Μελέτη των βασικών παραγόντων που διαμορφώνουν τους ρυθμούς θνησιμότητας στην Ελλάδα και τις άλλες Ευρωπαϊκές χώρες κατά την χρονική περίοδο 1960-2016

Abstract

Understanding the underlying causes of variation in mortality is useful for health policy and intervention design. However, risk factors can be difficult to measure directly, as observed measures are often products of traits or circumstances that are unobserved, partially observed, or complex and multidimensional. Because factors that influence mortality typically manifest themselves in several causes of death, associations among causes of death over time or space may provide important information about underlying causal factors.Generally, untoward and adverse events, such as an economic crisis, are commonly known to be associated with increased risk of morbidity and mortality. Failures of economic systems with inevitable negative consequences for health and social welfare are likely to be catastrophic with increasing mortality rates, when urban societies living in artificial environments with low birth rate and rapid increase in the elderly population, are unexpectedly forced to live in degraded environment. The increase in population aging and mortality rates (especially among the elderly), as well as the decrease in the birth rate, is the most important demographic, socio-economic and national problem in European countries.The primary aim of this study was to investigate the leading factors contributing to mortality in Greece and other European countries, during the time period 1960 – 2019. It is well known that climate and weather conditions affect human health. Climate change is already happening and represents one of the greatest environmental, social and economic threats facing the planet. The research has focused on investigating the temporal fluctuations and seasonal variation of human mortality rates in Europe. The present study was designed to answer the following research questions: (a) Investigation of the role of climate change and global warming in the dynamic balance and interaction between winter and summer mortality in Europe. (b) Seasonal, trend and noise additive decomposition of the temporal fluctuations of mortality rates for the main causes of deaths across European countries. (c) Evaluation of socioeconomic factors that affect health, such as living conditions and lifestyle, demographic changes, environmental quality and efficiency and financial sustainability of healthcare systems.Time series analysis models were applied using several different techniques such as X13-ARIMA, exponential smoothing models, unobserved components models, seasonal-trend decomposition using LOESS (locally estimated scatter plot smoothing procedure) and several autoregressive models. The results demonstrate that, in general, global warming contributes to higher summer and lower winter mortality in the southern zone. It is also possible that the climate warming in the Nordic countries is most likely associated with further reduced mortality rates during the milder weather of summer. This study confirms that the entire Europe region experiences higher mortality during the cold period (from December to March) and lower mortality during the warm period (from June to September), although the differences between the two seasons vary considerably on a regional basis with a mortality pattern of increasing excess winter deaths index (EWDI) from northern to southern Europe. A possible explanation for these findings may be the better adaptation to cold weather in countries with severe winter weather, such as in Northern Europe. However, people living in countries with mild winters and warm summers, such as in the Mediterranean region, tend to have poor domestic thermal efficiency and, therefore, very high excess winter mortality, because populations in warmer regions tend to be most vulnerable to cold and more people die from moderate (relative cold) temperatures. This phenomenon, that populations in warmer regions have higher excess winter deaths, is probably associated not only with their poor home heating, but mainly with the dynamic balance between winter and summer mortality, because most of the deaths occur during more adverse weather conditions, especially cold temperatures, regardless of political, socioeconomic, cultural, health and demographic characteristics. Furthermore, people often adopt multiple unhealthy behaviors and can be considered as a vulnerable population because they are exposed to various diseases linked to hazardous substances and the morbidity and mortality rates among them are high. The analysis of health determinant indicators was performed using multivariate statistical techniques and the results shown that alcohol consumption and tobacco use are higher mostly in Southern European countries.

