Η ενοποίηση της λιανικής τραπεζικής αγοράς στην ευρωζώνη

Abstract

The introductory chapter of the PhD thesis presents the broader context of the research highlighting the importance of the differentiation of retail banking interest rates in the eurozone. In addition, the introductory chapter articulates the primary research objective of the thesis, which is to investigate the integration of the retail banking market in the individual national banking systems of its member states by examining the evolution and differentiation of interest rates over time for a range of loan and deposit products, but also and a number of secondary complementary objectives. In this chapter, the contribution of the PhD thesis is also presented, in comparison with the gap found in the literature, which consists in the utilization of the co-integration methodology in a set of time series covering an extended period (2000-2020), allowing for a more comprehensive and up-to-date conclusion on banking integration.Then, the first chapter entitled "Financial system and banks" initially highlights the importance of money and the concept of financial intermediation, analyzing, at the same time, the basic functions of the financial system. Next, the concept of the bank is examined, with particular emphasis on retail banking, and the intermediary role of banks is analyzed, as well as the model of a typical for-profit commercial bank. Then, the concept of the interest rate is examined and the pricing policy of the banks is investigated, both for the loan and for the deposit products, while investigating the determining factors of the banks’ choices regarding the determination of the interest rate. Then, the second chapter entitled "Common market and banking" first examines the establishment of the common market and its historical development in the EU, focusing on the basic economic freedoms with an emphasis on the freedom to provide services, the freedom of establishment and the free movement of capital and payments. Then, the evolution of the liberalization of the provision of financial services in the context of the common market is examined, while at the same time the tools of European financial law are presented to this end.The third chapter, then, under the title "Evolution of banking law in the EU" examines in detail the long-term evolution of banking law in the EU, making a distinction in five different periods, which have distinct characteristics, but signal an ever-intensifying unification process. The chronology presented focuses on the periods 1957-1984, 1985-1998, 1999-2007, 2008-2012, and 2013 to present.Then, in the fourth chapter entitled "The banking system in the eurozone", some of the basic parameters of the structure of the banking system of the eurozone are presented. The analysis is based on data from the ECB Statistical Data Warehouse of the European Central Bank and includes (i) the number of credit institutions, branches and employees, (ii) the concentration of the banking system, (iii) the assets of credit institutions, (iv) the profitability of the eurozone banks, (v) the non-performing loans, but also (vi) the capital adequacy of the banks.The fifth chapter that follows, entitled "The financial system of the Western Balkans" presents the main characteristics of the banking system in the centrally planned economies, but also in the transition economies, and analyzes in more detail the transition process of the banking systems of the Western Balkans (Serbia, Montenegro, Bosnia-Herzegovina, Albania, North Macedonia, but also Kosovo), using the transition indicators of the European Bank for Reconstruction and Development. In this chapter, an attempt is made to connect the issue of the Western Balkans’ integration perspective with the strengthening of their banking integration with the EU.Then, the sixth chapter, under the title "Consolidation of the retail banking market" examines the conceptual content of financial integration, with particular emphasis on the law of one price and the convergence of bank interest rates. Rejecting the applicability of the law of one price to banking markets, the chapter focuses on an alternative approach, which is based on the concept of co-integration. Additionally, a literature review of the most important studies in the field of the integration of retail banking markets is attempted, which are categorized according to the method they follow (co-integration method, β- and σ-convergence method, pass-through and other methods).The followed methodology of the thesis is presented in the seventh chapter. Specifically, in this chapter the research sample is identified which includes monthly harmonized data on the interest rates of the Monetary Financial Institutions (MIR) drawn from the Statistical Data Warehouse of the ECB for the 12 original member states of the eurozone (Austria, Belgium, Finland, France, Germany, Ireland, Italy, Luxembourg, Netherlands, Spain, Portugal, Greece). The interest rates under investigation include seven (7) loan products, four (4) deposit products, as well as one (1) borrowing cost composite indicator, while the examined period concerns - depending on the availability of data - the periods 2000-2020, 2003 -2020 and 2010-2020. This chapter also presents the sequence of the research methodology, which is based on four successive steps: first, the basic descriptive statistics of the behavior of interest rates are examined and an attempt is made to check the break-point of the time series in October 2008, secondly, a stationarity test of the interest rates under investigation is conducted using the IPS and ADF methods, thirdly, the Engle-Granger test is applied in order to determine whether the interest rates of each member state under consideration converge to the weighted average of the interest rates of the remaining 11 countries, and fourthly the Johansen co-integration test is used in order to establish the existence of a long-run equilibrium relationship between the interest rate time series.Then, in the eighth chapter, the research findings are presented. In particular, first the descriptive results and the Chow test are presented for each of the interest rates under consideration, then the time series stationarity analysis is presented, and then the results of the cointegration analysis. The presentation of the results takes place with the help of Graphs and Tables for the effective visualization and highlighting of the main findings. The empirical findings of the thesis document that the retail banking markets in the member states under review are still fragmented and that interest rates are differentiated. However, the findings of the thesis show that retail interest rates are linked to each other in a long-run equilibrium relationship and move “together”, i.e. they co-integrate. Based on the hypotheses of the PhD thesis on rejecting the assumption of equalization of prices in a fully integrated market, co-integration, which does not assume equalization of interest rates but a long-term close connection between them, indicates a common long-term trend, even if in the short-term interest rates diverge from each other.The conclusions of the thesis are presented in the last chapter, where an attempt is made to interpret the findings regarding the dynamics of retail interest rates in the eurozone. At the same time, the practical implications of the differentiation and co-integration of interest rates are discussed, both for the internal banking market and for the wider banking fragmentation in the EU and the European economic area.

