Φυσικές καταστροφές και διαχείριση κρίσεων: στρατηγική, ρυθμιστικό πλαίσιο και πρακτικές διαχείρισης και ανάπτυξης ανθρώπινου δυναμικού: συγκριτική μελέτη Ελλάδας – Ιταλίας στην περίπτωση των υδάτινων καταστροφών

Abstract

The subject of this dissertation is natural disasters, ie the consequences of natural hazards such as earthquakes and floods, as well as the way societies react to such phenomena by organizing and creating a response system called civil protection. A system like this, in order to be effective, must be characterized by a clear structured institutional framework, as well as a detailed information and training plan for both the relevant officials and the population. The dissertation focuses on two neighboring countries with similar geological and geographical backgrounds (Greece, Italy), the natural disasters that most often affect these countries and the civil protection systems under which they respond. At the same time, the human resources working in the field of civil protection are examined, as well as the importance of education and training in this field.The aim of the dissertation is to study the existing framework for dealing with natural disasters in both countries, analyze the strengths and weaknesses of these frameworks and through a combination of secondary quantitative analysis and primary qualitative research, to examine good practices in both countries that could be used to create an improved framework for the state to deal with natural disasters, as well as to analyze the importance of the role of human resources in dealing with natural disasters.The structure of the dissertation is as follows:Firstly, the theoretical framework of natural disasters is presented, while at the same time the necessary definitions and the theoretical background for the understanding of the phenomena is given. Disaster risk management is also analyzed, along with the wide range of actions it includes, which are all elements of a disaster management cycle. There is also a historical review of the phenomenon of floods in Greece as well as a brief report on the most important floods that have affected the Attica basin from 1895 until today.The civil protection system in Greece is then analyzed, while the big problems caused by urbanization as well as urban interventions are mentioned. There is also a brief historical overview of the flood phenomenon in Italy as well as its civil protection bodies. Finally, some brief comparative conclusions are given about the civil protection systems in both countries.Following this, a comparative study of the 2017 Mandra flood and the 1961 West Attica flood is presented. The comparison provides an opportunity to analyze the points in which civil protection has been improved over the years. Disaster management and the conceptual framework and definitions of crisis management are then presented. In addition, the legislative framework of Greece regarding civil protection and natural disaster management through the laws, presidential decrees and ministerial decisions that have modified it in the modern history of Greece is analyzed.The dissertation then examines human resource development and why this is one of the most important factors in mitigating natural disasters, while combined with education and training of all those involved in the process (civil protection staff, stakeholders as well as citizens).The results of the primary qualitative research conducted in the form of semi-structured interviews are also analyzed and listed, where experts in the fields of education, policy and natural disasters presented their interdisciplinary views and proposals on the subject. Finally, the conclusions of both the primary qualitative and the secondary quantitative research are presented, as well as evidence based proposals for the improvement of the current situation.

