Η εξέλιξη των οχυρωμένων μεσαιωνικών οικισμών των Κυκλάδων (13ος - 20ος αι.): το παράδειγμα της Χώρας Σικίνου

Abstract

This research covers τhe development of fortified towns of the Cyclades during the period of 13th to 20th c. through the example of the settlementl of Chora on the island of Sikinos. Siikinos is part of the Cyclades complex of islands, situated between the islands of Ios and Folegandros. Chora of Sikinos, built on the edge of the northern steep rock of the island, consists of two settlements. The introvert character of the island, mostly because of the absence of natural port, protected the island from piracy during the late medieval ages and from the massive tourism development and this unique town is preserved intact throughout the centuries as a rare example, including the Castle and the urban settlement outside the walls enclosed by the rural settlements, indissolubly linked with the everyday life and survival of the inhabitants. The post medieval castle is a typical example of the fortified settlements located on the islands of the Cyclades and one of the less studied. The enclosure is of a rectangular plan and consists of the houses built continuously, one next to the other, so that the outer defensive wall is formed by the outer walls of the houses. Inside the enclosure, except forthe church of Pantanassa, there was another cluster of houses which was demolished during the second World War under the Italian occupation of the island, to turn it into a square. It’s an example of a fortified settlement, constructed under at least two distinguishable building phases, the second of which defined its form until today. Besides the first phase which goes back to the second half of the 16th century, the second most important is placed during the period from the late 17th to the early 18th century. The contemporary houses of the Castle are two storey and contain one or more of the initial narrow fronted, single roomed units of the original plan. The architectural forms and the economic affluence of the 18th century transformed many of the plain narrow fronted residences of the Castle into two storey mansions for the landlords of the island with high ceiling halls and relief decorated door and window stone frames. The research and field work conducted as part of a doctoral thesis concerning the development of Sikinos’ Chora has given valuable information for the development of the post medieval town and supplements the picture we have for the typology and the history of the medieval fortified towns of the Cyclades.

Αντικείμενο της παρούσας εργασίας είναι η εξέταση της εξέλιξης των οχυρωμένων οικισμών των Κυκλάδων την περίοδο από το 13ο ως τον 20ό αι. μέσα από το παράδειγμα του οικισμού της Χώρας της Σικίνου. Η Χώρα της Σικίνου, χτισμένη στη βόρεια απόκρημνη πλαγιά του νησιού, αποτελείται από δύο οικιστικά σύνολα. Ο εσωστρεφής χαρακτήρας του νησιού, λόγω έλλειψης φυσικού λιμανιού, διαφύλαξε αναλλοίωτο στο πέρασμα των αιώνων το μοναδικό οικισμό του, ο οποίος περιλαμβάνει το Κάστρο και τις εκτός οχύρωσης κατοικίες, με εξωτερικό περίβλημα το αγροτικού χαρακτήρα δομημένο περιβάλλον, άρρηκτα δεμένα με την καθημερινή ζωή των κατοίκων και τη διασφάλιση της επιβίωσής τους. Το Κάστρο αποτελεί τυπικό δείγμα κυκλαδίτικου οχυρωμένου οικισμού, με κάτοψη σχήματος τετράπλευρου και περίβολο από οικίες των οποίων η εξωτερική όψη διαμορφώνει το αμυντικό τείχος. Εσωτερικά του περιβόλου, υπήρχε και δεύτερη συστάδα οικιών οι οποίες κατεδαφίστηκαν κατά τη διάρκεια της ιταλικής κατοχής για να διαμορφωθεί η σύγχρονη πλατεία. Αποτελεί παράδειγμα οχυρωμένου οικισμού στον οποίο είναι ευδιάκριτες δύο τουλάχιστον σημαντικές οικοδομικές φάσεις εκ των οποίων η δεύτερη καθόρισε και τη σύγχρονη μορφή του. Εκτός από την πρώτη φάση της οποίας η κατασκευή ανάγεται στο β’ μισό του 16ου αι., η δεύτερη σημαντικότερη εντοπίζεται την περίοδο από το τέλος του 17ουως τις αρχές του 18ου αι.. Οι οικίες είναι διώροφες και περιλαμβάνουν μία ή περισσότερες από τις αρχικές ισόγειες στενομέτωπες μονόχωρες μονάδες που αποτέλεσαν τον αρχικό πυρήνα του σχεδιασμού. Η επίδραση της αρχιτεκτονικής αλλά και της οικονομικής ευμάρειας που χαρακτήρισε την οικοδομική δραστηριότητα των αρχών του 18ου αι. μετέτρεψε τα λιτά στενομέτωπα μονόχωρα σπίτια του Κάστρου σε διώροφα αρχοντικά με σάλες και περίτεχνα θυρώματα. Μέσω της έρευνας και της εργασίας πεδίου στο πλαίσιο εκπόνησης διδακτορικής διατριβής με αντικείμενο την εξέλιξη των οχυρωμένων οικισμών των Κυκλάδων μέσω του παραδείγματος της Χώρας Σικίνου, προέκυψαν πολύτιμα στοιχεία μέσω των οποίων αποκρυπτογραφείται η άγνωστη μέχρι στιγμής αρχιτεκτονική ιστορία του οχυρωμένου οικισμού της Σικίνου και παράλληλα συμπληρώνεται η εικόνα που έχουμε για την τυπολογία,την εξέλιξη και τη χρονολόγηση των οικισμών στις Κυκλάδες από την περίοδο του ύστερου μεσαίωνα.