Το εισαγωγικό κεφάλαιο της διδακτορικής διατριβής παρουσιάζει το ευρύτερο πλαίσιο της έρευνας αναδεικνύοντας την σημασία της διαφοροποίησης των επιτοκίων της λιανικής τραπεζικής στην ευρωζώνη. Επιπρόσθετα, το εισαγωγικό κεφάλαιο διατυπώνει τον πρωταρχικό ερευνητικό σκοπό της διατριβής, ο οποίος είναι να διερευνήσει την ενοποίηση της λιανικής τραπεζικής αγοράς στα επιμέρους εθνικά τραπεζικά συστήματα των κρατών-μελών της εξετάζοντας την διαχρονική εξέλιξη και διαφοροποίηση των επιτοκίων μιας σειράς χορηγικών και καταθετικών προϊόντων, αλλά και μια σειρά δευτερεύοντες συμπληρωματικούς στόχους. Στο κεφάλαιο αυτό, επίσης, παρουσιάζεται η συμβολή της διδακτορικής διατριβής, σε αντιπαραβολή και με το χάσμα που διαπιστώνεται στην βιβλιογραφία, η οποία συνίσταται στην αξιοποίηση της μεθοδολογίας της συν-ολοκλήρωσης σε ένα σύνολο χρονοσειρών που καλύπτουν μια εκτεταμένη περίοδο (2000-2020), επιτρέποντας μια πιο ολοκληρωμένη και επικαιροποιημένη εξαγωγή συμπερασμάτων για την τραπεζική ενοποίηση. Στην συνέχεια, το πρώτο κεφάλαιο με τίτλο «Χρηματοπιστωτικό σύστημα και οι τράπεζες» αρχικά αναδεικνύει τη σημασία του χρήματος και την έννοια της χρηματοπιστωτικής διαμεσολάβησης, αναλύοντας, παράλληλα, τις βασικές λειτουργίες του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Στη συνέχεια, εξετάζεται η έννοια της τράπεζας, με ιδιαίτερη έμφαση στην λιανική τραπεζική, και αναλύεται ο διαμεσολαβητικός ρόλος των τραπεζών, καθώς και το υπόδειγμα μιας τυπικής κερδοσκοπικής εμπορικής τράπεζας. Έπειτα, εξετάζεται η έννοια του επιτοκίου και διερευνάται η τιμολογιακή πολιτική των τραπεζών, τόσο για τα χορηγικά όσο και για τα καταθετικά προϊόντα, διερευνώντας παράλληλα τους προσδιοριστικούς παράγοντες των επιλογών των τραπεζών ως προς τον προσδιορισμό του ύψους του επιτοκίου.Έπειτα, το δεύτερο κεφάλαιο με τίτλο «Κοινή αγορά και οι τραπεζικές δραστηριότητες» εξετάζει αρχικά την εγκαθίδρυση της κοινής αγοράς και την ιστορική της εξέλιξη στην ΕΕ, εστιάζοντας στις βασικές οικονομικές ελευθερίες με έμφαση στην ελευθερία παροχής υπηρεσιών, την ελευθερία εγκατάστασης και την ελευθερία κίνησης κεφαλαίων και πληρωμών. Στη συνέχεια, εξετάζεται η εξέλιξη της απελευθέρωσης της παροχής χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών στο πλαίσιο της κοινής αγοράς, ενώ παράλληλα παρουσιάζονται τα εργαλεία του ευρωπαϊκού χρηματοπιστωτικού δικαίου προς την κατεύθυνση αυτή. Το τρίτο κεφάλαιο, στην συνέχεια, υπο τον τίτλο «Εξέλιξη του τραπεζικού δικαίου στην ΕΕ» εξετάζει αναλυτικά την διαχρονική εξέλιξη του τραπεζικού δικαίου στην ΕΕ κάνοντας μία διάκριση σε πέντε διαφορετικές περιόδους, οι οποίες και έχουν διακριτά χαρακτηριστικά, αλλά σηματοδοτούν μια διαρκώς εντεινόμενη ενοποιητική διαδικασία. Η περιοδολόγηση που παρουσιάζεται εστιάζει στις περιόδους 1957-1984, 1985-1998, 1999-2007, 2008-2012, και 2013 ως σήμερα.