Ειδικές ανακριτικές πράξεις για την αντιμετώπιση διεθνικών εγκληματικών και τρομοκρατικών οργανώσεων: πολιτική και πράξη στο πλαίσιο της αστυνομικής και δικαστικής συνεργασίας στην ΕΕ

Abstract

The European Union has declared as one of its objectives to become an Area of Freedom, Security and Justice. The successful fulfilment of this objective is being undermined by the transnational criminal and terrorist organisations, which take advantage of the absence of internal borders and controls within the Union to establish, develop and expand their illegal activities. Europol’s and Eurojust’s reports portay an EU wide picture of the activity of such organizations and demonstrate the substantial magnitude of the problem at EU level.Although the judicial and police cooperation is an EU policy that has been introduced with the Maastricht Treaty, traces of such cooperation can be found already in the mid-1970’s with a primary objective to bring a criminal prosecution against the members of transnational criminal and terrorist organisations that operate in the EU. The thesis at hand examines the manner in which the penal law intertwines with the criminal procedural law in the fight against these organisations, the development over the years of the Union’s policy on the use of special investigative techniques and the materialisation of this policy at EU and national level. The institutional and regulatory framework of the judicial and police cooperation in the EU is being analysed first, followed by a critical analysis of the EU legal rules that seek the approximation at Union level of the definitions of the criminal and terrorist organisations and of the criminal offences linked to them. In parallel, the thesis scrutinises the EU legislative rules that impose the obligation on the EU MS to foresee the application of special investigative techniques in the framework of criminal investigations. In addition, it examines the EU MS´ compliance to the requirements envisaged by the relevant EU legislation as well as the consequences of the ascertained diversity of the national legislations in the achievement of the Union’s objectives. It also focuses on the prerequisites for the application of the special investigative techniques, in the light of the protection of the rights of the defendant, providing at the same time an overview of the relevant jurisprudence of the CJEU and the ECHR. Furthermore, a key research topic refers to the application of these investigative techniques by the EU MS’ competent authorities in the framework of the Union’s tools for cross-border/transnational evidence collection (Joint Investigation Teams, European Investigation Order) as well as the support provided to the authorities by the Union’s judicial and police cooperation bodies (especially Europol and Eurojust, but also the European Public Prosecutor's Office). In this regard, their effectiveness in practice is being assessed. To remedy the Union’s legislative gaps, the thesis proposes measures at EU level which will contribute to an effective application of the special investigative techniques in transnational investigations, to the admissibility of the evidence collected through them and to a more comprehensive protection of the rights of the concerned individual. At the same time, the thesis examines at national level, the criminal procedural rules for the use of the special investigative techniques in the framework of the judicial and police cooperation in criminal investigations against transnational criminal and terrorist organizations that operate in Greece. In this regard, the thesis examines the degree and the quality of the transposition of the relevant EU rules into the national legislation, highlights the challenges in the smooth cooperation of the competent national authorities at EU level and proposes actions to address them.

