Η δικαιική ολοκλήρωση στην Ευρωπαϊκή Ένωση και το φαινόμενο του ευρωσκεπτικισμού

Abstract

The legal integration in the European Union theoretically leads and facilitates the realization of the vision of European integration. But does it simultaneously strengthen Eurosceptic tendencies within the member states? Do legal and constitutional national institutions serve the interests of populist, nationalist, radical right-wing political forces in Europe? Is the supremacy of EU law over its national counterpart being questioned and put at stake? Do the decisions of the Court of Justice of the United Europe maintain and intensify a conflict climate, instead of providing solutions to the problems arising between the EU and its member states? The above questions, along with the central problem, are answered in this doctoral thesis by focusing on the case study of the four states (members) of “Visegrád”: Poland, Hungary, Czech Republic, Slovenia. Specifically, the researcher investigates the issue of legal integration in the EU in relation to the phenomenon of Euroscepticism, both in general and in relation to the example of the “Visegrád” countries, which today operate as a geographical area of anti-liberal regional totalitarianism and Euroscepticism. The conservative governments of the four states more or less adopt a strategy of questioning EU policies that supposedly reflect economic, political and social uncertainties. The tensions caused in this constructed Eurosceptic framework are fueled by the "revolutionary" national, conservative agendas of Hungary and Poland in particular, interacting with the more measured pragmatism of the Czech Republic and Slovak Republic. Through thorough study and co-examination of Euroscepticism in the “Visegrád” countries (and not only) with the project of legal integration, the question of accepting or rejecting the supremacy of EU law over national law was raised. In this context, the role of the national Constitutional Courts, the degree of their autonomy, the reasoning behind their decisions and their relationship with the CJEU were investigated. It was shown that in the case of Poland and Hungary, where the anti-liberal turn is considered a new reality, the Constitutional Courts have come under the control of the conservative radical right governments and serve through their decisions, the purposes of the latter. With their interventions, the Constitutional Courts of Poland and Hungary essentially legitimize the governments' Eurosceptic narrative built on the myth of national and constitutional identity, which is "threatened" by the democratic deficit of the EU institutions. They include the CJEU, which "works" and decides in favor of the necessary legal integration, and therefore in favor of European integration. The cases of the Czech Republic and Slovak Republic, as examined in this paper, appear to differ from those of the other two “Visegrád” countries, but should be viewed with scepticism. This is because the Constitutional Court of the Czech Republic appears to be moving from a "friendly" attitude towards the supremacy of EU law to an ultra vires approach, while the Constitutional Court of Slovakia appears to be attached to a legal monism in favor of the supremacy of EU law and the avoiding a "dangerous" pluralism. This situation can change at any time and the monism of the country's Constitutional Court can be changed in favor of the supremacy of national law.