Έπειτα, στο τέταρτο κεφάλαιο με τίτλο «Το τραπεζικό σύστημα στην ευρωζώνη» παρουσιάζονται ορισμένες από τις βασικές παραμέτρους της δομής του τραπεζικού συστήματος της ευρωζώνης. Η ανάλυση βασίζεται σε στοιχεία της ECB Statistical Data Warehouse της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και περιλαμβάνει τον (i) αριθμό των πιστωτικών ιδρυμάτων, καταστημάτων και εργαζομένων, (ii) την συγκέντρωση του τραπεζικού συστήματος, (iii) το ενεργητικό των πιστωτικών ιδρυμάτων, (iv) την κερδοφορία των τραπεζών της ευρωζώνης, (v) τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια, αλλά και (vi) την κεφαλαιακή επάρκεια των τραπεζών.Το πέμπτο κεφάλαιο που ακολουθεί, με τίτλο «Το χρηματοπιστωτικό σύστημα των Δυτικών Βαλκανίων» παρουσιάζει τα βασικά χαρακτηριστικά του τραπεζικού συστήματος στις κεντρικά προγραμματισμένες οικονομίες, αλλά και στις μεταβατικές οικονομίες, και αναλύει με περισσότερη λεπτομέρεια την διαδικασία μετάβασης των τραπεζικών συστημάτων των Δυτικών Βαλκανίων (Σερβία, Μαυροβούνιο, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Αλβανία, Βόρεια Μακεδονία, αλλά και Κόσοβο), αξιοποιώντας τους δείκτες μετάβασης της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης. Στο κεφάλαιο αυτό επιχειρείται και μια σύνδεση του ζητήματος της ενταξιακής προοπτικής των Δυτικών Βαλκανίων με την ενίσχυση της τραπεζικής τους ενοποίησης με την ΕΕ. Στην συνέχεια, το έκτο κεφάλαιο, υπο τον τίτλο «Ενοποίηση της λιανικής τραπεζικής αγοράς» εξετάζει το εννοιολογικό περιεχόμενο της χρηματοπιστωτικής ενοποίησης, με ιδιαίτερη έμφαση στο νομό της μιας τιμής και της σύγκλισης των τραπεζικών επιτοκίων. Απορρίπτοντας την εφαρμοσιμότητα του νόμου της μίας τιμής στις τραπεζικές αγορές, το κεφάλαιο εστιάζει σε μία εναλλακτική προσέγγιση, η οποία βασίζεται στην έννοια της συν-ολοκλήρωσης. Επιπρόσθετα, επιχειρείται μία βιβλιογραφική ανασκόπηση των σημαντικότερων μελετών στο πεδίο της ενοποίησης των αγορών λιανικής τραπεζικής, οι οποίες και κατηγοριοποιούνται με κριτήριο την μέθοδο που ακολουθούν (μέθοδος συν-ολοκλήρωσης, μέθοδος β- και σ-σύγκλισης, μετακύλιση επιτοκίων (pass-through) και άλλες μέθοδοι).Η ακολουθούμενη μεθοδολογία της διατριβής παρουσιάζεται στο έβδομο κεφάλαιο. Συγκεκριμένα, στο κεφάλαιο αυτό προσδιορίζεται το δείγμα της έρευνας το οποίο περιλαμβάνει μηνιαία εναρμονισμένα στοιχεία των επιτοκίων των Νομισματικών Χρηματοπιστωτικών Ιδρυμάτων (MIR) που αντλούνται από την Statistical Data Warehouse της ΕΚΤ για τα 12 αρχικά κράτη-μέλη της ευρωζώνης (Αυστρία, Βέλγιο, Φινλανδία, Γαλλία, Γερμανία, Ιρλανδία, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Ισπανία, Πορτογαλία, Ελλάδα). Τα