Νέες θεωρήσεις επαναπροσδιορισμού της ιεράρχησης των αστικών οδικών δικτύων

Abstract

Road network hierarchy is the cornerstone of transport planning; a cornerstone that also has a significant impact on urban form. Road network hierarchy defines “the functional classification of roads or streets by which they are grouped into classes or systems, depending on the function they serve”. The car-oriented approaches that dictated the planning procedure in cities after the 1950s, did not adopt a discrete and cohesive hierarchy system, thus resulting in various traffic, urban, environmental and societal issues. Hence, it is now explicit that cities should develop efficient hierarchy systems adhering sustainable mobility principles. In this framework, the present Thesis has a twofold objective: a) to undertake an analytical review of the concepts and practice related to the structure of urban road networks and especially to their road network hierarchy and b) to develop a methodological process of evaluating and redefining the hierarchy of urban road networks at multiple spatial scales under the perspective of sustainable mobility.A plethora of methods was utilized throughout the Thesis aiming to deal with its twofold objective successfully. More specifically, a detailed literature review process, acquiring both narrative and systematic approaches, was carried out to holistically identify current concepts and practice related to hierarchy. Moreover, a method of qualitative nature, i.e., the Q method was adopted to pinpoint the role of hierarchy in the urban road context of the future. Next, all this attained knowledge contributed to develop a methodological framework for planning and evaluating hierarchy at multiple spatial scales. This framework refers to a metropolitan area, proposing ways of formulating a new road hierarchy in strategic and local level, and it was applied to Athens Metropolitan Area and to the municipality of Kallithea, respectively. Alternative scenarios were firstly prepared per spatial level, which were then evaluated through multicriteria analysis techniques, thus identifying the optimal scenario for each level. Noticeably, each optimal scenario is accompanied by detailed planning and design directions.The findings of this research indicate that the existing body of literature is characterized by an important shift towards sustainable mobility, however, current practice of institutional planning, still maintains its priority to car-oriented hierarchy systems. The proposed method for redefining road network hierarchy that deals with urban planning and transport under a common perspective, has the potential to facilitate sustainable mobility both at a strategic and local level. It is also capable of sustaining a geographical clarity concerning the spatial structure of road hierarchy. Tellingly, the prevailing scenarios substantially support sustainable mobility at both spatial scales, confirming the urgent necessity for cities to shift towards walking, cycling and public transport.This Thesis is ultimately another small step towards nurturing a sustainable mobility planning ethos and the establishment of fair cities. Its main novelty lies in the fact that it introduces both new perceptions and concepts, as well as issues that have not been extensively discussed to date (e.g., ring roads, traffic calming areas, new hierarchy categories, autonomous vehicles, social dimension of streets, etc.). In this context, this Thesis broadens the scientific debate looking to promote a mobility paradigm shift that gives less emphasis to cars and more to people. Additionally, the proposed hierarchy method can be used as a decision support tool delineating planning strategies at multiple spatial scales, suitable for different planning authorities, stakeholders and policy makers in a city. The innovative characteristics of this Thesis are summarized as follows:- the Thesis highlights the fundamental value of hierarchy concerning the efficiency and sustainability of cities as well as its future role in the urban road environment- builds a concise theoretical background which analyses and presents the key features of the approaches, the methods and the practice related to the hierarchy of urban road networks- develops a comprehensive planning and evaluation method of road network hierarchy based on spatial analysis tools (GIS) and scenario planning techniques which gives a tangible priority to sustainable transport modes- functions as a coherent tool for future change and the updating of the institutional hierarchy planning at multiple spatial scales.

