τάξεων του Δημοτικού Σχολείου, σχεδιάστηκαν και υλοποιήθηκαν τέσσερις εκπαιδευτικές δραστηριότητες κατά τη διάρκεια του σχολικού χρόνου. Οι δραστηριότητες βασίστηκαν σε θέματα σχετικά με την ευρωπαϊκή πολιτειότητα και τη σχέση τους με την καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Σύμφωνα με την ερευνητική διαδικασία, δημιουργήθηκε μια πρωτότυπη ρουμπρίκα για την καταγραφή των συμπεριφορών και των επιδόσεων των μαθητών με βάση την ανάπτυξη νοητικών διεργασιών που συνθέτουν την κριτική σκέψη. Πρόκειται για νοητικές διαδικασίες αυξημένου γνωστικού επιπέδου, όπως η αιτιολόγηση της προσωπικής γνώμης, η διατύπωση υποθέσεων, η αναζήτηση αντίθετων απόψεων και η ενσυναίσθηση. Η ρούμπρικα παρατήρησης συμπληρώθηκε ξεχωριστά για κάθε μαθητή μέσω των σταδίων υλοποίησης της ερευνητικής διαδικασίας που υλοποιήθηκε μέαω αυτόνομης εργασίας των μαθητών σε ομάδες και εκτεταμένης παρατήρησης από τον ερευνητή. Το ερευνητικό δείγμα αποτελούνταν από 102 μαθητές της Ε ́ και ΣΤ ́ τάξης του ίδιου Δημόσιου Δημοτικού Σχολείου. Τα αποτελέσματα της έρευνας ανέδειξαν αρχικά την αναγκαιότητα και τη χρησιμότητα ανάπτυξης δραστηριοτήτων για την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης, της ευρωπαϊκής πολιτειότητας και του ψηφιακού εγραμματισμού στους μαθητές των τελευταίων τάξεων του Δημοτικού Σχολείου. Στη συνέχεια, σταθμίστηκε και αξιολογήθηκε η συμβολή των εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων στη θεματική της ευρωπαϊκής πολιτειότητας στην ανάπτυξη των γνωστικών διεργασιών της κριτικής σκέψης των μαθητών/τριών, στο πλαίσιο μιας ευρύτερης ερευνητικής ανάλυσης. Η ανάλυση αυτή βασίστηκε τόσο στην καταγραφή της επίδοσης των μαθητών στη διάρκεια της ερευνητικής διαδικασίας, όσο στη σύγκρισή της με το προηγουμένως καταγεγραμμένο μαθησιακό επίπεδο.Η συμβολή της διατριβής συνίσταται στη διαμόρφωση μιας καινοτόμου εκπαιδευτικής πρότασης που διαφοροποιείται από τον παραδοσιακό διδακτικό σχεδιασμό, τοποθετώντας την ανάπτυξη δεξιοτήτων όπως η κριτική σκέψη στο επίκεντρο της στόχευσης, μέσω της πρακτική αξιοποίησης και εφαρμογής των γνώσεων για την επίλυση εκπαιδευτικών προβληματικών καταστάσεων της πραγματικής ζωής.