Διδασκαλία των μαθηματικών σε νεαρούς κρατούμενους: μια κοινωνικοπολιτισμική θεώρηση

Abstract

Access to education is a human right, institutionally recognized at both international and national levels. As a protected right in any framework, education must also be ensured within prisons. Education is also valued within prison policies, since research demonstrates access to education is a key factor in promoting social inclusion and with reduced recidivism. Mathematics is often considered central to any educational program as the vehicle for a range of educational and vocational opportunities, given its association with today's technologically oriented world. However, mathematics education in ‘conventional’ prison schools during incarceration does not consider context, and thus does not respond to the real needs and desires of young prisoners. Relevant characteristics for curriculum and instruction influencing learner engagement include the experience of confinement during incarceration, the multicultural nature of the classroom, the potential efficacy of adult education principles, and the need for age-appropriate curriculum materials. This disconnection between context and implemented mathematics curriculum, consistently reflected in international research, is confirmed by this researcher’s nearly 20 years of teaching young prisoners. This gap between research-based professional knowledge and reality of prison education is the primary motivation for this doctoral thesis. Adopting a socio-cultural perspective and following the methodology of action research, the teacher-researcher began with an initial investigation into his students’ needs. Teaching material and instructional practices were introduced in cycles of action, evaluation and reflection/revision, so that each subsequent iteration responded best to the needs of specific students in the classroom. Participatory data and student work demonstrated both the need and the potential efficacy of curricular modification, including: a) mitigation of disciplinary discourse (Foucault) and related discursive practices dominant in the everyday experience of prison life; b) facilitation of students distancing themselves and their actions from the negative values of the prison subculture; c) motivating learner interest and engagement in mathematics; d) developing mathematical literacy as a means to strengthen their identities as learners and as members of society for sustainable social inclusion; and finally, e) to bring about personal transformations in both the teacher and his students. The present research highlights both the need for, and the prospects for, revising the educational processes with regard to the teaching of mathematics to young prisoners attending a 'conventional' school within the prison. Of particular concern is the implemented mathematics curriculum, usually not designed with the needs of the specific context in mind. Given the international and local commitments to education as a human right, and in terms of research literature supporting education as contributing to positive life opportunities for prisoners, choices linked to the perception of people who have exhibited delinquent behaviour are deeply political. Social inclusion and individual agency in the futures of young prisoners can be strongly impacted by the approach to teaching and learning pursued in this thesis.

