Η υλικότητα της ψηφιακής τέχνης: πρακτικές ένταξης αντικειμένων καθημερινής χρήσης σε κοινωνικοπολιτικά καλλιτεχνικά έργα

Abstract

This PhD thesis investigates the role of everyday objects in sociopolitical media artworks. Everyday objects are not treated as static, inert, univocal, or isolated entities. They are viewed as hybrid, multifaceted, contingent, and dynamic entities, as social agents, and as interacting entities articulating complex structures. The artistic practices of integrating everyday objects into artworks are investigated from a relational standpoint, specifically in the context of the relationships that objects form with multiple, heterogeneous, human and non-human entities. Similar practices are investigated in the context of twentieth-century art, emphasizing the continuity of older and newer practices.The research applies an interdisciplinary approach, investigating the everyday object as a simultaneously artistic, social and technologically augmented entity. Under this perspective, research material from three disciplines is studied and combined: a) art history and theory, b) humanities and social sciences, and c) computer science and media studies. In order to gain a broader understanding of the concept and role of the everyday object, artistic practices are examined in dialogue with a body of social, anthropologic, and philosophic theories. These theories offer various conceptualizations of the concepts 'object' and 'thing,' focusing on their agency, hybridity, and interconnectivity. The selected body of theories includes the Actor-Network Theory, the Activity Theory, the concepts of Vital materialism and Thingness, the Theory of Entanglement, The Anthropologic theory of art and the theories of new materialism: Object-Oriented Ontology and Onticology.Furthermore, the artistic practices are examined in relation to digital media and technologies that artists embed in the objects, transforming them into hybrid, interactive, and networked artifacts. More specifically, the research focuses on a) embedded systems, b) human computer interaction, with a focus on tangible user interfaces and ubiquitous computing, and c) network technologies, with a focus on the Internet of Things. Furthermore, the research investigates the processes of post-production (appropriation and hacking) of everyday objects, as well as the role of horizontal practices in the development of a mutually empowering relationship between artists and the communities organized around these practices. The horizontal practices studied in the context of this thesis are practices of opensource technology development and use, digital fabrication technologies, Do It Yourself (DIY) and Do It With Others (DIWO) practices, collaborative practices through peer-to-peer platforms, and practices that support the digital Commons.The application of artistic practices and the role of everyday objects are examined through the study of selected digital artworks (case studies). The case studies include original artworks by the researcher as well as existing artworks by other artists that take a critical, participatory, or activistic (tactical) approach to sociopolitical issues. Through the study of the selected artworks, the networks of relationships articulated around the objects of everyday use are defined, as well as the transformations of these networks, caused by the action of the objects and their interaction with multiple, heterogenous, human and non-human entities.

