Self and body in Plato: Phaedo, Republic, Timaeus

Abstract

This dissertation examines the role of the body in the fashioning of the self in Plato’s Phaedo, Republic, and Timaeus. Even though it is usually argued that for Plato the real self is simply the soul and that the body is merely a hindrance toward realization of the ideal self, my analysis of these dialogues shows that the body may be assigned a constructive rather than obstructive role in the attempt to become a unified self. The Phaedo shows awareness that the indeterminacy inherent in the body infects the validity of any scientific argument but also provides the subject of inquiry with the ability to actualize, to the extent possible, the ideal self. The Republic locates bodily desires and needs in the soul, which is conceived of as a tripartite entity that enjoys at least minimum intelligible unity. Admittedly, achievement of maximal unity is dependent upon successful training of the rational part of the soul, as envisaged in the curriculum of Book 7. There is reason to suppose, however, that the earlier curriculum of Books 2 and 3, which aims at instilling a pre-reflectively virtuous disposition in the lower parts of the soul, is a prerequisite for the advanced studies of Republic 7. The Timaeus is most generous in the influence it accords the body. The world soul is fashioned out of Being, Sameness, and Difference: coupled with Aristotle’s observations, an examination of the Sophist and the Parmenides reveals that Difference is to be identified with the Timaeus’ third ontological principle, namely the Receptacle. Being thought of as space or matter, the Receptacle thus emerges as the quasi-material component that provides each individual soul with the alloplastic capacity for psychological growth and alteration.

Στόχος αυτής της διατριβής είναι η εμφατική ανάλυση του ρόλου που αποδίδεται στο σώμα στη σύσταση του εαυτού σε τρεις διαλόγους: τον Φαίδωνα, την Πολιτεία και τον Τίμαιο. Η έρευνα των εν λόγω διαλόγων αποδεικνύει ότι το σώμα δεν είναι πάντοτε άμεσα συνυφασμένο με ανασταλτικές λειτουργίες, αλλά αποτελεί αναγκαία συνθήκη για τη εμφάνιση της φιλοσοφίας και της επιστήμης. Στο πρώτο κεφάλαιο εξετάζεται ο Φαίδων, ένας διάλογος που επιχειρηματολογεί σθεναρά υπέρ της ύπαρξης μιας άυλης, ασύνθετης, αιώνιας κι ουσιωδώς λογικής ψυχής, που αποσπάται από το σώμα κατά τη στιγμή του θανάτου κι ακολουθεί αυτόνομη πορεία: τέσσερα περίπλοκα επιχειρήματα παρουσιάζονται, για να αποδείξουν την αθανασία της ψυχής, ενώ τουλάχιστον σε ένα χωρίο ο Σωκράτης φαίνεται να ταυτίζει την ψυχή με τον εαυτό (115c). Μετατοπίζοντας την έμφαση της έρευνας στις αντιδράσεις των συνομιλητών του Σωκράτη, η παρούσα μελέτη υποστηρίζει ότι το δραματικό πλαίσιο που περικλείει τα επιχειρήματα αυτά υποδηλώνει έμμεσα την αμφισβήτηση της εγκυρότητας της πεποίθησης ότι η ψυχή είναι αθάνατη. Συμπεραίνεται ότι η άποψη αυτή οφείλει να αντιμετωπιστεί με σκεπτικισμό και αναδεικνύεται η δυναμική διάσταση της ψυχής ως διανοητικού εαυτού που χαρακτηρίζεται από ικανότητα για μεταβολή κι ανάπτυξη. Το δεύτερο κεφαίλαιο εστιάζει στην Πολιτεία που περιλαμβάνει μια πιο περίτεχνη ανάλυση της ψυχής κατά την οποία η ψυχή τριχοτομείται σε λογική, συναίσθημα κι επιθυμία. Οι μη λογικές ορμές που ο Φαίδων απέδιδε στο σώμα τώρα ενσωματώνονται στην ψυχή, στο λογικό κομμάτι της οποίας αντιστοιχεί ο εαυτός. Στόχος του κεφαλαίου είναι να αναδείξει πως η εν λόγω αντιστοιχία είναι ανακριβής και να αντλήσει δεδομένα από το κείμενο που οδηγούν στην άποψη ότι ο εαυτός ταυτίζεται με ολόκληρη την ψυχή κι όχι ένα μέρος της. Στο πρώτο μέρος του κεφαλαίου υποστηρίζεται ότι η χρήση μεταφορών για την περιγραφή νοητικών διεργασιών ως αυτόνομων κέντρων δράσης δεν πρέπει να εκλαμβάνεται ως ένδειξη ότι η ψυχή τριχοτομείται με τρόπο ανάλογο της διαίρεσης ενός αντικειμένου σε τρία μέρη. Το δεύτερο τμήμα ερευνά το αναλυτικό πρόγραμμα της Πολιτείας και τονίζει την καταλυτική δράση των συναισθημάτων και της επιθυμίας στην ενοποίηση της τριχοτομημένης ψυχής. Επιπλέον, διερευνώνται: α) ο τρόπος με τον οποίο το πρώτο εκπαιδευτικό πρόγραμμα της Πολιτείας ενσταλάζει ένα είδος προθεωρητικής αρετής στα κατώτερα τμήματα της ψυχής, και β) η ενιαία φύση των αντικειμένων της νόησης που οδηγεί μέσω του προγράμματος σπουδών του έβδομου βιβλίου της Πολιτείας στην ενοποίηση του εαυτού μέσω της αρχής της αφομοίωσης, σύμφωνα με την οποία ο γνώστης αφομοιώνεται στο αντικείμενο της γνώσης. Στο τρίτο κεφάλαιο αναλύεται ο Τίμαιος με στόχο τη θεμελίωση της άποψης ότι η κοσμική ψυχή και το κοσμικό σώμα αποτελούνται από τα ίδια συστατικά. Αρχικά, προβάλλεται ο ρόλος της Ανάγκης στη δημιουργία του κόσμου και παρουσιάζεται ο τρόπος που συνεχίζει να ασκεί την επιρροή της ακόμα και μετά τη διάταξη του πρωταρχικού χάους σε ένα οργανωμένο όλον. Έπειτα, αναδεικνύονται οι αντιτιθέμενες λειτουργίες της α) ως αιτία της σταθερότητας και β) ως αρχή της διαφοροποίησης και υποστηρίζεται ότι, εννοούμενες ως ύλη και χώρος, οι λειτουργίες αυτές αντιστοιχούν στις έννοιες της Ταυτότητας και της Ετερότητας, που είναι δύο από τα συστατικά της κοσμικής, κι επομένως και κάθε ανθρώπινης, ψυχής. Λαμβάνοντας υπόψη την περαιτέρω αναφορά του Αριστοτέλη ότι η δημιουργία της πλατωνικής ψυχής στηρίζεται στον φυσικό μηχανισμό της έλξης που ως βασικό γνώρισμα της Υποδοχής επικρατούσε στο σύμπαν πριν την επιβολή του νου, συμπεραίνεται ότι η δυνατότητα της ψυχής να αλληλεπιδρά με τον αισθητό κόσμο βασίζεται στη συγγενική της με αυτόν υφή.