Τελετουργικές πρακτικές στη μυκηναϊκή θρησκεία: η περίπτωση των έμπυρων προσφορών

Abstract

The present dissertation is an attempt to study the rituals of burnt offerings in the cult of Mycenaean religion, as they are formed during the pre-palatial period, standardized and evolved during the heyday of the Mycenaean palaces, and continue to be regulated during the post-palatial period. The system of religion, and the symbolic units that make it up, i.e. the various ritual practices, are interactively inscribed in the cultural and social contexts. For this reason, they simultaneously act as symbolic and communicative signs of the wider ideological conceptions of a synchronically given society, and its political situations, as well as the evolutionary processes that led to it.As normative and demonstrative sequences of acts of a special purpose, i.e. as events centered on special ritualized actions, the rituals, and in this particular case those with fire treatment of the religious offerings, are formalized, and in this way are traced in the archaeological environments. The material expressions of the practice of ritual burnings on the one hand concretize the differentiated use of ritual fire, and on the other hand declare the central importance of the symbolic energy of burning/destruction. (Chapters 1-2). What is found in the Middle Helladic era, and the ways of coupling the Middle Helladic traditions, are also of interest to this research (Chapter 3). Important evidence is also obtained from the mycenaean written documents of Linear B tablets (Chapter 4). In the Mycenaean religious ritual, the types or varieties of ritually burnt offerings mainly concern animals-animal bones, followed by seeds-cereals, as well as aromatic incense. At the same time, the function of the altar-hearth constructions, as well as the hearths with associated ritual significance, is illuminated. In the pattern-scheme of Mycenaean burnt offerings, the results/residues of ritual fire use are equally shown, with the option of preserving the ashes, with the burnt offerings (sometimes together with other types of offerings) (Chapters 5-6i). Beyond the identification criteria and the more stable tendencies-patterns of the Mycenaean ritual burning of offerings, which emerge from the existing data, the questions that are attempted to be answered, and the issues that are investigated, concern, among other things, the permissible explanatory patterns and possible symbolisms, how, when and where this type of offerings appear, by whom and why they are made, what are the variations, or local heterogeneities, and what they possibly signify, what emerges from the evolutionary course of the mycenaean ritual practice of burnt offerings, and the nature of interdependence and coexistence with socio-political evolution, how the choices, ways and degrees of integration of new elements into old ones, i.e. the transformations of the respective ritual practice, which can be observed, are evaluated, as well as the type of continuity in later historical times (Chap. 6ii).The examination of the process of the mycenaean ritual practice of burnt offerings highlights, as it seems, conditions of pursuance and promotion of the conjuction/syneresis of religious and socio-political system of principles, values and ideas, within which it is drawn up, and at the same time which it draws up. Thus, the observation of the Mycenaean world through the practice of ritual burnings and the system of religion, reveals itself to be particularly informative, for significant aspects regarding elements, figures and claims of the mycenaean era, in each observed phase of formation and evolution of the Mycenaean “regime”.