Στο πλαίσιο της παρούσας διατριβής διερευνάται ο ρόλος των αντικειμένων καθημερινής χρήσης σε έργα ψηφιακής τέχνη*ς που πραγματεύονται κοινωνικοπολιτικά ζητήματα. Τα αντικείμενα καθημερινής χρήσης που εντάσσονται σε έργα ψηφιακής τέχνης δεν αντιμετωπίζονται ως μονοσήμαντα, στατικά, αδρανή και απομονωμένα. Αντιθέτως, προσεγγίζονται ως υβριδικές, πολυ-υπόστατες, ενδεχομενικές και δυναμικές οντότητες, ως φορείς δυνατότητας δράσης (agency) και ως αλληλεπιδρούσες οντότητες που συγκροτούν σύνθετες δομές. Η προσέγγιση αυτή αρθρώνεται μέσα από τις πρακτικές που εφαρμόζουν οι καλλιτέχνες της ψηφιακής τέχνης για να εντάξουν τα αντικείμενα καθημερινής χρήσης στα έργα τους. Οι πρακτικές εξετάζονται υπό μια σχεσιακή οπτική, δηλαδή υπό το πρίσμα των σχέσεων που αναπτύσσουν τα αντικείμενα με πολλαπλές, ετερογενείς, ανθρώπινες και μη ανθρώπινες οντότητες. Αντίστοιχες πρακτικές εντοπίζονται και στην τέχνη του 20ού αιώνα, αναδεικνύοντας σχέσεις συνέχειας μεταξύ παλαιότερων και νεότερων πρακτικών. Η έρευνα ακολουθεί μια διεπιστημονική προσέγγιση, εξετάζοντας το αντικείμενο καθημερινής χρήσης ως μια συγχρόνως εικαστική, κοινωνική και τεχνολογικά διευρυμένη οντότητα. Υπό αυτήν την οπτική, μελετώνται και συντίθενται στοιχεία από τρία επιστημονικά πεδία: α) την ιστορία και θεωρία της τέχνης, β) τις κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες και γ) την επιστήμη των υπολογιστών και τις σπουδές των μέσων. Οι καλλιτεχνικές πρακτικές εξετάζονται σε διάλογο με ένα σύνολο κοινωνικών, ανθρωπιστικών και φιλοσοφικών θεωριών που επιλέχθηκαν και μελετήθηκαν με σκοπό την πληρέστερη κατανόηση της έννοιας και του ρόλου του αντικειμένου. Οι θεωρίες αυτές παρέχουν διαφορετικές εννοιολογήσεις του αντικειμένου και του πράγματος, εστιάζοντας στη δυνατότητα δράσης του, στην πολυ-επίπεδη υπόστασή του και στην ικανότητά του να διασυνδέεται με άλλες οντότητες συγκροτώντας σύνθετες δομές. Το σύνολο των θεωριών που μελετήθηκαν περιλαμβάνει τη Θεωρία Δράστη - Δικτύου, τη Θεωρία της Δραστηριότητας, τις έννοιες του ζωτικού υλισμού και της πραγμότητας, τη Θεωρία της Συνύφανσης, τη Ανθρωπολογική θεωρία της τέχνης, καθώς και νεο-υλιστικές θεωρίες, όπως της Αντικειμενοστραφούς Οντολογίας και της Οντικολογίας.Επιπλέον, οι καλλιτεχνικές πρακτικές εξετάζονται σε διάλογο με τα ψηφιακά μέσα και τις τεχνολογίες που ενσωματώνονται στα αντικείμενα ή δρουν συνδυαστικά με αυτά, μετατρέποντας τα αντικείμενα σε υβριδικά, διαδραστικά, και διασυνδεόμενα τεχνουργήματα. Συγκεκριμένα, η έρευνα εστιάζει στις α) τεχνολογίες ενσωματωμένων συστημάτων, β) στις τεχνολογίες του κλάδου της Αλληλεπίδρασης Ανθρώπου Υπολογιστή, με έμφαση στις απτικές διεπαφές αλληλεπίδρασης και τα συστήματα διάχυτης υπολογιστικής, καθώς και γ) στις δικτυακές τεχνολογίες, με έμφαση στο σύνολο των τεχνολογιών που απαρτίζουν το Διαδίκτυο των Πραγμάτων. Επίσης, διερευνώνται οι διαδικασίες μεταπαραγωγής (ιδιοποίησης και μεταποίησης) των αντικειμένων και η συνεισφορά οριζόντιων πρακτικών στην ανάπτυξη μιας αμφίδρομης σχέσης ενδυνάμωσης μεταξύ των καλλιτεχνών και των κοινοτήτων που σχηματίζονται γύρω από τις παραπάνω πρακτικές. Οι οριζόντιες πρακτικές που εξετάζονται στο πλαίσιο της παρούσας διατριβής περιλαμβάνουν πρακτικές χρήσης τεχνολογιών ανοιχτής πηγής και ψηφιακής κατασκευής, πρακτικές Do It Yourself (DIY) & Do It With Others (DIWO), πρακτικές συνεργασίας μέσω ομότιμων πλατφορμών και πρακτικές προστασίας των ψηφιακών Κοινών (Commons).Η εφαρμογή των καλλιτεχνικών πρακτικών και ο ρόλος των αντικειμένων μελετάται μέσα από επιλεγμένα ψηφιακά έργα (μελέτες περίπτωσης). Τα πρωτότυπα προσωπικά έργα και τα προϋπάρχοντα έργα άλλων καλλιτεχνών που απαρτίζουν τις μελέτες περίπτωσης ακολουθούν μια κριτική, συμμετοχική ή ακτιβιστική προσέγγιση κοινωνικοπολιτικών ζητημάτων. Μέσα από τη μελέτη των έργων αυτών χαρτογραφούνται τα δίκτυα σχέσεων που συγκροτούνται με επίκεντρο το αντικείμενο καθημερινής χρήσης και εντοπίζονται οι μετασχηματισμοί που υφίστανται τα δίκτυα αυτά μέσω της δράσης των αντικειμένων και της αλληλεπίδρασης τους με πολλαπλές ετερόκλητες ανθρώπινες και μη ανθρώπινες οντότητες.