Διερεύνηση της αποτελεσματικότητας της εφαρμογής προγράμματος διαχείρισης αντιβιοτικών (antibiotics stewardship program) σε τριτοβάθμιο γενικό νοσοκομείο

Abstract

The aim of this study was to investigate the effect of the implementation of an antibiotic stewardship program (ASP) on antibiotic consumption in our 427-bed hospital. The Infection Control Committee implemented an ASP beginning in January 2016, aiming to reduce inappropriate antibiotic use through improved prescribing practices. The ASP included both pre-authorization and prospective audit and feedback strategies. We collected pharmacy and hospital data for the years 2015 (pre-intervention) and 2016-2019 (post-intervention). Consumption data were expressed as daily defined doses (DDDs) per 100 patient-days (PD) and the significance of the differences between 2015 and 2016-2019 was assessed by paired t-Τest analysis. Antibiotic resistance rates for the most important hospital pathogens were monitored for years 2015–2019. The ASP effectively reduced consumption of most antibiotics; total antibiotic use decreased by 14.83% (from 90.88 in 2015 to 77.40 DDDs / 100 PD in 2016, with a decrease of 16.03% for the common (unprotected) and 13.76% for the protected antibiotics. The average decrease for the years 2016-2019 was 8.23% (p=0.034), that is 7.87% for the common (p=0.138) and 8.58% (p=0.05) for the protected antibiotics. Important restricted antimicrobials, such as colistin, carbapenems, quinolones and tigecycline showed significantly decreased usage post-intervention. Significant changes in the resistance rates were not observed, except a decreasing trend for colistin and tigecycline (Acinetobacter baumannii and Klebsiella pneumoniae) and also for vancomycin (enterococci). The ASP was successful in terms of reducing the antibiotic consumption, especially for the first year of its implementation which was maintained for the next three years. Interestingly, antibiotics requiring pre-authorization exhibited a lower reduction than other antibiotics, apparently because the specific antibiotics needed pre-authorization even before the implementation of the ASP. Potential effects of the ASP in reducing resistance rates remain to be shown.

Σκοπός αυτής της μελέτης ήταν να διερευνήσει την επίδραση και την αποτελεσματικότητα της εφαρμογής ενός προγράμματος διαχείρισης αντιβιοτικών (Antibiotic Stewardship Program - ASP) στην κατανάλωση αντιβιοτικών, σε ένα τριτοβάθμιο νοσοκομείο 427 κλινών. Η Επιτροπή Νοσοκομειακών Λοιμώξεων του Τζανείου Γενικού Νοσοκομείου Πειραιά εφάρμοσε ένα ASP από τον Ιανουάριο του 2016, έχοντας ως στόχο τη μείωση της ακατάλληλης χρήσης αντιβιοτικών με τη χρήση βελτιωμένων πρακτικών συνταγογράφησης, αποβλέποντας στην ανακοπή της αυξανόμενης μικροβιακής αντοχής και μακροπρόθεσμα στη μείωσή της. Το πρόγραμμα περιελάμβανε τόσο στρατηγικές προέγκρισης, όσο και στρατηγικές προοπτικού ελέγχου και επανελέγχου (ανατροφοδότησης). Αρχικά συλλέχθηκαν από το φαρμακείο και το τμήμα πληροφορικής του Νοσοκομείου τα δεδομένα σχετικά με την κατανάλωση αντιβιοτικών του έτους 2015, πριν από την παρέμβαση, και στη συνέχεια τα αντίστοιχα δεδομένα για κάθε έτος από τα επόμενα 4 έτη (2016-2019), μετά την παρέμβαση. Η κατανάλωση αντιβιοτικών εκφράστηκε ως ημερήσιες καθορισμένες δόσεις ανά 100 ασθενο-ημέρες (Defined Daily Doses-DDD / 100 patient-days-PD) και οι μεταβολές μεταξύ των ετών 2015 και 2016-19 αξιολογήθηκαν στατιστικά με το paired t-Test. Τα ποσοστά αντοχής στα αντιβιοτικά για τα σημαντικότερα νοσοκομειακά παθογόνα παρακολουθήθηκαν και καταγράφηκαν ετησίως για όλη την περίοδο 2015-2019. Η εφαρμογή του ASP οδήγησε σε σημαντική μείωση της κατανάλωσης των περισσότερων αντιβιοτικών. Η συνολική χρήση αντιβιοτικών μειώθηκε κατά 14,83% (από 90,88 το 2015 σε 77,40 DDDs/100 PD το 2016, με μείωση κατά 16,03% για τα κοινά (μη προστατευόμενα) και κατά 13,76% για τα προστατευόμενα αντιβιοτικά. Η μέση μείωση για τα έτη 2016-2019 ήταν 8,23% (p=0,034), ήτοι 7,87% για τα κοινά (p=0,138) και 8,58% (p=0,05) για τα προστατευόμενα. Αρκετά αντιβιοτικά υπό περιορισμό, όπως η κολιστίνη, οι καρβαπενέμες, οι κινολόνες και η τιγεκυκλίνη παρουσίασαν σημαντικά μειωμένη χρήση μετά την παρέμβαση. Δεν παρατηρήθηκαν σημαντικές μεταβολές στα ποσοστά αντοχής, εκτός από μια φθίνουσα τάση για την κολιστίνη και την τιγεκυκλίνη που αφορούσε στα Acinetobacter baumannii και Klebsiella pneumoniae και επίσης για τη βανκομυκίνη όσον αφορά στους εντεροκόκκους. Το ASP πέτυχε τη μείωση της κατανάλωσης αντιβιοτικών, ιδιαίτερα κατά το πρώτο έτος εφαρμογής του, η οποία διατηρήθηκε και στα επόμενα τρία έτη. Είναι ενδιαφέρον ότι κάποια αντιβιοτικά, για τα οποία χρειαζόταν προέγκριση, παρουσίασαν χαμηλότερη μείωση της κατανάλωσης σε σύγκριση με τα υπόλοιπα αντιβιοτικά, προφανώς διότι για τα συγκεκριμένα αντιβιοτικά χρειαζόταν προέγκριση και πριν από την εφαρμογή του προγράμματος. Οι πιθανές επιπτώσεις του ASP στη μείωση των ποσοστών αντοχής αναμένεται να φανούν στο μέλλον.