Η άνθιση της αστικής λαϊκής μουσικής και του ρεμπέτικου στο Μεσοπόλεμο: ο Πειραιάς και οι γειτονιές του

Abstract

In this dissertation, the evolution of urban popular music and the blossoming of rebetiko in the refugee working-class neighborhoods of Piraeus, during the Interwar period have been studied. Attempting to achieve a socio-spatial interpretation of rebetiko, the dialectic interconnections between the evolution of urban popular music and the places where it flourished are explored, highlighting the multiple identities and experiences as well as their spatial representation in a context of continuous transformations. These interplays are investigated on one hand in the invisible aspects of everyday life in the working-class refugee neighborhoods of Piraeus and on the other hand in the elaboration of social practices and popular cultures which are related to the development of urban popular music, on multiple scales: from the supralocal scale of the Eastern Mediterranean to the local scale of the neighborhood. For this purpose, a hybrid methodological approach is adopted, drawing from critical geography, urbanism, ethnomusicology, and oral history. On a theoretical level, the notions of space, place, and music are considered through the socio-spatial processes and relations which occur within the case study. This empirical approach unveiled how the multiple nexuses of social practices and experiences depict different musical and cultural aspects of the working-class refugee neighborhoods (Nea Kokkinia et Drapetsona).

Στην παρούσα διατριβή εξετάζεται η εξέλιξη της αστικής λαϊκής μουσικής κι η άνθιση του ρεμπέτικου μέσα από τη συγκρότηση των εργατικών προσφυγικών γειτονιών του Πειραιά, κατά τον Μεσοπόλεμο. Κεντρικός στόχος είναι να αναδείξει τη διαλεκτική σύνδεση ανάμεσα στην εξέλιξη της μουσικής και τη συγκρότηση της πόλης, επιχειρώντας μια χωροκοινωνική ερμηνεία του ρεμπέτικου. Η σύνδεση αυτή αναζητείται στις αθέατες πλευρές της καθημερινότητας των άσημων πρωταγωνιστών των εργατικών και προσφυγικών γειτονιών του Πειραιά και στον τρόπο με τον οποίο συγκροτούνταν πρακτικές και κουλτούρες, οι οποίες σχετίζονται με την άνθιση της αστικής λαϊκής μουσικής, σε διάφορες κλίμακες: από την υπερτοπική κλίμακα της Ανατολικής Μεσογείου μέχρι την τοπική των γειτονιών του Πειραιά και αντίστροφα. Για το σκοπό αυτό, υιοθετείται μια διεπιστημονική μεθοδολογική προσέγγιση, αντλώντας από τα πεδία της ριζοσπαστικής γεωγραφίας, της πολεοδομίας, της εθνομουσικολογίας και της προφορικής ιστορίας. Σε θεωρητικό επίπεδο, οι έννοιες του χώρου, του τόπου και της μουσικής γίνονται αντιληπτές μέσα από τις χωροκοινωνικές διαδικασίες και σχέσεις που αναπτύσσονταν στο χωρικό και χρονικό πλαίσιο του πεδίου έρευνας. Σε εμπειρικό επίπεδο, διερευνώνται οι πολλαπλές διαφορετικές μουσικές και πολιτισμικές πτυχές των γειτονιών στις οποίες εστιάζει η διατριβή (Νέα Κοκκινιά και Δραπετσώνα) αναφορικά με τις χωρικές και κοινωνικές συνθήκες που αναπτύσσονταν σε αυτές.

La thèse étudie l’essor de la musique populaire urbaine et du rébétiko à travers la formation des quartiers ouvriers et de réfugiés du Pirée pendant l’entre-deux-guerres. La relation dialectique entre l’évolution de la musique et les espaces urbains où elle s’est développée est mise en évidence afin de réaliser une interprétation socio-spatiale du rébétiko. Cette interconnexion est explorée, d’une part, dans les aspects invisibles de la vie quotidienne des acteurs des quartiers ouvriers et des réfugiés du Pirée, et, d’autre part, dans l’élaboration des pratiques et des cultures liées au développement de la musique populaire urbaine ainsi qu’à l’émergence du rébétiko, à plusieurs échelles : de l’échelle de la Méditerranée de l’Est à l’échelle locale des quartiers du Pirée. Une méthodologie hybride est mise en avant, en tirant des méthodes provenant du champ de la géographie critique, de l’urbanisme, de l’ethnomusicologie, et de l’histoire orale. Sur le plan théorique, l’espace, le lieu et la musique sont considérés à travers des débats et des relations socio-spatiaux développés dans le cadre temporel et spatial en étude. Notre recherche sur le plan empirique a révélé comment les conditions sociales et spatiales des quartiers sur lesquels nous avons focalisé (Néa Kokkinia et Drapetsona) ont relevé des aspects musicaux et culturels différents qui s’y sont émergés.