Η δικαιική ολοκλήρωση στην Ενωμένη Ευρώπη θεωρητικά οδηγεί και διευκολύνει την πραγμάτωση του οράματος της Κοινοτικής ή Ενωσιακής ολοκλήρωσης. Μήπως όμως ταυτόχρονα ενδυναμώνει τις ευρωσκεπτικιστικές τάσεις στο εσωτερικό των κρατών μελών; Μήπως οι δικαιικοί και συνταγματικοί εθνικοί φορείς εξυπηρετούν τα συμφέροντα των λαϊκιστικών, εθνικιστικών, ριζοσπαστικών δεξιών πολιτικών δυνάμεων στην Ευρώπη; Μήπως η υπεροχή του Ενωσιακού δικαίου έναντι του εθνικού αντιστοίχου του αμφισβητείται και τίθεται υπό διακύβευση; Μήπως οι αποφάσεις του Δικαστηρίου της Ενωμένης Ευρώπης διατηρούν και εντείνουν ένα συγκρουσιακό κλίμα, αντί να παρέχουν λύσεις στα προβλήματα που προκύπτουν μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) και των κρατών μελών της;Τα ανωτέρω ερωτήματα, παράλληλα με την κεντρική προβληματική, απαντώνται στην παρούσα διδακτορική διατριβή μέσω της εστίασης στη μελέτη περίπτωσης των τεσσάρων κρατών (μελών) του «Visegrád»: Πολωνία, Ουγγαρία, Τσεχία, Σλοβενία. Συγκεκριμένα, στη μελέτη διερευνάται το ζήτημα της δικαιικής ολοκλήρωσης στην ΕΕ σε σχέση με το φαινόμενο του ευρωσκεπτικισμού, τόσο εν γένει, όσο και σε σχέση με το παράδειγμα των χωρών του «Visegrád», που μετά το 2010 λειτούργησαν ως γεωγραφικός χώρος αντιφιλελεύθερου περιφερειακού ολοκληρωτισμού και ευρωσκεπτικισμού. Οι κυβερνήσεις των τεσσάρων κρατών, είτε λιγότερο είτε περισσότερο, υιοθέτησαν μια στρατηγική αμφισβήτησης των πολιτικών της ΕΕ που αντανακλούν υποθετικά οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές αβεβαιότητες. Οι εντάσεις, που προκαλούνται σε αυτό το κατασκευασμένο ευρωσκεπτικιστικό πλαίσιο, τροφοδοτούνται από τις «επαναστατικές» εθνικές, συντηρητικές ατζέντες της Ουγγαρίας και της Πολωνίας κυρίως, που αλληλεπιδρούν με τον πιο μετρημένο πραγματισμό των Δημοκρατιών της Τσεχίας και της Σλοβακίας. Μέσα από τη διεξοδική μελέτη και συνεξέταση του ευρωσκεπτικισμού στις χώρες του «Visegrád» (κι όχι μόνο) με το εγχείρημα της δικαιικής ολοκλήρωσης, τέθηκε επί τάπητος το ζήτημα της αποδοχής ή της απόρριψης της υπεροχής του δικαίου της ΕΕ έναντι του εθνικού δικαίου. Σε αυτό το πλαίσιο, διερευνήθηκε ο ρόλος των εθνικών Συνταγματικών Δικαστηρίων, ο βαθμός της αυτονομίας τους, το σκεπτικό των αποφάσεών τους και η σχέση τους με το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Καταδείχθηκε ότι στην περίπτωση της Πολωνίας και της Ουγγαρίας, όπου η αντιφιλελεύθερη στροφή θεωρείται νέα πραγματικότητα, τα Συνταγματικά Δικαστήρια τέθηκαν υπό τον έλεγχο των συντηρητικών ριζοσπαστικών δεξιών κυβερνήσεων και εξυπηρετούν με τις αποφάσεις τους τις σκοπιμότητες των τελευταίων. Με τις παρεμβάσεις τους, τα Συνταγματικά Δικαστήρια της Πολωνίας και της Ουγγαρίας ουσιαστικά νομιμοποίησαν το ευρωσκεπτικιστικό αφήγημα των κυβερνήσεων που δομείται στον μύθο της εθνικής και συνταγματικής ταυτότητας, η οποία «απειλείται» από το έλλειμμα της δημοκρατικότητας των Ενωσιακών θεσμών. Σε αυτούς συμπεριλαμβάνεται και το ΔΕΕ, που «εργάζεται» και αποφασίζει υπέρ της αναγκαίας δικαιικής ολοκλήρωσης, και άρα υπέρ της Ευρωπαϊκής ενοποίησης. Οι περιπτώσεις των Δημοκρατιών της Τσεχίας (σήμερα «Τσεχία») και της Σλοβακίας, όπως εξετάζονται στην παρούσα μελέτη, φαίνεται ότι διαφέρουν από εκείνες των άλλων δύο χωρών της ομάδας του «Visegrád», θα πρέπει ωστόσο να αξιολογούνται και αυτές με σκεπτικισμό. Κι αυτό διότι το Συνταγματικό Δικαστήριο της Τσεχίας παρουσιάζεται να πορεύεται από μια «φιλική» στάση έναντι της υπεροχής του Ενωσιακού δικαίου προς μια ultra vires αντιμετώπιση, ενώ το Συνταγματικό Δικαστήριο της Σλοβακίας εμφανίζεται προσκολλημένο σε έναν δικαιικό μονισμό υπέρ της υπεροχής του Ενωσιακού δικαίου και την αποφυγή ενός «επικίνδυνου» πλουραλισμού. Η εν λόγω κατάσταση ανά πάσα στιγμή μπορεί να αλλάξει και ο μονισμός του Συνταγματικού Δικαστηρίου της χώρας να μετατραπεί υπέρ της υπεροχής του εθνικού δικαίου.