Η κατανόηση των παραγόντων που διαμορφώνουν τους ρυθμούς θνησιμότητας αποτελεί μια σημαντική παράμετρο που επηρεάζει το σχεδιασμό της πολιτικής υγείας. Ωστόσο, οι παράγοντες κινδύνου είναι δύσκολο να μετρηθούν και να αξιολογηθούν, καθώς οι δείκτες θνησιμότητας και οι πιθανές υποκείμενες αιτίες που πρέπει να διερευνηθούν είναι συχνά το αποτέλεσμα ποιοτικών και ποσοτικών χαρακτηριστικών, τα οποία προκύπτουν από πολύπλοκες και πολυδιάστατες διεργασίες. Επειδή οι παράγοντες κινδύνου που επηρεάζουν τη θνησιμότητα τυπικά συνδέονται με την εμφάνιση διαφόρων ασθενειών, η μελέτη των αιτιών θανάτου σε χρονικό και χωρικό επίπεδο μπορεί να παρέχει σημαντικές πληροφορίες σχετικά με τους υποκείμενους παράγοντες θνησιμότητας.Γενικά, τα ανεπιθύμητα γεγονότα και οι δυσμενείς καταστάσεις, όπως οι οικονομικές κρίσεις, είναι ευρέως γνωστό ότι σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο νοσηρότητας και θνησιμότητας. Οι αποτυχίες των οικονομικών συστημάτων, οι οποίες έχουν αναπόφευκτες αρνητικές συνέπειες για την υγεία και την κοινωνική ευημερία τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο είναι πιθανό να είναι καταστροφικές με υψηλούς ρυθμούς θνησιμότητας, όταν οι άνθρωποι που ζουν σε τεχνητά περιβάλλοντα, όπως οι κάτοικοι των αστικών και των βιομηχανικών περιοχών που χαρακτηρίζονται από χαμηλούς ρυθμούς γεννήσεων και μεγάλα ποσοστά ατόμων τρίτης ηλικίας, αναγκάζονται απροσδόκητα να ζήσουν (λόγω της οικονομικής και κοινωνικής κρίσης) σε ένα υποβαθμισμένο περιβάλλον. Η αύξηση της γήρανσης του πληθυσμού και των ρυθμών θνησιμότητας, ιδιαίτερα μεταξύ των ηλικιωμένων, καθώς και η μείωση του ποσοστού των γεννήσεων είναι το σημαντικότερο δημογραφικό, κοινωνικοοικονομικό και εθνικό πρόβλημα στις ευρωπαϊκές χώρες.Πρωταρχικός στόχος αυτής της μελέτης ήταν να διερευνήσει τους κύριους παράγοντες που συμβάλλουν στη θνησιμότητα στην Ελλάδα και στις άλλες Ευρωπαϊκές χώρες για τη χρονική περίοδο των ετών 1960 – 2019. Είναι γνωστό ότι το κλίμα και οι καιρικές συνθήκες επηρεάζουν την ανθρώπινη υγεία. Η κλιματική αλλαγή συμβαίνει ήδη και αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες περιβαλλοντικές, κοινωνικές και οικονομικές απειλές που αντιμετωπίζει ο πλανήτης. Η έρευνα επικεντρώθηκε κυρίως στη διερεύνηση της χρονικής διακύμανσης των ρυθμών θνησιμότητας στην Ευρώπη. Η παρούσα μελέτη σχεδιάστηκε για να απαντήσει στα ακόλουθα ερευνητικά ερωτήματα: (α) Διερεύνηση του ρόλου της κλιματικής αλλαγής και της υπερθέρμανσης του πλανήτη στη δυναμική ισορροπία και αλληλεπίδραση μεταξύ της χειμερινής και της θερινής θνησιμότητας στην Ευρώπη. (β) Μελέτη των χρονικών διακυμάνσεων των ρυθμών θνησιμότητας για τις κύριες αιτίες θανάτου στις Ευρωπαϊκές χώρες, με την εφαρμογή στοχαστικών μοντέλων ανάλυσης των χρονολογικών σειρών (time series analysis) στις επιμέρους συνιστώσες: τάση, εποχικότητα, κυκλικές συνιστώσες, ερυθρό και λευκό θόρυβο. (γ) Αξιολόγηση των κοινωνικοοικονομικών παραγόντων που επηρεάζουν την υγεία, όπως οι συνθήκες διαβίωσης και ο τρόπος ζωής, οι δημογραφικές μεταβολές, η ποιότητα του περιβάλλοντος, καθώς και η αποδοτικότητα και οικονομική βιωσιμότητα των συστημάτων υγειονομικής περίθαλψης.