Το αντικείμενο της διδακτορικής διατριβής είναι οι φυσικές καταστροφές και η διαχείριση κρίσεων, δηλαδή οι συνέπειες των φυσικών κινδύνων όπως οι πλημμύρες, καθώς και ο τρόπος που οι κοινωνίες αντιδρούν σε τέτοια φαινόμενα μέσω της οργάνωσης και δημιουργίας ενός συστήματος απόκρισης που αποκαλούμε πολιτική προστασία. Ένα τέτοιο σύστημα, προκειμένου να είναι αποτελεσματικό πρέπει να χαρακτηρίζεται από ένα σαφές δομημένο θεσμικό πλαίσιο, καθώς και από ένα αναλυτικό σχέδιο ενημέρωσης και επιμόρφωσης τόσο των αρμόδιων υπαλλήλων όσο και του πληθυσμού. Η διατριβή εστιάζει σε δύο γειτονικές χώρες με παρόμοια γεωλογικά και γεωγραφικά χαρακτηριστικά (υπόβαθρα) (Ελλάδα, Ιταλία), στις φυσικές καταστροφές που πλήττουν συχνότερα αυτές τις χώρες και στα συστήματα πολιτικής προστασίας σύμφωνα με τα οποία ανταποκρίνονται. Παράλληλα, εξετάζεται το ανθρώπινο δυναμικό που εργάζεται στον τομέα της πολιτικής προστασίας αλλά και η σημαντικότητα της εκπαίδευσης και κατάρτισης στο συγκεκριμένο θέμα.Σκοπός της διατριβής είναι να μελετήσει το υφιστάμενο πλαίσιο αντιμετώπισης των φυσικών καταστροφών και στις δύο χώρες, να αναλύσει τα δυνατά και τα αδύνατα σημεία των πλαισίων αυτών και μέσω του συνδυασμού δευτερογενούς ποσοτικής ανάλυσης και πρωτογενούς ποιοτικής έρευνας, να εξετάσει καλές πρακτικές που υπάρχουν στις δύο χώρες και οι οποίες θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν για την δημιουργία ενός βελτιωμένου πλαισίου αντιμετώπισης φυσικών καταστροφών από την πολιτεία, καθώς και να αναλύσει τη σημαντικότητα του ρόλου του ανθρώπινου δυναμικού στην αντιμετώπιση των φυσικών καταστροφών.Η δόμηση της διατριβής ακολουθεί την παρακάτω σειρά:Αρχικά παρουσιάζεται το θεωρητικό πλαίσιο των φυσικών καταστροφών, ενώ παράλληλα δίνονται οι απαραίτητοι ορισμοί και το θεωρητικό υπόβαθρο για την κατανόηση των φαινομένων. Αναλύεται επίσης η διαχείριση των κινδύνων καταστροφών και το ευρύ φάσμα δράσεων που περιλαμβάνει και που αποτελούν στοιχεία ενός κύκλου διαχείρισης καταστροφών. Γίνεται επιπλέον μια ιστορική αναδρομή του φαινομένου των πλημμυρών στην Ελλάδα καθώς και επίσης μια συνοπτική αναφορά στις σημαντικότερες πλημμύρες που έχουν πλήξει το Λεκανοπέδιο Αττικής από το 1895 έως σήμερα.Στη συνέχεια γίνεται ανάλυση του συστήματος πολιτικής προστασίας στην Ελλάδα ενώ αναφέρονται και τα πολύ μεγάλα προβλήματα που προκλήθηκαν από την αστικοποίηση καθώς και από τις πολεοδομικές παρεμβάσεις. Επίσης, γίνεται σύντομη ιστορική αναδρομή του φαινομένου των πλημμυρών στην Ιταλία καθώς και στα όργανα πολιτικής προστασίας της. Τέλος δίνονται κάποια συνοπτικά συγκριτικά συμπεράσματα για τα συστήματα πολιτικής προστασίας και στις δύο χώρες.Ακολουθεί η συγκριτική μελέτη της πλημμύρας στη Μάνδρα το 2017 με την πλημμύρα στη Δυτική Αττική το 1961, η σύγκριση των οποίων παρέχει μια ευκαιρία να αναλυθούν τα σημεία στα οποία η πολιτική προστασία βελτιώθηκε με την πάροδο των χρόνων. Στη συνέχεια γίνεται αναφορά στην αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών και στο εννοιολογικό πλαίσιο και τους ορισμούς της διαχείρισης κρίσεων. Επιπρόσθετα, αναλύεται το νομοθετικό πλαίσιο της Ελλάδας σχετικά με την πολιτική προστασία και την αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών μέσω των νόμων, προεδρικών διαταγμάτων και υπουργικών αποφάσεων που το έχουν τροποποιήσει στην σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας.Εξετάζεται στη συνέχεια η ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού και γιατί είναι ένας από τους πιο σημαντικούς παράγοντες όσον αφορά τον μετριασμό των φυσικών καταστροφών, σε συνδυασμό με την εκπαίδευση και την κατάρτιση όλων των εμπλεκόμενων στη διαδικασία (προσωπικό που εργάζεται στην πολιτικής προστασία, προσωπικό εμπλεκόμενων φορέων καθώς και απλοί πολίτες).Αναλύονται και παρουσιάζονται επίσης τα αποτελέσματα της πρωτογενούς ποιοτικής έρευνας που πραγματοποιήθηκε με τη μορφή ημι-δομημένων συνεντεύξεων, που ειδικοί εμπειρογνώμονες στους τομείς της εκπαίδευσης, της πολιτικής και των φυσικών καταστροφών, κατέθεσαν τις διαθεματικές απόψεις και προτάσεις τους σχετικά με το θέμα. Τέλος, γίνεται παράθεση των συμπερασμάτων τόσο της πρωτογενούς ποιοτικής όσο και της δευτερογενούς ποσοτικής έρευνας, καθώς και (ερευνητικά εδραιωμένες) προτάσεις βελτίωσης της υφιστάμενης κατάστασης.