Εκφάνσεις της ελληνικής ταυτότητας στην αναπαράσταση της ιστορίας: Εθνικό Θέατρο 1932-1967

Abstract

The topic of study is the stage manifestations of the national identity, through the theatrical performance of History which took place at the National Theatre of Greece, in the period 1932-1967. The body of the research comprises the productions of twelve plays, which contribute to national self-awareness, due to their historical topics. (Vassilis Rotas, Na zei to Mesolonghi [Long Live the Messolonghi], Alekos Lidorikis, Lord Byron, Aristomenes Proveleggios, Rigas, Spyros Melas, Papaflessas, Rigas Velestinlis, Ilias Venezis, Blok C, Nikos Kazantzakis, Kapodistrias, Dimitris Bogris, Haravgi [Daybreak], Skotinia ston Epachto [Darkness in Epachtos], Dionysis Romas, Treis kosmoi – mia zoe [Three worlds – a life], Giorgos Theotokas, Synapandima stin Penteli [Meeting in Penteli], Pantelis Prevelakis, To ifaisteio [The volcano]). The main part of the study is divided into three sections, which are determined by the periodization of the body of research: The last interwar decade – The first postwar years – Postwar period. The analytical approach of the performances focuses on the historical dramaturgical content, the theatrical aesthetics of the performances and the contexts of the productions (directors: Fotos Politis, Dimitris Rondiris, Pelos Katselis, Sokratis Karatinos, Kostis Michaelidis, Stelios Papadakis, Alexis Solomos, Dinos Dimopoulos, Alexis Minotis). Methodologically, a broadening of the research field is sought in the combination of theatrical historiography and performance analysis with concepts of historical and cultural studies.The elements which characterize the representation of Greek history, on the stage of the National Theatre of Greece, are discussed in the conclusions, in terms of the performative manifestations of national identity, the dialectic of memory and oblivion in the performances, the historical conditions and the response of a state institution to its national role. On the stage of the National Theatre of Greece, oblivion covers not only the disturbing dimensions of the past but primarily those vibrations of the present that could cause cracks in the national identity. Mechanisms of representation, performance and communication are developed through repertoire, direction, scenography and public discourse, contributing to the aesthetic and ideological entrenchment of historical performances within the context of Greekness. To a large extent, an idealised image of Greece is presented, cleansed of its nationally unacceptable dimensions, in the same way that history is presented cleansed of its dark, nationally unacceptable or uninteresting aspects.

Θέμα της μελέτης αποτελούν οι σκηνικές εκφάνσεις της εθνικής ταυτότητας, μέσα από τη θεατρική απόδοση της Ιστορίας, όπως πραγματοποιήθηκε στο Εθνικό Θέατρο, την περίοδο 1932-1967. Το σώμα της έρευνας αποτελείται από τις παραγωγές δώδεκα θεατρικών έργων, τα οποία λόγω της ιστορικής θεματολογίας τους συμβάλουν την εθνική αυτογνωσία. (Βασίλης Ρώτας, Να ζει το Μεσολόγγι, Αλέκος Λιδωρίκης, Λόρδος Βύρων, Αριστομένης Προβελέγγιος, Ο Ρήγας, Σπύρος Μελάς, Παπαφλέσσας, Ρήγας Βελεστινλής, Ηλίας Βενέζης, Μπλοκ C, Νίκος Καζαντζάκης, Καποδίστριας, Δημήτρης Μπόγρης, Χαραυγή, Σκοτεινιά στον Έπαχτο, Διονύσης Ρώμας, Τρεις κόσμοι – μια ζωή, Γιώργος Θεοτοκάς, Συναπάντημα στην Πεντέλη, Παντελής Πρεβελάκης, Το ηφαίστειο). Το κύριο μέρος της εργασίας χωρίζεται σε τρεις ενότητες, οι οποίες καθορίζονται από την περιοδολόγηση του σώματος της έρευνας: Η τελευταία μεσοπολεμική δεκαετία – Τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια – Μετεμφυλιακή περίοδος. Η αναλυτική προσέγγιση των παραστάσεων εστιάζει στο ιστορικό δραματουργικό περιεχόμενο, την θεατρική αισθητική της σκηνικής παρουσίασης και τα συμφραζόμενα των παραγωγών (σκηνοθεσίες: Φώτου Πολίτη, Δημήτρη Ροντήρη, Πέλου Κατσέλη, Σωκράτη Καραντινού, Κωστή Μιχαηλίδη, Στέλιου Παπαδάκη, Αλέξη Σολομού, Ντίνου Δημόπουλου, Αλέξη Μινωτή). Προτείνεται ο συνδυασμός της θεατρικής ιστοριογραφίας και της ανάλυσης παράστασης με έννοιες των ιστορικών και των πολιτισμικών σπουδών.Στα συμπεράσματα εξετάζονται τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν την αναπαράσταση της ελληνικής ιστορίας, στη σκηνή του Εθνικού Θεάτρου, ως προς τις παραστασιακές εκφάνσεις της εθνικής ταυτότητας, τη διαλεκτική της μνήμης και της λήθης στα θεάματα, τις ιστορικές-ιδεολογικές συνθήκες και την ανταπόκριση του κρατικού φορέα στον εθνικό του ρόλο. Στη σκηνή του Εθνικού Θεάτρου η λήθη δεν καλύπτει μόνο τις ενοχλητικές διαστάσεις του παρελθόντος αλλά πρωτίστως τις δονήσεις εκείνες του παρόντος που θα μπορούσαν να προκαλέσουν ρωγμές στην εθνική ταυτότητα. Αναπτύσσονται μηχανισμοί αναπαράστασης, επιτέλεσης και επικοινωνίας μέσα από το ρεπερτόριο, τη σκηνοθεσία, τη σκηνογραφία και τον δημόσιο λόγο οι οποίοι συντελούν στην αισθητική και ιδεολογική περιχαράκωση των ιστορικών θεατρικών εγχειρημάτων εντός του πλαισίου της ελληνικότητας. Τα κείμενα και οι σκηνικές τους εκδοχές παρουσιάζουν, εν πολλοίς, μία εξωραϊσμένη εικόνα της Ελλάδας, αποκαθαρμένη από εθνικά μη αποδεκτές διαστάσεις της, με το ίδιο τρόπο που η ιστορία παρουσιάζεται αποκαθαρμένη από τις σκοτεινές, εθνικά μη αποδεκτές ή μη ενδιαφέρουσες όψεις της.