Διπλά κέρατα στο Ακρωτήρι Θήρας: η αρχαιολογία ενός συμβόλου

Abstract

The term Horns of Concecration preoccupied our thinking from the beginning, and the arrival of processual archeology ruled out all that was not observable or measurable, such as symbolism. Thus, the discussion of Minoan double horns (DHs) was suspended indefinitely, but the success of the schematic DH, in the context of modern popular culture, is indicative of apt symbolism with references to the image of the Minoan bull. The study did not deny the Evansian perception of the schematic bucranium, but has not accepted it uncritically. Looking at new data from Akrotiri, Thira, it discusses technique, which incorporates DH into a tradition of ‘manipulations’, culturally prescribed. As handling cannot be separated from intentionality (usage) and intentionality from habit (behavior), the integration of Theran DHs into a framework of correlations embeded in archaeological contexts was explored with particular reference to the ritual confirmation of social space and the marking of the built environment. By freeing the study from the limitations of morphological comparisons by analogy, the discussion of conditions was encouraged, which, on the one hand, favored the development and use of the DH by Cretan societies and, on the other, facilitated its integration into architecture and wall painting of Akrotiri, Thera.As a vehicle of ideology, the ox’s contribution to the creation of the Knossian Kefala appears to have been capital; and treating the DH as a non-arbitrary sign of physical association with the ox led to an investigation of emergence, rather than origin ― that is, in opposition to an extraneous, adventitious appearance. Man manipulated and consumed the wild body: hunted, butchered, ate, digested, transformed it into a tool, tamed it and placed it in the yoke; exploiting and depicting the bull in every possible way and means, they familiarized with it. A part of it, sharp, hard and extremely powerful, can be denatured by appropriate manipulations; being extra-human ―essentially incomprehensible and potentially dangerous― it became mediator, between the tangible and imaginary worlds. The correlation of DH and animal sacrifice shaped the artifact and placed it at the center of sensory theatrical rituals, in order to activate memory. The animal limb turned artifact by handling, long before the man-made DH appeared; thus, the body architecture defined DH architecturality.Incorporating verticality, ascend, religiosity and possibly prophylaxis, the pars pro toto was connected with experiences of seismic ruination and formed into a catholic sign of the built environment. Associated with construction, it was inextricably linked to the verticality of the façade and architecturality was explored in relation to the functional structural unit, which encourages ascent. The fact that peaks were crowned with DHs, brought verticality into the discussion; but at the same time magnified the challenge of an architecture, which is primarily horizontal. However, due to a lack of reversibility, Akrotiri offered the opportunity to view iconography, horn rituals and structures, eschewing typology, in favor of vertical associations. Where presence constitutes social space, DHs are visible and as they combed space, their apotropaic character activated in values of coexistence.Entrance systems allowed the consideration of DHs in relation to representations of bulls ―not independently of them― and because the artefact is not convincing as an emblem of enthroned power, its significance was associated with rituals. Representation and ritual action were examined in the context of the Minoan megastructure, whose construction responded to demographic pressures and the need to confirm social ties, which in large populations, spatially dispersed, are not self-evident. In symbolic constitutions, the giver is claiming presence and by depositing special cornual simulacra, climbers identified themselves as social subjects, at least, during the Peak Sanctuary era.The material symbol is an artifact with directionality and, as such, it is not only taught, it also instructs and directs its audience. The archaeologist need not become a decipherer in order to approach it, because interpretation is not a matter of breaking codes. If this is true, the kind of interrogation to which a symbol can be subjected will never lead to final interpretations and certainly will not lead to rules and laws. The double horn emerged from the deep stratigraphy of the impressive Knossian tell and reached Akrotiri without migrating. It is architectural as it is Minoan, but also belongs to the symbolic background of Aegean civilization, from as far back as horned mammals go. Its immanence can be traced in availability and affordances, which allowed or even imposed its manipulation.The incomprehensible relation of bull and structure, the architecturality of crowning with DHs, the wall painting of the adyton, cornual rituals and artifacts illustrate the association of the architectural DH with bull, hinting at a structured social practice, which, perhaps, operated in a preconscious manner.

