Η γονεϊκότητα δεσμού από τη σκοπιά της μητέρας και του πατέρα: μια εις βάθος μελέτη της γονεϊκής εμπειρίας με τη χρήση μεικτών μεθόδων

Abstract

Attachment Parenting (AP) is a contemporary parenting philosophy that has gained increasing popularity in Western societies, including Greece. AP aims at healthy psychosocial development of the child and secure attachment between the child and parents, primarily the mother, through the promotion of seven parenting practices (e.g. extended breastfeeding, co-sleeping, babywearing). To assess the scientific basis of AP and its practices, a literature review and critical examination of the philosophy were conducted from five different approaches (medical model, attachment theory, psychoanalytic approach, feminist approach, family approach). The critical discussion revealed that while many claims of AP lack scientific foundation, some of its individual practices have positive effects on child development. However, AP's emphasis on the exclusive and long-term maternal commitment to a child's needs without equal paternal involvement may have negative effects on child psychosocial development, maternal mental health, and family balance. Also, recognizing that the parental experience of AP may vary across different cultural contexts, the characteristics of the Greek family were presented, highlighting the unequal burden placed on mothers compared to fathers in child rearing. However, empirical data on AP and its effects are limited internationally and particularly in the Greek setting, making it challenging to draw conclusions. The aim of this doctoral thesis was to explore the parental experience of child rearing according to AP and its potential effects on the mental health of family members and their relationships, using a mixed-methods approach. The qualitative aspect of the thesis involved examining the lived experiences of 12 mothers, 11 fathers, and one stepfather who raised their children according to AP, focusing on how parents make sense of AP philosophy and practices. Interpretative Phenomenological Analysis (IPA) of semi-structured interviews revealed seven main themes for mothers and six for fathers. The first five themes were shared between both genders: 1) Acquaintance with AP theory and practices, 2) Characteristics of the parenting approach, 3) Couple dynamics in child rearing, 4) Effects of the parenting approach, and 5) Striving for balance. The sixth theme for mothers was "Pathways from childhood experiences to parenting," and for fathers, it was "Towards differentiation from the family of origin." The seventh theme emerged from mothers' interviews and was titled "AP as a means of maternal empowerment." The IPA discussion highlighted a pattern of interaction between parental couples regarding child rearing, with mothers dedicating themselves entirely to children's needs, assuming the role of the primary caregiver and "leader" in parenting, while fathers appeared to have a more varied level of involvement and engagement in parenting. Within this parenting approach, a variety of positive and negative effects on family members emerged, with a prominent negative impact on maternal mental health and couple relationship. The discussion emphasized the associations between these findings and the essentialist and child-centric attitudes of the intensive mothering ideology. Moreover, interviews with participants, primarily mothers, revealed that the choice of AP was associated with adverse childhood experiences and was seen as a reparative experience. The quantitative part of the thesis aimed to confirm and expand upon the qualitative findings by comparing mothers who follow AP in child rearing with those who do not. Questionnaires assessing AP practices and attitudes, intensive parenting attitudes, parental stress, and quality of life were administered to mothers (N=650) through online groups and pages related to parenting. The results indicated that the only difference between mothers following AP and those who did not was the longer duration of AP practices and higher agreement with AP attitudes regarding responsiveness to child needs. However, there was no significant difference in the extent of agreement with intensive parenting attitudes and the levels of maternal mental health between the two groups. Among the main factors that appeared to impact maternal mental health was a high level of agreement with the essentialist dimension of intensive mothering ideology. These findings suggest that, as long as the burden of child rearing and care is not solely placed on mothers (based on the assumption that she is the most suitable person for the child's primary care), AP does not have a negative impact on maternal mental health. The discussion emphasized the cultural characteristics of the sample and highlighted the importance of gender equality in child rearing for maternal mental health and family balance.