υπο διερεύνηση επιτόκια περιλαμβάνουν επτά (7) χορηγικά προϊόντα, τέσσερα (4) καταθετικά προϊόντα, καθώς και έναν (1) σύνθετο δείκτη κόστους δανεισμού, ενώ η εξεταζόμενη περίοδος αφορά -ανάλογα με την διαθεσιμότητα των δεδομένων- τα διαστήματα 2000-2020, 2003-2020 και 2010-2020. Στο κεφάλαιο αυτό, επίσης, παρουσιάζεται η ακολουθία της μεθοδολογίας της έρευνας, η οποία βασίζεται σε τέσσερα διαδοχικά βήματα: πρώτον, εξετάζονται τα βασικά περιγραφικά στατιστικά στοιχεία της συμπεριφοράς των επιτοκίων και επιχειρείται ο έλεγχος σημείου διαχωρισμού των χρονοσειρών τον Οκτώβριο του 2008, δεύτερον, γίνεται έλεγχος στασιμότητας των υπό διερεύνηση επιτοκίων χρησιμοποιώντας τις μεθόδους IPS και ADF, τρίτον, εφαρμόζεται ο έλεγχος Engle-Granger προκειμένου να προσδιοριστεί εάν τα επιτόκια του κάθε υπό εξέταση κράτους-μέλους συγκλίνουν με το σταθμισμένο μέσο των επιτοκίων των υπόλοιπων 11 χωρών, και τέταρτον χρησιμοποιείται ο έλεγχος συν-ολοκλήρωσης Johansen προκειμένου να διαπιστωθεί η ύπαρξη μακροπρόθεσμης σχέσης ισορροπίας μεταξύ των χρονοσειρών των επιτοκίων. Στην συνέχεια, στο όγδοο κεφάλαιο παρουσιάζονται, τα ευρήματα της έρευνας. Ειδικότερα, στην αρχή παρουσιάζονται τα περιγραφικά αποτελέσματα και ο έλεγχος Chow για κάθε ένα από τα υπο εξέταση επιτόκια, στην συνέχεια παρουσιάζεται η ανάλυση στασιμότητας χρονοσειρών, και έπειτα τα αποτελέσματα της ανάλυσης συν-ολοκλήρωσης. Η παρουσίαση των αποτελεσμάτων γίνεται με την βοήθεια Γραφημάτων και Πινάκων για την αποτελεσματική απεικόνιση και την επισήμανση των βασικών ευρημάτων. Τα εμπειρικά ευρήματα της διατριβής τεκμηριώνουν ότι οι αγορές λιανικής τραπεζικής στα υπο εξέταση κράτη μέλη εξακολουθούν να είναι κατακερματισμένες και να παρατηρείται διαφοροποίηση των επιτοκίων. Ωστόσο, τα ευρήματα της διατριβής δείχνουν ότι τα επιτόκια λιανικής συνδέονται μεταξύ τους με μια μακροπρόθεσμη σχέση ισορροπίας και κινούνται “μαζί”, δηλαδή συν-ολοκληρώνονται. Με βάση τις παραδοχές της διδακτορικής διατριβής σχετικά με την απόρριψη της υπόθεσης περί εξίσωσης των τιμών σε μία πλήρως ενοποιημένη αγορά, η συν-ολοκλήρωση, η οποία δεν προϋποθέτει την εξίσωση των επιτοκίων αλλά μία μακροχρόνια στενή μεταξύ τους σύνδεση, υποδεικνύει μια κοινή μακροπρόθεσμη τάση, ακόμη κι αν βραχυπρόθεσμα τα επιτόκια αποκλίνουν μεταξύ τους.Τα συμπεράσματα της διατριβής παρουσιάζονται στο τελευταίο κεφάλαιο, όπου και επιχειρείται η ερμηνεία των ευρημάτων σχετικά με την δυναμική των επιτοκίων λιανικής στην ευρωζώνη. Παράλληλα, συζητούνται οι πρακτικές επιπτώσεις της διαφοροποίησης αλλά και συν-ολοκλήρωσης των επιτοκίων, τόσο για την εσωτερική τραπεζική αγορά, όσο και για τον ευρύτερο τραπεζικό κατακερματισμό στην ΕΕ και στον ευρωπαϊκό οικονομικό χώρο.