Η ονοματοθεσία Κέρατα Καθοσιώσεως (Horns of Concecration) προκατάλαβε τη σκέψη μας, από την αρχή, ενώ η έλευση της διαδικασιακής αρχαιολογίας απέκλεισε από το οπτικό μας πεδίο ό,τι μη παρατηρήσιμο, ή μη μετρήσιμο, όπως το συμβολισμό. Η πραγμάτευση του μινωικού διπλού κέρατος (ΔΚ) ανεστάλη επ’ αόριστο, αλλά στο πλαίσιο της σύγχρονης λαϊκής κουλτούρας, η επιτυχία της μορφής ΔΚ είναι ενδεικτική μιας εύστοχης συμβολιστικής, με αναφορές στην εικόνα του μινωικού ταύρου.Η μελέτη δεν αρνήθηκε την Εβανσική πρόσληψη του σχηματικού βούκρανου, αλλά δεν την αποδέχτηκε άκριτα. Εξετάζοντας νέα στοιχεία, από το Ακρωτήρι Θήρας, συζητά την τεχνική, η οποία εντάσσει τo ΔΚ σε μια παράδοση χειρισμών, πολιτισμικά προδιαγεγραμμένων. Καθώς ο χειρισμός δεν μπορεί να διαχωριστεί από την προθετικότητα (χρήση) και η προθετικότητα από τη συνήθεια (συμπεριφορά), διερευνήθηκε η ένταξη των θηραϊκών ΔΚ σε ένα πλαίσιο αρχαιολογικών συσχετισμών, αναφορικά με την επιτελεστική επιβεβαίωση του κοινωνικού χώρου και τη σήμανση του δομημένου περιβάλλοντος. Απελευθερώνοντας την μελέτη από τους περιορισμούς των μορφολογικών συγκρίσεων κατ' αναλογία ενθαρρύνθηκε η συζήτηση συνθηκών, οι οποίες, αφενός, ευνόησαν την ανάπτυξη και χρήση του ΔΚ από τις κοινωνίες της Κρήτης και, αφετέρου, επέτρεψαν την ενσωμάτωσή του στην αρχιτεκτονική και τη σπουδαία ζωγραφική του Ακρωτηρίου Θήρας.Ως όχημα ιδεολογίας, η συνεισφορά του βοδιού στη δημιουργία της κνωσιακής Κεφάλας υπήρξε κεφαλαιώδης· έτσι, η πραγμάτευση του ΔΚ ως μη αυθαίρετου σημείου φυσικού συσχετισμού με το βόδι, οδήγησε σε διερεύνηση της ανάδυσης, αντί της προέλευσης ―δηλαδή, σε αντιδιαστολή προς μια επείσακτη, τυχαία εμφάνιση. O άνθρωπος χειραγώγησε και κατανάλωσε το άγριο σώμα: το κυνήγησε, το κρεούργησε, το έφαγε, το χώνεψε, το μετασκεύασε σε εργαλείο, το εξημέρωσε, το έζεψε στο ζυγό, το εκμεταλλεύτηκε, το αναπαράστησε, με κάθε δυνατό τρόπο και μέσο· εντέλει, το οικειώθηκε. Ένα μέρος του, αιχμηρό, σκληρό και εξαιρετικά ισχυρό μετουσιώνεται με κατάλληλους χειρισμούς, αλλά όντας εξωανθρώπινο ―κατ’ ουσίαν ακατανόητο και εν δυνάμει επικίνδυνο― ανάχθηκε σε διαμεσολαβητή, ανάμεσα σε απτό και νοητό κόσμο. Ο συσχετισμός ΔΚ και ζωοθυσίας μορφοποίησε το τεχνούργημα και το έθεσε στο επίκεντρο αισθητήριων θεατρικών επιτελέσεων, για να ενεργοποιείται η μνήμη. Tο ζωικό μέλος μετατράπηκε σε τεχνούργημα διά χειρισμού, πολύ πριν εμφανιστεί το τεχνητό ΔΚ, και η αρχιτεκτονική του σώματος καθόρισε την αρχιτεκτονικότητα του ΔΚ.