Διακηρυγμένος στόχος της ΕΕ είναι να καταστεί Χώρος Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης. Υπαρκτή απειλή για την επίτευξη αυτού του στόχου είναι η δράση διεθνικών εγκληματικών και τρομοκρατικών οργανώσεων, οι οποίες εκμεταλλεύονται την άρση εσωτερικών συνόρων και ελέγχων εντός της Ένωσης για να εγκαθιδρύσουν, αναπτύξουν και διευρύνουν τις παράνομες δραστηριότητές τους. Οι σχετικές Εκθέσεις της Europol και της Eurojust, που παραθέτουν στοιχεία για τη δράση των διεθνικών εγκληματικών και τρομοκρατικών οργανώσεων, περιγράφουν το σημαντικό μέγεθος του προβλήματος σε επίπεδο ΕΕ. Μολονότι η δικαστική και αστυνομική συνεργασία αποτελεί πολιτική της Ένωσης μετά τη Συνθήκη του Μάαστριχτ, μορφές αυτής απαντούν ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1970, με πρωταρχικό μέλημα τη δικονομική αντιμετώπιση της δράσης των διεθνικών εγκληματικών και τρομοκρατικών οργανώσεων. Η παρούσα διατριβή εξετάζει το πώς εν προκειμένω διαπλέκεται η ουσιαστική με τη δικονομική αντιμετώπιση των οργανώσεων αυτών, πώς αναπτύσσεται διαχρονικά η πολιτική της Ένωσης στον ειδικότερο τομέα των ειδικών ανακριτικών πράξεων και πώς αυτή υλοποιείται στην πράξη σε ενωσιακό και εθνικό επίπεδο.Κατ΄ αρχάς αναλύεται το θεσμικό και κανονιστικό πλαίσιο της δικαστικής και αστυνομικής συνεργασίας στην ΕΕ. Ακολουθεί η προσέγγιση των ενωσιακών κανόνων τόσο για τον ομοιόμορφο ορισμό της έννοιας της εγκληματικής και τρομοκρατικής οργάνωσης στην ΕΕ, όπως και των εγκλημάτων που συνδέονται με αυτές, όσο και εκείνων που θέτουν την υποχρέωση στα κράτη μέλη για τη θέσπιση ειδικών ανακριτικών πράξεων. Σχετικά διερευνάται η συμμόρφωση των κρατών μελών προς τις ενωσιακές επιταγές, αλλά και οι επιπτώσεις της παρατηρούμενης πολυμορφίας των εθνικών ρυθμίσεων στην επίτευξη των οικείων σκοπών της Ένωσης. Ειδικότερα, εξετάζονται οι προϋποθέσεις διενέργειας των ειδικών ανακριτικών πράξεων, υπό το πρίσμα (και) της προστασίας των δικαιωμάτων του καθ’ ου, με επισκόπηση της σχετικής νομολογίας του ΔΕΕ και του ΕΔΔΑ. Περαιτέρω, βασικό αντικείμενο έρευνας αποτελεί η διενέργεια των πράξεων αυτών από τις αρμόδιες αρχές των κρατών μελών στο πλαίσιο των ενωσιακών θεσμών διασυνοριακής/διεθνικής συλλογής αποδείξεων (Κοινές Ομάδες Έρευνας, Ευρωπαϊκή Εντολή Έρευνας) καθώς και η προς τούτο συμβολή των οργάνων δικαστικής και αστυνομικής συνεργασίας στην ΕΕ (ιδίως Europol και Eurojust, αλλά και Ευρωπαϊκή Εισαγγελία). Συναφώς αποτιμάται η αποτελεσματικότητα αυτών στην πράξη. Για τη δε θεραπεία των κενών της ενωσιακής νομοθεσίας προτείνεται η λήψη μέτρων σε ενωσιακό επίπεδο που θα συμβάλλουν -ισόρροπα- σε μια αποτελεσματικότερη διενέργεια των ειδικών ανακριτικών πράξεων στο χώρο της Ένωσης, στο παραδεκτό των δια αυτών συλλεγέντων αποδείξεων και στη διασφάλιση μιας πληρέστερης προστασίας των δικαιωμάτων του καθ’ ου. Παράλληλα, σε εθνικό επίπεδο, εξετάζονται οι ισχύοντες ποινικοδικονομικοί κανόνες διενέργειας ειδικών ανακριτικών πράξεων στο πλαίσιο της ενωσιακής δικαστικής και αστυνομικής συνεργασίας για την αντιμετώπιση διεθνικών εγκληματικών και τρομοκρατικών οργανώσεων που δραστηριοποιούνται στη χώρα μας. Σχετικά, εξετάζεται ο βαθμός και η ποιότητα ενσωμάτωσης των σχετικών ενωσιακών κανόνων στην εσωτερική μας έννομη τάξη, αναδεικνύονται οι προκλήσεις που παρατηρούνται ως προς την ομαλή συνεργασία των αρμοδίων εθνικών αρχών με τις αντίστοιχες άλλων κρατών μελών της ΕΕ και προτείνονται ενέργειες για την αντιμετώπισή τους.