Η ιεράρχηση του αστικού οδικού δικτύου συνιστά τον ακρογωνιαίο λίθο του κυκλοφοριακού σχεδιασμού, που έχει εμφανείς επιδράσεις και στην πολεοδομική οργάνωση του χώρου. Ως ιεράρχηση ορίζεται η «ταξινόμηση των οδών, με την οποία ομαδοποιούνται σε τάξεις, κατηγορίες ή συστήματα, ανάλογα με τη λειτουργία που εξυπηρετούν». Οι αυτοκινητοκεντρικές προσεγγίσεις που επικράτησαν στις πόλεις μετά τη δεκαετία του ’50, δεν στηρίχθηκαν σε ένα σαφές και συνεκτικό σύστημα ιεράρχησης, γεγονός που προκάλεσε διάφορα κυκλοφοριακά, πολεοδομικά, περιβαλλοντικά και κοινωνικά προβλήματα. Επομένως, καθίσταται ξεκάθαρο πως οι πόλεις πρέπει να αναπτύξουν σωστά και αποδοτικά συστήματα ιεράρχησης που να εναρμονίζονται με τις αρχές της βιώσιμης κινητικότητας. Στο πλαίσιο αυτό η παρούσα διατριβή έχει διττό στόχο: α) να πραγματοποιήσει μια αναλυτική επισκόπηση των θεωρήσεων και πρακτικών που σχετίζονται με την κυκλοφοριακή οργάνωση των αστικών οδικών δικτύων και συγκεκριμένα με την ιεράρχησή τους και β) να αναπτύξει ένα μεθοδολογικό πλαίσιο αξιολόγησης και στη συνέχεια επαναπροσδιορισμού της ιεράρχησης των αστικών οδικών δικτύων σε πολλαπλές χωρικές κλίμακες υπό το πρίσμα της βιώσιμης κινητικότητας.Κατά την εκπόνηση της διατριβής, πραγματοποιήθηκε διεξοδική βιβλιογραφική έρευνα η οποία αξιοποίησε τόσο την αφηγηματική όσο και τη συστηματική βιβλιογραφική ανασκόπηση προκειμένου να καταγράψει και να αναλύσει με σφαιρικό τρόπο τις υπάρχουσες θεωρήσεις και πρακτικές της ιεράρχησης. Ακόμη, αξιοποιείται η ποιοτική μέθοδος έρευνας Q για την ανίχνευση του ρόλου της ιεράρχησης στον αστικό δρόμο του μέλλοντος. Στη συνέχεια, αξιοποιήθηκε όλη η παραπάνω πληροφορία με σκοπό τη συγκρότηση ενός μεθοδολογικού πλαισίου σχεδιασμού και αξιολόγησης της ιεράρχησης σε πολλαπλές χωρικές κλίμακες. Το μεθοδολογικό αυτό πλαίσιο αφορά μια μητροπολιτική περιοχή, προτείνοντας τρόπους σύνθεσης μιας νέας ιεράρχησης σε στρατηγικό και τοπικό επίπεδο και εφαρμόστηκε πιλοτικά στη μητροπολιτική περιοχή της Αθήνας και στον Δήμο Καλλιθέας, αντίστοιχα. Αναπτύχθηκαν εναλλακτικά σενάρια ιεράρχησης ανά χωρικό επίπεδο, τα οποία αξιολογήθηκαν με τεχνικές πολυκριτηριακής ανάλυσης, αναδεικνύοντας το βέλτιστο για το κάθε χωρικό επίπεδο. Μάλιστα, το εκάστοτε βέλτιστο σενάριο συνοδεύεται από κατευθύνσεις λεπτομερούς σχεδιασμού.Τα ευρήματα της διατριβής καταδεικνύουν πως το υφιστάμενο βιβλιογραφικό σώμα χαρακτηρίζεται από σημαντική στροφή προς τη βιώσιμη κινητικότητα, ωστόσο η υπάρχουσα πρακτική του θεσμοθετημένου σχεδιασμού, διατηρεί ακόμη την προτεραιότητα της σε αυτοκινητοκεντρικά συστήματα ιεράρχησης. Όσον αφορά στην προτεινόμενη μέθοδο επαναπροσδιορισμού της ιεράρχησης, η οποία αντιμετωπίζει ενιαία πολεοδομία και μεταφορές, διαπιστώνεται πως έχει τη δυνατότητα να προωθήσει τη βιώσιμη κινητικότητα, αλλά και να πετύχει γεωγραφική σαφήνεια τόσο σε στρατηγικό όσο και τοπικό επίπεδο. Χαρακτηριστικά και στις δύο χωρικές κλίμακες τα σενάρια που επικρατούν, στηρίζουν με ουσιαστικό τρόπο τη βιώσιμη κινητικότητα, γεγονός που επιβεβαιώνει την άμεση αναγκαιότητα για στροφή των πόλεων προς το περπάτημα, το ποδήλατο και τη δημόσια συγκοινωνία.Η διατριβή αυτή αποτελεί ένα ακόμα μικρό βήμα προς τη βιώσιμη κινητικότητα και τη δημιουργία δίκαιων πόλεων. Η κύρια πρωτοτυπία της έγκειται στο γεγονός ότι εντάσσει τόσο νέες αντιλήψεις και έννοιες, όσο και ζητήματα που δεν έχουν συζητηθεί εκτενώς έως σήμερα (π.χ. δακτυλίους, νέες κατηγορίες ιεράρχησης, αυτόνομα οχήματα, κοινωνική αξία του οδικού χώρου, κ.ά.). Σε αυτό το πλαίσιο, η διατριβή επεκτείνει τον επιστημονικό διάλογο για μια κουλτούρα κινητικότητας που θα δίνει λιγότερη προσοχή στα αυτοκίνητα και περισσότερη στους ανθρώπους. Επιπρόσθετα, η προτεινόμενη μέθοδος ιεράρχησης μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο στήριξης αποφάσεων μέσω της χάραξης στρατηγικής σχεδιασμού σε πολλαπλές χωρικές κλίμακες, κατάλληλης για διαφορετικούς φορείς σχεδιασμού σε μια πόλη. Τα καινοτόμα στοιχεία της διατριβής συνοψίζονται στα εξής: - αναδεικνύει τη θεμελιώδη αξία της ιεράρχησης για τη λειτουργία και τη βιωσιμότητα των πόλεων καθώς και τον μελλοντικό της ρόλο στο αστικό οδικό περιβάλλον- διαμορφώνει ένα λεπτομερές θεωρητικό υπόβαθρο το οποίο αναλύει και παρουσιάζει καίρια ζητήματα για τις προσεγγίσεις, τις μεθόδους και τις πρακτικές ιεράρχησης- συνθέτει μια ολοκληρωμένη μέθοδο σχεδιασμού και αξιολόγησης της ιεράρχησης που στηρίζεται σε εργαλεία χωρικής ανάλυσης (GIS) και σε τεχνικές σχεδιασμού σεναρίων και παρέχει αισθητή προτεραιότητα στα βιώσιμα μέσα μετακίνησης- συνιστά συνεκτικό εργαλείο για μελλοντική αλλαγή και επικαιροποίηση της θεσμοθετημένης ιεράρχησης σε πολλαπλές χωρικές κλίμακες