Η Γονεϊκότητα Δεσμού (ΓΔ) αποτελεί μία σύγχρονη φιλοσοφία ανατροφής παιδιών με αυξανόμενη δημοτικότητα στις δυτικές κοινωνίες συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας. Στόχος της ΓΔ είναι η ομαλή ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού και η δημιουργία ασφαλούς δεσμού ανάμεσα στο παιδί και τους γονείς, κυρίως τη μητέρα, μέσα από την προώθηση επτά γονεϊκών πρακτικών (π.χ. μακροχρόνιος θηλασμός, συγκοίμηση, χρήση μάρσιππου). Για τον έλεγχο της επιστημονικής βάσης της ΓΔ και των πρακτικών της πραγματοποιήθηκε βιβλιογραφική ανασκόπηση και κριτική της φιλοσοφίας από τη σκοπιά πέντε διαφορετικών προσεγγίσεων (ιατρικό μοντέλο,θεωρία δεσμού, ψυχαναλυτική προσέγγιση, φεμινιστική προσέγγιση, οικογενειακή προσέγγιση). Η κριτική συζήτηση ανέδειξε ότι παρόλο που αρκετά από τα λεγόμενα της ΓΔ για τα οφέλη της φιλοσοφίας δεν έχουν επιστημονική βάση, μεμονωμένες πρακτικές της έχουν θετικές επιδράσεις στην ανάπτυξη του παιδιού. Από την άλλη, όμως, φάνηκε ότι η έμφαση που η ΓΔ μοιάζει να δίνει στην αποκλειστική και μακρόχρονη αφοσίωση της μητέρας στις ανάγκες του παιδιού χωρίς την ισότιμη πατρική εμπλοκή ενδέχεται να έχει αρνητικές επιδράσεις στην ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού, στην ψυχική υγεία της μητέρας και την οικογενειακή ισορροπία. Παράλληλα, αναγνωρίζοντας ότι η γονεϊκή εμπειρία της ΓΔ ενδέχεται να διαφοροποιείται από πολιτισμικό πλαίσιο σε πολιτισμικό πλαίσιο, πραγματοποιήθηκε παρουσίαση των χαρακτηριστικών της ελληνικής οικογένειας, τονίζοντας την ασύμμετρη επιβάρυνση της μητέρας με την ανατροφή των παιδιών σε σύγκριση με τον πατέρα. Ωστόσο, τα εμπειρικά δεδομένα αναφορικά με τη ΓΔ και τις επιδράσεις της είναι περιορισμένα διεθνώς και ειδικότερα στα ελληνικά δεδομένα καθιστώντας αδύνατη τη διεξαγωγή συμπερασμάτων. Σκοπός της διδακτορικής διατριβής ήταν να διερευνήσει τη γονεϊκή εμπειρία ανατροφής παιδιών σύμφωνα με τη ΓΔ καθώς και τις πιθανές επιδράσεις αυτού του τρόπου ανατροφής στην ψυχική υγεία των μελών της οικογένειας και τις μεταξύ τους σχέσεις με τη χρήση μεικτής μεθοδολογίας. Το ποιοτικό σκέλος της διατριβής αφορούσε τη βιωμένη εμπειρία 12 μητέρων, 11 πατέρων και ενός πατριού που μεγαλώνουν τα παιδιά τους σύμφωνα με τη ΓΔ και επικεντρώθηκε στο πώς οι γονείς νοηματοδοτούν τη φιλοσοφία και τις πρακτικές της. Χρησιμοποιήθηκε η Ερμηνευτική Φαινομενολογική Ανάλυση (ΕΦΑ) ημι-δομημένων συνεντεύξεων, η οποία οδήγησε στην ανάδυση επτά κύριων θεματικών για τις μητέρες και έξι για τους πατέρες. Οι πέντε πρώτες ήταν ίδιες και για τα δύο φύλα: 1) Γνωριμία με τη θεωρία και τις πρακτικές της ΓΔ, 2) Χαρακτηριστικά του τρόπου ανατροφής, 3) Δυναμική του ζεύγους γονέων ως προς την ανατροφή των παιδιών, 4) Επιδράσεις του τρόπου ανατροφής, 5) Αναζητώντας τη ισορροπία. Η έκτη θεματική για τις μητέρες είχε τίτλο «Διαδρομές από τα βιώματα της παιδικής ηλικίας στη γονεϊκότητα» και