Η αυτοαξιολόγηση του σχολείου ως μορφή εκπαιδευτικής διακυβέρνησης: μια κριτική ανάλυση λόγων και πολιτικών (2010-2023)

Abstract

The study attempts to critically analyze the discourses and policies of school self-evaluation as they were institutionally expressed in the Greek educational paradigm during three different and successive periods of government - "reform episodes" - (PASOK/ND-PASOK-DIMAR (2010-2015), SYRIZA-ANEL (2015-2019), NEW DEMOCRACY (2019-2023)). The study examines the genealogy (in Foucault’s terms) of institutional discourses and policies of school self-evaluation through a historical-comparative study of the legal texts (laws, ministerial decisions, circulars, implementation guidelines) published by the State during this period.The study is methodologically based on critical discourse analysis (N. Fairclough/R. Wodak) and draws on discourse theory (E. Laclau & Ch. Mouffe). It emphasizes concepts such as hegemony, deconstruction, the contingent nature of policies and power-knowledge relations that characterize the discourse on educational reforms, policies and practices related to school self-evaluation at the national level during the period under study.Every effort to institutionalize school self-evaluation in the Greek educational system, regardless of the variations in discourse and in the way of implementation proposed, is based on the pursuit/promotion of coordinated teamwork to achieve common goals, the active commitment of school members to continuous personal improvement leading to collective improvement and learning for all, and the systematic dissemination of information/ knowledge as best practices to be utilized across the entire range of the educational system. School self-evaluation is a mode of educational governance in that it enhances the autonomy of the school and educators and coordinates school action in such a way that each school plans and implements its strategic objectives and achieves desired outcomes within a broader centrally defined framework. Moreover, it has the characteristics of a dynamic and perpetual learning process both for the school at organisational level and for educators at individual level. The practices it envisages (collaborative practices, group work, peer evaluation, networking, dissemination of good practice) contribute to the organisational learning of the school and create conditions for active learning and enhancing teachers' professional development. It also plays a dominant role in the making of the educational subject (individual and collective) as it has the potential to influence teachers' dispositions, beliefs and perceptions about the nature of their work in school and to construct/shape the framework of competences necessary in the ever-changing conditions of the educational profession which require teachers to be adaptable, flexible, innovative and constantly available to change.

Στη μελέτη επιχειρείται η κριτική ανάλυση των λόγων και των πολιτικών της αυτοαξιολόγησης του σχολείου, όπως εκφράστηκαν θεσμικά στο ελληνικό εκπαιδευτικό παράδειγμα κατά τη διάρκεια τριών διακριτών και διαδοχικών διακυβερνητικών περιόδων - "μεταρρυθμιστικών επεισοδίων" - (ΠΑΣΟΚ/ΝΔ-ΠΑΣΟΚ-ΔΗΜΑΡ (2010-2015), ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ (2015-2019), ΝΔ (2019-2023). Η μελέτη διερευνά τη γενεαλογία, με όρους Foucault, των θεσμικών λόγων και πολιτικών της αυτοαξιολόγησης του σχολείου μέσω της ιστορικο-συγκριτικής εξέτασης των νομοθετικών κειμένων (νόμοι, υπουργικές αποφάσεις, εγκύκλιοι, οδηγίες εφαρμογής) που δημοσιεύθηκαν από την Πολιτεία κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Η μελέτη βασίζεται μεθοδολογικά στην Κριτική Ανάλυση Λόγου (N. Fairclough/R. Wodak) και αξιοποιεί τη Θεωρία του Λόγου (E. Laclau & Ch. Mouffe). Δίνει έμφαση σε έννοιες όπως η ηγεμονία, η αποδόμηση, ο ενδεχομενικός χαρακτήρας των πολιτικών και οι σχέσεις εξουσίας-γνώσης που χαρακτηρίζουν τον εκπαιδευτικό μεταρρυθμιστικό λόγο, τις πολιτικές και τις πρακτικές σχετικά με την αυτοαξιολόγηση του σχολείου σε εθνικό επίπεδο κατά την περίοδο που μελετάται. Κάθε προσπάθεια θέσμισης της αυτοαξιολόγησης του σχολείου στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, ανεξάρτητα από τις επιμέρους διαφοροποιήσεις στην εκφορά του θεσμικού λόγου και στον τρόπο εφαρμογής που προτείνεται, βασίζεται στην επιδίωξη/προώθηση συντονισμένης ομαδικής εργασίας για την επίτευξη κοινών στόχων, στην ενεργή δέσμευση των μελών του σχολείου για συνεχή προσωπική βελτίωση που οδηγεί στη συλλογική βελτίωση και στη μάθηση όλων και στη συστηματοποιημένη διάδοση πληροφοριών/ γνώσης ως βέλτιστων πρακτικών προς αξιοποίηση σε όλο το εύρος της εκπαίδευσης. Η αυτοαξιολόγηση αποτελεί μορφή σχολικής διακυβέρνησης εφόσον ενισχύει την αυτονομία του σχολείου και των εκπαιδευτικών και συντονίζει τη σχολική δράση με τέτοιο τρόπο, ώστε κάθε σχολική μονάδα να σχεδιάζει και να υλοποιεί τους στρατηγικούς της στόχους και να επιφέρει τα επιθυμητά αποτελέσματα μέσα σε ένα ευρύτερο κεντρικά καθορισμένο πλαίσιο. Επιπλέον, έχει χαρακτηριστικά δυναμικής και αέναης μαθησιακής διαδικασίας τόσο για το σχολείο σε οργανωσιακό επίπεδο όσο και για τους εκπαιδευτικούς σε ατομικό επίπεδο. Οι πρακτικές που προβλέπει (συνεργατικές πρακτικές, εργασία σε ομάδες, αξιολόγηση ομοτέχνων, δικτύωση, διάχυσης καλών πρακτικών) συντελούν στην οργανωσιακή μάθηση του σχολείου και δημιουργούν συνθήκες ενεργού μάθησης και ενίσχυσης της επαγγελματικής ανάπτυξης των εκπαιδευτικών. Διαδραματίζει, επίσης, κυρίαρχο ρόλο στην κατασκευή του εκπαιδευτικού υποκειμένου (ατομικού και συλλογικού) καθώς έχει τη δυνατότητα να επενεργεί στις προδιαθέσεις, τις πεποιθήσεις και τις αντιλήψεις των εκπαιδευτικών για τη φύση της εργασίας τους στο σχολείο και να κατασκευάζει/διαμορφώνει το διευρυμένο πλαίσιο ικανοτήτων που είναι απαραίτητο στις συνεχώς μεταβαλλόμενες συνθήκες του εκπαιδευτικού επαγγέλματος που απαιτούν από τους εκπαιδευτικούς να προσαρμόζονται να είναι ευέλικτοι, να πρωτοπορούν και να είναι διαθέσιμοι συνεχώς να μετασχηματίζονται και να αλλάζουν.