Η πρόσβαση στην εκπαίδευση είναι ανθρώπινο δικαίωμα, θεσμικά αναγνωρισμένο, τόσο σε διεθνές όσο και σε εθνικό επίπεδο — δικαίωμα που πρέπει να προστατεύεται σε όλα τα πλαίσια — και, ως εκ τούτου, η παροχή εκπαίδευσης πρέπει να διασφαλίζεται και εντός των φυλακών, καθώς η έρευνα έχει δείξει ότι η εκπαίδευση είναι βασικός παράγοντας για την προώθηση της κοινωνικής ένταξης. Η μαθηματική εκπαίδευση, μάλιστα, παίζει έναν ιδιαίτερο ρόλο καθώς τα μαθηματικά αποτελούν ένα αντικείμενο με αναγνώριση στη σύγχρονη τεχνολογικά προσανατολισμένη εποχή και συνιστά το μέσο για μια σειρά ευκαιριών εκπαιδευτικής και επαγγελματικής αποκατάστασης. Με την έννοια αυτή, επιλογές που συνδέονται με την αντίληψη συμπερίληψης ατόμων που έχουν εκδηλώσει παραβατικές συμπεριφορές είναι βαθιά πολιτικές. Ωστόσο, ο τρόπος με τον οποίο πραγματώνεται η μαθηματική εκπαίδευση, όσον αφορά στους νεαρούς ενήλικες, που παρακολουθούν «συμβατικά» σχολεία εντός της φυλακής δεν λαμβάνει υπόψη τις ιδιαιτερότητες του πλαισίου —εγκλεισμός, πολυπολιτισμικές τάξεις, ανάγκη για αξιοποίηση αρχών εκπαίδευσης ενηλίκων, εγχειρίδια συμβατά με την ηλικία τους — και έτσι δεν απαντά στις πραγματικές ανάγκες και επιθυμίες των νεαρών κρατουμένων ως προς την εμπλοκή τους στην εκπαιδευτική διαδικασία. Αυτή η διαπίστωση, που έχει αποτυπωθεί στη διεθνή έρευνα ταυτίζεται και με την εμπειρική διαπίστωση του ερευνητή που είναι εκπαιδευτικός για περίπου 20 χρόνια σε σχολεία εντός της φυλακής με μαθητές νεαρούς κρατούμενους, και είναι αυτή ακριβώς που υπαγόρευσε την εκπόνηση της παρούσας διδακτορικής διατριβής.Υιοθετώντας ο εκπαιδευτικός-ερευνητής μια κοινωνικοπολιτισμική θεώρηση και ακολουθώντας τη μεθοδολογία της έρευνας δράσης ξεκινάει με τη διερεύνηση των αναγκών των μαθητών του και αναπτύσσει διδακτικό υλικό το οποίο μαζί με τις πρακτικές του αξιολογείται και αναθεωρείται σε κάθε κύκλο της έρευνας δράσης, ώστε να ανταποκρίνεται όσο το δυνατόν καλύτερα στις ανάγκες των συγκεκριμένων μαθητών. Στόχος της παρούσας έρευνας ήταν να αναδείξει αφενός την ανάγκη, αλλά και τις προοπτικές αναθεώρησης της εκπαιδευτικής διαδικασίας, όσον αφορά στη διδασκαλία των μαθηματικών σε νεαρούς κρατούμενους που παρακολουθούν ένα «συμβατικό» σχολείο εντός της φυλακής και κυρίως του προγράμματος σπουδών που δεν σχεδιάζεται για τις ανάγκες του συγκεκριμένου πλαισίου και να διερευνήσει προτάσεις που θα συμβάλουν: α) στην άμβλυνση του πειθαρχικού λόγου και των αντίστοιχων πρακτικών που είναι κυρίαρχες στη φυλακή, β) να βοηθήσει τους μαθητές να απομακρυνθούν από τις αρνητικές αξίες της υποκουλτούρας της φυλακής, γ) να δώσει κίνητρα για την ανάπτυξη ενδιαφέροντος και εμπλοκής στη διδασκαλία των μαθηματικών και στην ανάπτυξη μαθηματικού γραμματισμού, ως μέσο που θα ενδυναμώσει τις ταυτότητές τους ως μαθητών και μελών την κοινωνίας για μια βιώσιμη κοινωνική ένταξη και τελικά δ) να προκύψουν μετασχηματισμοί και για τους δυο εμπλεκόμενους. Στα δυο Χρόνια διεξαγωγής της έρευνας συμμετείχαν περίπου 40 μαθητές, με το μαθητικό πληθυσμό να αλλάζει, καθώς υπήρχαν διαρκώς μεταγωγές, είτε για να μεταβούν σε κάποιο δικαστήριο, είτε για να μετακινηθούν σε άλλες φυλακές— συνθήκη που αποτελεί μια από τις ιδιαιτερότητες του μαθητικού πληθυσμού εντός των σχολείων των φυλακών. Η έρευνα έδειξε, κατ’ αρχάς, τη δυνατότητα μετατόπισης από παγιωμένες αντιλήψεις και πρακτικές του εκπαιδευτικού μέσα από τον αναστοχασμό των κύκλων της έρευνας δράσης και την ανάγκη για συνεχή επαναδιαπραγμάτευση. Οι μαθητές κρατούμενοι, στο εκπαιδευτικό πλαίσιο που δημιουργήθηκε, φάνηκε να έχουν μεγαλύτερη συνέπεια στην παρακολούθηση του σχολείου, να εμπλέκονται ουσιαστικά στην πραγμάτευση μαθηματικών εννοιών και να αναπτύσσουν δραστηριότητες μαθηματικού γραμματισμού — στην επιλογή των οποίων είχαν οι ίδιοι σημαντική συμμετοχή — με τις επιτυχημένες μαθησιακές διαδρομές να δρουν ενδυναμωτικά για τους ίδιους. Κυρίως όμως αυτή η εμπλοκή φάνηκε να επηρεάζει τον τρόπο που βλέπουν τον εαυτό τους και υπαγόρευσε έναν αναστοχασμό για τις ενέργειες του παρελθόντος και την προοπτική για ένα καλύτερο μέλλον εντός και κυρίως εκτός της φυλακής: «Τι κέρδισα στη φυλακή; Να γράφω, να διαβάζω, να μιλάω ελληνικά, έμαθα και μαθηματικά που δεν είχα κάνει στο σχολείο, τις ωραίες στιγμές που περνούσαμε στο σχολείο, πόσο χρήσιμο είναι τελικά. Έμαθα να βλέπω ποιος είναι καλός και ποιος κακός, έμαθα από τα λάθη που πληρώνω ακριβά».