Για την ανάλυση των χρονολογικών σειρών εφαρμόστηκαν διάφορες τεχνικές, όπως X13-ARIMA, μοντέλα εκθετικής εξομάλυνσης, Unobserved Components Models (UCM), Seasonal-Trend decomposition using LOESS (STL), καθώς και αυτοπαλινδρούμενα (στοχαστικά) μοντέλα πρόβλεψης. Από τα αποτελέσματα της στατιστικής ανάλυσης προκύπτει ότι στη Νότια Ευρώπη και ιδιαίτερα στις μεσογειακές χώρες, η κλιματική αλλαγή συμβάλλει στην αύξηση των θανάτων κατά τη θερινή περίοδο, λόγω της αντίστοιχης αύξησης της συχνότητας εμφάνισης ιδιαίτερα θερμών ημερών και ακραίων επεισοδίων καύσωνα, καθώς και στη μείωση της χειμερινής θνησιμότητας. Επίσης η υπερθέρμανση του κλίματος στις σκανδιναβικές χώρες είναι πιθανό να σχετίζεται με την παρατηρούμενη μείωση της θνησιμότητας κατά τη διάρκεια των καλοκαιρινών μηνών, λόγω της αντίστοιχης αύξησης της μέσης θερμοκρασίας.Η παρούσα μελέτη επιβεβαιώνει ότι όλες οι χώρες της Ευρώπης παρουσιάζουν υψηλότερη θνησιμότητα κατά την ψυχρή περίοδο του έτους (από Δεκέμβριο έως και Μάρτιο) και χαμηλότερη θνησιμότητα κατά τη θερμή περίοδο (από Ιούνιο έως και Σεπτέμβριο) αν και οι διαφορές (στη θνησιμότητα) μεταξύ αυτών των δύο εποχών ποικίλλουν σημαντικά σε περιφερειακό επίπεδο με ένα πρότυπο θνησιμότητας όπου ο δείκτης EWDI - Excess Winter Deaths Index (των επιπλέον θανάτων κατά τη χειμερινή περίοδο) παρουσιάζει μια αύξηση από τη βόρεια προς τη νότια Ευρώπη. Μια πιθανή εξήγηση για τα παραπάνω αποτελέσματα είναι ότι οι κάτοικοι των χωρών της Βόρειας Ευρώπης έχουν καλύτερη προσαρμογή σε ακραίες καιρικές συνθήκες με πολύ χαμηλές θερμοκρασίες και έντονο κρύο. Αντίθετα οι άνθρωποι που ζουν σε χώρες με θερμό κλίμα και με σχετικά ήπιους χειμώνες, όπως είναι οι χώρες που βρίσκονται στην περιοχή της Μεσογείου, δεν έχουν καλή προσαρμογή στις σχετικά χαμηλές θερμοκρασίες και επειδή οι χειμώνες είναι γενικά ήπιοι δεν φροντίζουν να θερμαίνουν επαρκώς τα σπίτια τους. Επομένως οι πληθυσμοί στις θερμότερες περιοχές της Νότιας Ευρώπης τείνουν να είναι πιο ευάλωτοι στις χαμηλές θερμοκρασίες και οι περισσότεροι άνθρωποι πεθαίνουν κατά τη διάρκεια της χειμερινής περιόδου, ενώ επικρατούν σχετικά μέτριες θερμοκρασίες (σε σύγκριση με τις πολύ χαμηλότερες θερμοκρασίες που επικρατούν τους χειμερινούς μήνες στη Βόρεια Ευρώπη). Αυτό το φαινόμενο, ότι οι πληθυσμοί σε περιοχές µε θερμότερο κλίμα, όπως στη Μεσόγειο, έχουν περισσότερους επιπλέον θανάτους κατά τη διάρκεια του χειμώνα, πιθανότατα σχετίζεται όχι μόνο με την ανεπαρκή θέρμανση των σπιτιών τους, αλλά κυρίως με τη δυναμική ισορροπία μεταξύ της χειμερινής και της θερινής θνησιμότητας, επειδή οι περισσότεροι θάνατοι συμβαίνουν (γενικά) σε πιο αντίξοες καιρικές συνθήκες, ιδιαίτερα στις χαμηλότερες θερμοκρασίες, ανεξάρτητα από τα πολιτικά, κοινωνικοοικονομικά, πολιτιστικά υγειονομικά και δημογραφικά χαρακτηριστικά αυτών των χωρών. Επιπλέον, οι άνθρωποι συχνά υιοθετούν ανθυγιεινές συμπεριφορές και μπορούν να θεωρηθούν ως ευάλωτος πληθυσμός, επειδή εκτίθενται σε επικίνδυνες ουσίες οι οποίες προκαλούν διάφορες ασθένειες που συνδέονται με υψηλά ποσοστά νοσηρότητας και θνησιμότητας. Από την ανάλυση των δεικτών που σχετίζονται με τη δημόσια υγεία, με τη χρήση πολυμεταβλητών στατιστικών τεχνικών, διαπιστώθηκε ότι τα ποσοστά κατανάλωσης αλκοόλ και καπνού ήταν σημαντικά υψηλότερα στις χώρες της Νότιας Ευρώπης.