Ενσωματώνοντας κατακορυφότητα, ανέλιξη, θρησκευτικότητα και πιθανά προστασία, το μέρος αντί του όλου συνδέθηκε με εμπειρίες σεισμικών ερειπώσεων και σχηματοποιήθηκε σε καθολικό σήμα του οικισμένου περιβάλλοντος. Συσχετιζόμενο με την κατασκευή, συνδέθηκε άρρηκτα με την καθετότητα της πρόσοψης και διερευνήθηκε η αρχιτεκτονικότητα σε σχέση με την λειτουργική μονάδα που ενθαρρύνει ανάβαση. Το γεγονός, ότι κορυφές επιστέφονταν με ΔΚ, έβαλε την καθετότητα στη συζήτηση, αλλά την ίδια στιγμή μεγέθυνε την πρόκληση μιας αρχιτεκτονικής, εν πολλοίς, οριζόντιας. Ωστόσο, λόγω έλλειψης αντιστρεψιμότητας, το Ακρωτήρι πρόσφερε την ευκαιρία να ιδωθούν, εικονογραφία, κερατικές επιτελέσεις και κατασκευές, αποφεύγοντας την τυπολογία, υπέρ της ανάδειξης κάθετων συσχετισμών. Εκεί που η παρουσία συγκροτεί κοινωνικό χώρο, είναι ορατά ΔΚ και καθώς κατοπτεύουν, ο αποτροπαϊκός χαρακτήρας ενεργοποιόταν σε αξίες του συνυπάρχειν.Oι εισόδιες διαμορφώσεις επέτρεψαν την εξέταση ΔΚ σε συνάρτηση με την παραστατική του ταύρου ―όχι ανεξάρτητα από αυτή― και επειδή το τεχνούργημα δεν είναι πειστικό ως έμβλημα ένθρονης εξουσίας, η σημασία του συσχετίστηκε με επιτελέσεις. Παραστατική και τελετουργία εξετάστηκαν στο πλαίσιο του μινωικού υπερδομήματος, η οικοδόμηση του οποίου αποκρίθηκε σε δημογραφικές πιέσεις και την ανάγκη επιβεβαίωσης κοινωνικών δεσμών, οι οποίοι σε μεγάλους πληθυσμούς, χωρικά διασκορπισμένους, δεν είναι αυτονόητοι. Στην φαντασιακή θέσμιση, ο αναθέτων διεκδικεί παρουσία και με ειδικά κερατικά αναθήματα, οι αναβάτες προσδιόριζαν τον εαυτό τους ως κοινωνικά υποκείμενα, τουλάχιστον, κατά την περίοδο των Ιερών Κορυφής.Το υλικό σύμβολο είναι τεχνούργημα με κατευθυντικότητα και, ως τέτοιο, δεν διδάσκεται μόνο, αλλά διδάσκει και κατευθύνει το κοινό του. Ο αρχαιολόγος δεν έχει λόγο να γίνει αποκρυπτογράφος για να το προσεγγίσει, επειδή η ερμηνεία δεν είναι ζήτημα θραύσης κάποιου κώδικα. Εάν αυτό είναι αλήθεια, το είδος της ανάκρισης, στην οποία μπορεί να υποβληθεί ένα σύμβολο δεν θα οδηγήσει σε τελικές ερμηνείες και, ασφαλώς, δεν θα οδηγήσει σε κανόνες και νόμους. Το διπλό κέρας αναδύθηκε από τη βαθιά στρωματογραφία της εντυπωσιακής κνωσιακής μαγούλας και έφτασε στο Ακρωτήρι χωρίς να μεταναστεύσει. Είναι αρχιτεκτονικό όσο και μινωικό, αλλά ανήκει στο συμβολιστικό υπόβαθρο του αιγαιακού πολιτισμού, από τόσο παλιά, όσο και τα κερασφόρα θηλαστικά. Η εμμένεια του ΔΚ διαφαίνεται σε διαθεσιμότητα και επιδοχές, οι οποίες επέτρεψαν, ή και επέβαλαν το χειρισμό του.Ο ακατανόητος συμφυρμός ταύρου/δομήματος, η αρχιτεκτονικότητα της επίστεψης, η τοιχογραφία του αδύτου, κερατικά τεχνουργήματα και επιτελέσεις εικονογραφούν το συσχετισμό του αρχιτεκτονικού ΔΚ με τον ταύρο και υπαινίσσονται μια δομημένη κοινωνική πρακτική, η οποία, πιθανά, λειτουργούσε με προσυνειδητό τρόπο.