Ο Διαφωτισμός στην Πατριαρχική Σχολή της Ξηροκρήνης

Abstract

This thesis contributes to the study of late eighteenth-century/early nineteenth-century Greek education by examining the various ideational, attitudinal and intellectual breakthroughs related to the Kuruçeşme Patriarchal Academy (Σχολή Ξηροκρήνης), an institution established in Istanbul in 1804 during a time when the leading supporter and propagator of the new educational doctrines was none other than the Phanariote-ruled Greek Orthodox Church. The research investigates the economic, social, and intellectual developments that led to the school’s establishment, as well as the dynamic interplay between the social groups involved. The first chapter demonstrates the ways in which Greek scholars interacted with the wider Ottoman intellectual milieu, often acting as cultural commuters. Chapter 2 outlines the antagonism in the educational realm between the parvenu mercantile bourgeoise and the Phanariot elite. Chapters 3 and 4 explore the significance of the Kuruçeşme Patriarchal Academy under the direction of Dorotheos Proios (1803-1807) analyzing the impressive burst of innovative activity over this four-year period, which was not limited to curricular innovations but also included the creation of an academic library and an ambitious lexicographical endeavor. Subsequent chapters provide a major insight into the intellectual life of Dorotheos Proios -a Western educated Orthodox priest who served as the school’s first archididascalos- by considering his engagement with a formidable body of eighteenth-century thought from the scholarly works he amassed in his private library. Against such a background this study expands traditional concepts of the Enlightenment by emphasizing the role of the Orthodox Church as a leading supporter and propagator of the new secular educational doctrines.

Η Πατριαρχική Σχολή της Ξηροκρήνης (1804-1825) ήταν ένα φιλόδοξο εκπαιδευτικό εγχείρημα που επιχείρησε η Μεγάλη Εκκλησία κατά την πρώτη πατριαρχία του Καλλινίκου Ε΄ (1801-1806). Η διατριβή αυτή αποτελεί απόπειρα περαιτέρω διερεύνησης της ήδη καλά τεκμηριωμένης ιστορίας του εκπαιδευτηρίου και εμβάθυνσης σε ορισμένες ανεπαρκώς γνωστές πτυχές του. Αναλύονται λοιπόν όλες οι ανανεωτικές προσπάθειες που σημάδεψαν τη λειτουργία της σχολής, όπως οι νέες διδακτικές μέθοδοι, το πρόγραμμα σπουδών, ο εμπλουτισμός της βιβλιοθήκης και η απόπειρα σύνταξης του αρχαιοελληνικού λεξικού της «Κιβωτού». Για να γίνει αντιληπτό το πνεύμα που επικρατούσε στη σχολή επιχειρείται η σκιαγραφία της πνευματικής φυσιογνωμίας των λογίων που την ποδηγέτησαν ως σχολάρχες μέσω της ανάλυσης της εκπαιδευτικής και επαγγελματικής τους πορείας, του επιστημονικού και μεθοδολογικού στοχασμού που απαντά στις εργασίες τους, όπως επίσης και της εν γένει ιδεολογικής τους στάσης. Ωστόσο, η έρευνα δεν περιορίζεται μόνο στα ιδεολογικά συμφραζόμενα αλλά επεκτείνεται για να συμπεριλάβει τους πολλαπλούς πολιτικούς, κοινωνικούς και πολιτισμικούς παράγοντες όπως αυτοί διαμορφώθηκαν εντός του ιστορικού πλαισίου της οθωμανικής κυριαρχίας και οι οποίοι καθόρισαν την έκβαση του εγχειρήματος.