Looting deconstructed: a study of non-professional engagements with the material past in Kozani, Greece

Abstract

In dominant archaeological discourse, looting has been primarily discussed in connection with its assumed profit-related motives and the destruction it causes to the archaeological context of antiquities. Such ways of thinking, however valid they may be in some instances, result in an inadequate representation and understanding of looting, which conflates diverse forms of non-professional digging and search for antiquities, ignores the socio-cultural contexts they are embedded within, and undermines or disregards the objectives or perspectives of those perceived as ‘looters’. This thesis addresses these problems and attempts to deconstruct the blanket conceptualisation of looting that assimilates and denounces a range of acts, from a failure to register an antiquity, the unauthorised possession of an artefact, to an object’s sale for subsistence purposes. In light of this, I present and interpret cases of non-professional digging and collection (but not sale) of relics gathered from ethnographic research amongst local communities in Kozani in north-western Greece. The results of the ethnographic research, interwoven with the critically analysed impact of official archaeology’s epistemology and practice (applied in Greece and elsewhere), offers a multi-layered understanding of looting, which goes beyond professionalised notions and ethics. I contend that rather than being inspired by economic objectives, looting phenomena often involve an array of diverse, complex and ambiguous social activities, embedded in daily practices. This study of looting is essentially a study of nonprofessionals, who physically engage with the material past, in order to control the past’s materiality and symbolic meaning and eventually construct social power for themselves. On one level, it attempts to scrutinize the complex forms of reaction and resistance of ordinary people towards official archaeology. On a deeper level, it hopes to reveal the hybrid character of seemingly opposing practices. The control over antiquities and the desire for the symbolic and social power it generates, transcend professional and nonprofessional behaviours towards the material past.

Στον κυρίαρχο αρχαιολογικό Λόγο, η αρχαιοκαπηλία έχει συζητηθεί κυρίως σε σχέση με τα κίνητρα που σχετίζονται είτε με το οικονομικό κέρδος, είτε με την καταστροφή του πλαισίου των αρχαιοτήτων. Αυτή η προσέγγιση, όσο έγκυρη και αν είναι σε ορισμένες περιπτώσεις, είναι ανεπαρκής ως προς την αναπαράσταση και κατανόηση της αρχαιοκαπηλίας, ομογενοποιώντας τις διαφορετικές μορφές ανασκαφής και αναζήτησης αρχαιοτήτων από μη-επαγγελματίες, αγνοώντας τα κοινωνικο-πολιτιστικά τους πλαίσια και υπονομεύοντας τους στόχους ή το υπόβαθρο όσων θεωρούνται «αρχαιοκάπηλοι». Η ανά χείρας διατριβή αντιμετωπίζει αυτά τα κενά και επιχειρεί να αποδομήσει την έννοια της αρχαιοκαπηλίας η οποία λανθασμένα αφομοιώνει και καταγγέλλει ένα ευρύ φάσμα ετερόκλητων ενεργειών, από την αδυναμία καταγραφής ενός ευρήματος και την παράτυπη κατοχή ενός αντικειμένου, μέχρι την πώληση αρχαιοτήτων για λόγους επιβίωσης. Υπό αυτό το πρίσμα, παρουσιάζονται και ερμηνεύονται περιπτώσεις μελέτης που αφορούν στην εκσκαφή και συλλογή (αλλά όχι πώληση) αρχαιοτήτων από μη-επαγγελματίες, οι οποίες αναδύθηκαν από εθνογραφική έρευνα σε τοπικές κοινότητες της Κοζάνης στη βορειοδυτική Ελλάδα. Συνυφαίνοντας επομένως την εθνογραφική έρευνα με μία κριτική ανάλυση της επιστημολογίας και πράξης της επίσημης αρχαιολογίας (στην Ελλάδα και αλλού), αναδεικνύεται μια πολυεπίπεδη κατανόηση του φαινομένου της αρχαιοκαπηλίας, υπερβαίνοντας τους επίσημους όρους και την επιστημονική ηθική. Οι ενέργειες που εξετάζονται περιλαμβάνουν - πέρα από τα οικονομικά κίνητρα - μια σειρά από σύνθετες κοινωνικές δραστηριότητες, ενσωματωμένες σε καθημερινές πρακτικές. Συνθέτουν ουσιαστικά μία μελέτη ανθρώπων μη-επαγγελματιών, οι οποίοι έρχονται σε ενσώματη επαφή με το υλικό παρελθόν, προκειμένου να ελέγξουν την υλικότητα και το συμβολικό νόημα του παρελθόντος και να οικοδομηθεί κοινωνική θέση. Αφενός, επιχειρεί να εξετάσει αναλυτικά τις σύνθετες μορφές αντιμετώπισης και αντίστασης των απλών ανθρώπων απέναντι στην επίσημη αρχαιολογία. Αφετέρου, επιχειρεί να αποκαλύψει τον υβριδικό χαρακτήρα μη-αποδεκτών πρακτικών. Ο έλεγχος πάνω στην υλικότητα της αρχαιότητας και η επιθυμία για την κατάκτηση της συμβολικής και κοινωνικής δύναμης που αυτή παράγει, διέπουν τόσο τις συμπεριφορές των ειδικών όσο και των μη-ειδικών απέναντι στο υλικό παρελθόν.