Η παρούσα διατριβή συνιστά προσπάθεια μελέτης των τελετουργιών έμπυρων προσφορών στο λατρευτικό τυπικό της μυκηναϊκής θρησκείας, έτσι όπως αυτές διαμορφώνονται κατά την προανακτορική περίοδο, τυποποιούνται και εξελίσσονται κατά την περίοδο ακμής των ανακτόρων, και συνεχίζουν να ρυθμίζονται κατά τη μετανακτορική περίοδο. Το σύστημα της θρησκείας, και οι συμβολικές μονάδες που το απαρτίζουν, δηλαδή οι διάφορες τελετουργικές πρακτικές, εγγράφονται αλληλεπιδραστικά στα εκάστοτε πολιτισμικά και κοινωνικά συμφραζόμενα. Για τον λόγο αυτό, δρουν παράλληλα ως συμβολικά και επικοινωνιακά σημεία των ευρύτερων ιδεολογικών αντιλήψεων μιας συγχρονικά δεδομένης κοινωνίας, και των πολιτικών της καταστάσεων, καθώς και των εξελικτικών διαδικασιών που οδήγησαν σε αυτήν. Ως κανονιστικές και παραστατικές ακολουθίες πράξεων ειδικού σκοπού, δηλαδή ως δρώμενα με επίκεντρο ειδικές τελετουργικές πράξεις, οι τελετουργίες, και στη συγκεκριμένη περίπτωση εκείνες με έμπυρη διαχείριση των θρησκευτικών προσφορών, σχηματοποιούνται, και με τον τρόπο αυτό ανιχνεύονται στα αρχαιολογικά περιβάλλοντα. Οι υλικές εκφράσεις της πρακτικής των τελετουργικών καύσεων αφενός συγκεκριμενοποιούν τη διαφοροποιημένη χρήση της τελετουργικής πυράς, και αφετέρου δηλώνουν την κεντρική σημασία της συμβολικής ενέργειας της καύσης/ καταστροφής. (Κεφάλαια 1-2). Τα όσα διαπιστώνονται στη Μεσοελλαδική εποχή και οι τρόποι σύζευξης των μεσοελλαδικών παραδόσεων, ενδιαφέρουν επίσης την έρευνα αυτή (Κεφάλαιο 3). Σημαντικά στοιχεία λαμβάνονται, επιπλέον, από τις πινακίδες της Γραμμικής Β γραφής (Κεφάλαιο 4). Στο μυκηναϊκό θρησκευτικό τελετουργικό, οι τύποι ή ποικιλίες των τελετουργικώς καιόμενων προσφορών αφορούν κατά κύριο λόγο σε ζώα-οστά ζώων, και ακολούθως καρπούς-δημητριακά, όπως και αρωματικό θυμίαμα. Παράλληλα, διαφωτίζεται η λειτουργία των κατασκευών βωμών-εστίας, όπως και των εστιών με συναπτόμενη τελετουργική σημασία. Στο σχήμα εφαρμογής των μυκηναϊκών έμπυρων προσφορών, προβάλλονται εξίσου τα αποτελέσματα/κατάλοιπα χρήσης τελετουργικής πυράς, με την επιλογή της διατήρησης της τέφρας και των καμένων προσφορών (ενίοτε μαζί με άλλου τύπου προσφορές) (Κεφάλαια 5-6i). Πέρα από τα κριτήρια αναγνώρισης και τις σταθερότερες τάσεις-σχήμα των μυκηναϊκών έμπυρων προσφορών, που ανακύπτουν από τα υπάρχοντα δεδομένα, τα ερωτήματα που επιχειρούνται να απαντηθούν και τα ζητήματα που ερευνώνται, αφορούν, μεταξύ άλλων, τα επιτρεπόμενα εξηγητικά σχήματα και τους ενδεχόμενους συμβολισμούς, το πώς, πότε και πού εμφανίζονται οι έμπυρες προσφορές, από ποιούς και γιατί πραγματοποιούνται, ποιες είναι οι παραλλαγές, ή τοπικές ετερογένειες, και τι ενδεχομένως δηλώνουν, τι προκύπτει από την πορεία της τελετουργικής πρακτικής και τη φύση της αλληλεξάρτησης και συμπόρευσης με την κοινωνικό-πολιτική εξέλιξη, όπως και το πώς αξιολογούνται οι επιλογές, τρόποι και βαθμοί ενσωμάτωσης των νέων στοιχείων σε παλαιά, δηλαδή οι μετασχηματισμοί της λατρευτικής πρακτικής, που μπορούν να παρατηρηθούν, καθώς, επίσης, και το είδος της συνέχειας στους μετέπειτα ιστορικούς χρόνους (Κεφ.6ii). Η διερεύνηση και αξιολόγηση της πορείας της τελετουργικής πρακτικής των έμπυρων προσφορών αναδεικνύει, όπως φαίνεται, συνθήκες επιδίωξης και προβολής της συναίρεσης θρησκευτικού και κοινωνικοπολιτικού συστήματος αρχών, αξιών και ιδεών, μέσα στις οποίες αυτή συντάσσεται, και συνάμα τις οποίες συντάσσει. Έτσι, η παρακολούθηση του μυκηναϊκού κόσμου μέσω των τελετουργικών καύσεων και της θρησκείας, αποκαλύπτεται ιδιαίτερα κατατοπιστική, για σημαίνουσες πτυχές αναφορικά με τα μυκηναϊκά δεδομένα και ζητούμενα σε κάθε παρατηρούμενη φάση διαμόρφωσης και εξέλιξης του μυκηναϊκού «καθεστώτος».