για τους πατέρες «Προς τη διαφοροποίηση από την οικογένεια καταγωγής». Η έβδομη θεματική που αναδύθηκε από τη συνέντευξη των μητέρων είχε τίτλο «Η ΓΔ ως μέσο μητρικής ενδυνάμωσης». Η συζήτηση της ΕΦΑ αναδεικνύει την ύπαρξη ενός μοτίβου αλληλεπίδρασης ανάμεσα στα ζευγάρια γονέων ως προς την ανατροφή των παιδιών τους, με τις μητέρες να αφοσιώνονται απόλυτα στις παιδικές ανάγκες αναλαμβάνοντας τον ρόλο του πρωταρχικού προσώπου φροντίδας και της «αρχηγού» στην ανατροφή, εν αντιθέσει με τους πατέρες, οι οποίοι φάνηκε να έχουν ένα ρεπερτόριο ως προς τον βαθμό συμμετοχής και εμπλοκής τους με τη γονεϊκότητα. Στα πλαίσια αυτού του τρόπου ανατροφής μία ποικιλία θετικών και αρνητικών επιδράσεων στα μέλη της οικογένειας αναδύθηκαν, με προεξέχουσες την επιβάρυνση της μητρικής ψυχικής υγείας και τη συντροφική αποστασιοποίηση. Συζητήθηκαν οι συσχετίσεις αυτών των ευρημάτων με τις ουσιοκρατικές και παιδοκεντρικές στάσεις της ιδεολογίας εντατικής μητρότητας. Επίσης, οι συνεντεύξεις των συμμετεχόντων/ουσών, κυρίως των μητέρων, ανέδειξαν ότι η επιλογή της ΓΔ ως τρόπου ανατροφής των παιδιών τους συνδέεται με δυσμενή βιώματα της παιδικής τους ηλικίας και νοηματοδοτείται σαν μία επανορθωτική εμπειρία. Το ποσοτικό σκέλος της διατριβής είχε σκοπό να επιβεβαιώσει και να διευρύνει ευρήματα της ΕΦΑ πραγματοποιώντας συγκρίσεις ανάμεσα σε μητέρες που ακολουθούν τη ΓΔ στην ανατροφή των παιδιών τους και σε μητέρες που δεν την ακολουθούν. Ερωτηματολόγια τα οποία αφορούσαν τις πρακτικές και στάσεις της ΓΔ, τις στάσεις εντατικής γονεϊκότητας, το γονεϊκό στρες και την ποιότητα ζωής χορηγήθηκαν σε μητέρες (Ν=650) μέσα από ομάδες και σελίδες στο Facebook σχετικών με τη γονεϊκότητα. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η μοναδική διαφορά ανάμεσα στις μητέρες που ακολουθούν τη ΓΔ και σε αυτές που δεν την ακολουθούν αφορά την μεγαλύτερη διάρκεια εφαρμογής των πρακτικών της ΓΔ και τον υψηλότερο βαθμό συμφωνίας με τις στάσεις της ΓΔ ως προς την ανταπόκριση στις παιδικές ανάγκες. Ωστόσο, δεν υπήρξε διαφορά ανάμεσα στις δύο ομάδες μητέρων ως προς τον βαθμό συμφωνίας με τις στάσεις εντατικής γονεϊκότητας και τα επίπεδα ψυχικής υγείας. Ανάμεσα στους κύριους παράγοντες που φάνηκε να επιβαρύνουν τη μητρική ψυχική υγεία ήταν ο υψηλός βαθμός συμφωνίας με την ουσιοκρατική διάσταση της ιδεολογίας εντατικής μητρότητας. Τα ευρήματα αυτά αναδεικνύουν ότι εφόσον δεν είναι μόνο η μητέρα που επωμίζεται το βάρος της ανατροφής και της φροντίδας των παιδιών (στα πλαίσια της λογικής ότι αποτελεί το πιο κατάλληλο πρόσωπο για την πρωταρχική φροντίδα του παιδιού), η ΓΔ δεν μοιάζει να επηρεάζει αρνητικά τη μητρική ψυχική υγεία. Η συζήτηση υπογραμμίζει τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά του δείγματος και φέρνει στο προσκήνιο τη σημασία της έμφυλης ισότητας στην ανατροφή των παιδιών για την ψυχική υγεία της μητέρας και την οικογενειακή ισορροπία.