Το παιδί με την κινηματογραφική κάμερα και η αναπαράσταση του πρόσφυγα

Abstract

This study focuses on the refugee representation in primary student’s audiovisual texts. The analysis sample is ten award-winning audiovisual creations of the annual school competition Ένας Πλανήτης…μια Ευκαιρία, renamed Cinema διάβασες; (2011/12 -2018). Given that 2015, was the year of mass refugee arrivals in Greece, we divided the sample into two distinct periods 2011/2012-2015 and 2015-2018. Audiovisual literacy enables students to talk about their own experiences and articulate their own discourse. The aim is to analyze the students' visual rhetoric on the representation of refugee. In this context, we examine whether visual typologies from Media and Cinema and theoretical approaches (Racism, Homo sacer, Theories of stranger and orientalism) are adopted in the texts, whether there is an explicit / implicit polarization between the "we" and the refugee and whether the refugee representation is differentiated in the period 2011/2012-2018. The research is qualitative and the methodological tools are based on visual semiotics, theories of R. Barthes and certain elements of cinematic style. Results of the research made it clear that the refugee representation is ambiguous and changes over time, due to current events and the hegemonic narrative. The student creators inspire from the visual typologies of both Media and Cinema, to portray the refugee as an "invader" and as a "victim/homo sacer". The refugee is the "stranger", who disturbs the school tranquility and ignites tension. However, from the research stem certain visual characteristics such as the need for a visual rapprochement with the refugee, the visual comment on conflicts “us”/ “refugee” and the highlighted optimistic representation of refugee as a dynamic person that gains acceptance before he leaves again. Those characteristics shape a particular primary student’s “migration” visual rhetoric of the refugee representation.

Η έρευνα αφορά στην μελέτη της αναπαράστασης του πρόσφυγα σε μαθητικά οπτικοακουστικά κείμενα της βαθμίδας του δημοτικού σχολείου. Το δείγμα ανάλυσης είναι δέκα βραβευμένες οπτικοακουστικές δημιουργίες του ετήσιου μαθητικού διαγωνισμού Ένας Πλανήτης…μια Ευκαιρία, που μετονομάστηκε σε Cinema διάβασες; (2011/12 -2018). Η οπτικοακουστική παιδεία δίνει τη δυνατότητα στους μαθητές να μιλήσουν για τις δικές τους εμπειρίες και να αρθρώσουν το δικό τους λόγο. Στόχος να μελετήσουμε την οπτική ρητορική των μαθητών πάνω στην αναπαράσταση του προσφυγικού υποκειμένου. Στο πλαίσιο αυτό εξετάζεται, αν υιοθετούνται οπτικές τυπολογίες από τα Μ.Μ.Ε. και τον κινηματογράφο, όπως, επίσης, στοιχεία θεωρίας (Ρατσισμός, homo sacer, θεωρίες για τον «ξένο» και οριενταλισμός) στην αποτύπωση του πρόσφυγα. Αν υπάρχει ρητή / άρρητη πόλωση μεταξύ του «εμείς» του τόπου υποδοχής και της προσφυγικής ετερότητας και αν, εντέλει, διαφοροποιείται και με ποιο τρόπο η προσφυγική αναπαράσταση στην περίοδο 2011/2012-2018. Με κομβικό έτος το 2015, έτος μαζικών προσφυγικών αφίξεων στην Ελλάδα χωρίσαμε το δείγμα σε δύο περιόδους 2011/2012-2015 και 2015-2018. Η έρευνα είναι ποιοτική και στηρίζεται στην ανάλυση των οπτικοακουστικών κειμένων, υιοθετώντας την κοινωνική σημειωτική, τις απόψεις του R. Barthes και στοιχεία κινηματογραφικού ύφους. Τα πορίσματα της έρευνας κατέστησαν σαφές ότι η προσφυγική αναπαράσταση είναι αμφίσημη και αλλάζει στην πορεία του χρόνου, εξαιτίας της επικαιρότητας και του εκάστοτε ηγεμονικού αφηγήματος. Οι μαθητές δημιουργοί αντλούν από τις οπτικές τυπολογίες των Μ.Μ.Ε. και του κινηματογράφου, για να αποτυπώσουν τον πρόσφυγα άλλοτε ως «εισβολέα» και άλλοτε ως «θύμα/ homo sacer». Ο πρόσφυγας είναι ο «ξένος», που έρχεται να ταράξει τη σχολική ηρεμία και να πολώσει συγκρούσεις. Ωστόσο, επισημάνθηκαν γνωρίσματα όπως για παράδειγμα η ανάγκη οπτικής προσέγγισης με τον πρόσφυγα, η οπτική στηλίτευση των συγκρούσεων και η προβολή της αναπαράστασης του πρόσφυγα, ως μίας δυναμικής παρουσίας, που κερδίζει την αποδοχή, τα οποία διαμορφώνουν μια ιδιαίτερη μαθητική «μεταναστευτική» οπτική ρητορική.